Platni promet

Platni promet

Platni promet čine sva plaćanja u novcu (gotovinska i bezgotovinska) između domaćih lica (pravnih i fizičkih) i između stranih lica, koja se vrše radi izmirivanja finansijskih obaveza. U prvom slučaju radi se o unutrašnjem platnom prometu-platni promet u zemlji, a u drugom slučaju o platnom prometu sa inostranstvom.

Razvoj i unapređenje robnih transakcija uticali su i na postupak i način ostvarivanja funkcije platnog prometa u savremenim uslovima poslovanja. S obzirom na način na koji se odvija, platni promet može biti:

Neposredan - između isplatioca i primaoca sredstava,

Posredan - posredstvom odgovarajuće bankarske ili finansijske.

Neposredno obavljanje platnog prometa više je zastupljeno između građanskih lica, dok posredno obavljanje platnog prometa preovlađuje u odnosima plaćanja između pravnih i društvenih subjekata.

Funkcija platnog prometa realizuje se pomoću odgovarajućeg oblika novca. Tu funkciju obavljaju:

a)      gotov novac,

b)      surogati novca,

c)      žiralni ili bezgotovinski novac

U zavisnosti od navedenih oblika novca, i platni promet se može obavljati kao:

• gotovinski platni promet
• bezgotovinski platni promet

Gotovinski platni promet se ostvaruje u relativno skromnim razmerama, opet najviše u odnosima između građanskih lica ili za sitne uplate i isplate pravnih i društvenih subjekata.

Prenosivi, bezgotovinski način plaćanja obavlja se virmanski, prenosom sredstava na osnovu naloga sa računa jednog na račun drugog korisnika sredstava. U praksi postoji stalna kombinacija gotovinskog i bezgotovinskog načina plaćanja, a preovlađuje virmanski način plaćanja.

Nosioci platnog prometa

BANKE KAO NOSIOCI PP

Za razliku od aktivnih i pasivnih bankarskih poslova, koji predstavljaju osnovnu delatnost banaka, poslovni platni promet koji obavljaju banke pripadaju uglavnom grupi neutralnih bankarskih poslova. Banka ima ulogu posrednika, kada za račun svojih klijenata obavlja plaćanje prema njihovim nalozima.

Posebno značajan za bankarske organizacije je platni promet sa inostranstvom. Ovaj deo platnog prometa obavlja se posredstvom banaka sa tzv. srednjim i velikim ovlašćenjem, tj. onih PB koje su ovlašćene da mogu obavljati delatnost platnog prometa za odnose sa inostranstvom.

POŠTA KAO NOSILAC F-JE PP

Preduzeća PTT saobraćaja obavljaju određene poslove PP i to:

• vrše prijem uplata od fizičkih lica u korist računa pravnih lica, koji se vode kod Zavoda za obračun i plaćanja ili u korist računa fizičkih lica koji se vode kod Zavoda ili banaka i drugih finansijskih organizacija,
• primaju uplate dnevnog pazara u korist računa pravnih ili fizičkih lica, pod određenim uslovima utvrđenim saveznim zakonom, vrše isplate fizičkim licima po nalozima pravnih lica ili drugih fizičkih lica,

• obavljaju i druge blagajničke poslove (uplate i isplate) u skladu sa propisima, odnosno ugovorima.

PP (sa predavanja)

PP predstavlja sva plaćanja u novcu između domaćih i inostranih pravnih lica. Za PP sa inostranstvom potrebno je srednje ili veliko ovlašćenje. Opis posla: prijem naloga za plaćanje, kontrolisanje ispravnosti plaćanja, izvršavanje naloga za plaćanje, obaveštavanje učesnika o izvršenom plaćanju (izvodom-domaći; overenim deviznim nalogom SWIFT. Jedno lice plaća obaveze, drugo ih naplaćuje.

• Gotovinski PP je skromniji i vrši se između fizičkih lica.

• Bezgotovinski PP je prenos sa računa na račun virmanom (nalog za uplatu i prenos).

• Nosioci funkcije PP su banke i pošte.

Platni promet sa inostranstvom

Platni promet sa inostranstvom obuhvata sva plaćanja i naplate u inostranstvu koje se obavljaju posredstvom banaka. Poslovni odnosi između domaćih i ino partnera se javljaju po osnovu robnih i nerobnih finansijskih odnosa u ekonomskim odnosima sa inostranstvom.

Robni osnov međunarodnih ekonomskih i finansijskih odnosa karakteriše izvoz robe na ino tržište i uvoz robe sa ino tržišta.

Nerobni osnov međunarodnih ekonomskih finansijskih odnosa na izvoznoj strani, odnosno u delu naplate potraživanja, odnosi se na:

• obavljanje raznih usluga (saobraćaja i veza, osiguravajućih organizacija i banaka),
• troškove putovanja i boravaka službenih i privatnih lica u inostranstvu,
• poklone, nasleđa i prihode od imovine u inostranstvu,
• prava iz inostranstva (autorska prava, patenti, licence i sl.).

Specifičnost PP sa inostranstvom izražava se u posebnom sistemu i oblicima plaćanja u međunarodnim finansijskim relacijama (preko nostro i loro računa).

Sistem plaćanja u PP sa inostranstvom obuhvata tri vida:

u konvertibilnim valutama

na klirinški način

u domicilnoj valuti

Devize se grupišu u dve grupe: slobodne i vezane devize. Slobodne se definišu kao potraživanja u inostranstvu u takvim vrstama ino sredstava plaćanja. Kao sinonim slobodnih deviza spominju se konvertibilne, zdrave ili čiste devize.

Vezane devize glase na kratkoročna potraživanja u inostranstvu. Kao sinonim vezanih deviza najčešće se spominju nekonvertibilne, slabe, meke ili klirinške devize.

Meke devize nazivaju se kratkoročna potraživanja, koja glase na inostrane valute, čija kupovna moć nije stabilna, nisu konvertibilne u drugim valutama. Njihov valutni kurs se održava zahvaljujući intervencijama države.

Čvrste devize su kratkoročna potraživanja, koja glase na ino valute, čija je kupovna moć stabilna, imaju stabilan devizni kurs i u značajnoj meri su konvertibilne za druge valute.

Stabilnost kupovne moći inostranih valuta i njihova konvertibilnost su rezultat poslovanja stabilnih odnosa unutar privrede i uravnoteženosti bilansa plaćanja.

Konvertibilne valute (dolar, euro, funta, franak, jen i dr.) imaju osobenosti da su: stabilne, transferibilne i imaju zbog tih obeležja funkciju svetskog novca.

Instrumenti plaćanja finansijske i bankarske prakse u međunarodnom PP su:

• dokumentarni akreditiv
• doznaka
• bankarska garancija
• dokumentarna inkaso naplata
• ček
• menica
• kreditna pisma
• kreditna karta