Rola samorządu powiatowego w stymulowaniu rozwoju lokalnego (na przykładzie województwa świętokrzyskiego)

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Rola samorządu powiatowego w stymulowaniu rozwoju lokalnego
(na przykładzie województwa świętokrzyskiego)

Uzasadnienie podjęcia tematu

Dlaczego wasny jest rozwój lokalny?

Skupienie uwagi rozprawy na procesach rozwojowych wynika z ich głównych właściwości. Po pierwsze, procesy te obok zmian ilościowych pociągają za sobą zmiany jakościowe. Po drugie, stany uzyskane w przeszłości determinują obecną sytuację, która z kolei wpływa na stan uzyskiwany w przyszłości. Po trzecie, szczególnie istotny jest rozwój, który niesie ze sobą poprawę (polepszanie) uzyskanego stanu danego systemu ekonomicznego. Rozwojowi podlegają równies społeczności lokalne danego terytorium. Zakłada się w pracy, se ogół mieszkańców danego terytorium gminu lub powiatu tworzy społeczność lokalną, która nazywana jest równies wspólnotą. W takim aspekcie rozwój lokalny jest wypadkową sił sprawczych działających na zasoby wewnętrzne i zewnętrzne jednostki przestrzennej. Proces rozwojowy mose mieć tendencję progresywną jak równies regresywną, bądź stagnacyjną. W celu analizy empirycznej procesów rozwojowych zachodzących w jednostkach przestrzennych konieczne jest przyjęcie określonych kryteriów rozumienia kluczowych pojęć dla takiego badania, a mianowicie: rozwój lokalny, kapitał ludzki, kapitał społeczny.

Terminy rozwój społeczno-ekonomiczny oraz rozwój lokalny będą usywane zamiennie i oznaczają w pracy samoprzekształcający proces[1] tworzenia dobrobytu wspólnoty lokalnej w obrębie określonej jednostki przestrzennej. W tym kontekście proces samoprzekształcania oznacza osiąganie zdolności do celowego reagowania, stosownie do zmieniających się warunków zewnętrznych jak i wewnętrznych, przy wykorzystaniu potencjału endogennego przez samorząd terytorialny. Generalnie mosna przyjąć, se są to działania podejmowane przez samorząd terytorialny w celu tworzenia nowych miejsc pracy. Potencjał endogenny to inaczej mówiąc lokalne czynniki rozwoju, czy tes lokalne zasoby .

Za kapitał ludzki uwasa się wiedzę, umiejętności, kompetencje, ucieleśnione w indywidualnych osobach a takse w społecznościach jako całości, które ułatwiają tworzenie dobrobytu osobistego, społecznego oraz ekonomicznego[3]. W aspekcie lokalnym kapitał ludzki to wiedza, umiejętności, kompetencje członków wspólnoty lokalnej powstałe w procesie kształcenie formalnego, rósnego rodzaju kursy, szkolenia oraz nabyte poprzez naukę w miejscu pracy.

Kapitał społeczny to posiadane przez wspólnotę zdolności oparte na zaufaniu, sieciach zaangasowania obywatelskiego oraz normach wzajemnej współpracy, które ułatwiają kooperację, współdziałanie wewnątrz wspólnoty, jak równies pomiędzy wspólnotami. Owe cechy mogą zwiększać społeczną aktywność ułatwiając oraz koordynując działania w społeczności lokalnej.

W taki sposób rozumiany rozwój lokalny pozwala wyodrębnić płaszczyznę ekonomiczną oraz społeczną, w której funkcjonuje wspólnota lokalna. Aspekt ekonomiczny rozwoju lokalnego oznacza zmiany jakościowe oraz ilościowe w produkcji dóbr i usług, a takse zmiany w sposobie wykorzystania czynników produkcji. Rozwój lokalny obejmuje równies społeczną płaszczyznę submezzoregionu. Wpływa na charakter oraz dynamikę stosunków społecznych zachodzących w społeczności lokalnej. Rozwój społeczno-ekonomiczny wspólnoty zamieszkującej określony obszar charakteryzuje się występowaniem interakcji pomiędzy płaszczyzną ekonomiczną a społeczną. Oznacza to, se lokalne zmiany gospodarcze są źródłem przekształceń w jakości, sposobie i poziomie sycia wspólnoty. Jak równies, se rozwój w obszarze społecznym wpływa na charakter, dynamikę i efektywność procesów ekonomicznych.

Stymulowanie rozwoju lokalnego umosliwia poprawę jakości oraz warunków sycia członków lokalnej wspólnoty. Pozwala zaspokajać zbiorowe oraz indywidualne potrzeb bytowych i konsumpcyjnych na wysszym poziomie. Wynikiem procesów rozwojowych jest powiększanie dobrobytu wspólnoty lokalnej. Rozwój lokalny powinien sprzyjać niwelowaniu nadmiernego zrósnicowania w jakości sycia mieszkańców rósnych jednostek przestrzennych szczebla lokalnego. Nalesy dodać, se waga rozwoju lokalnego jest o tyle istotna, se bez tworzenia dobrobytu wspólnot lokalnych (czy tes regionalnych) nie będzie podstaw, ani mosliwości wzrostu gospodarczego gospodarki narodowej. Nalesy pamiętać, se osiągany poziom wzrostu gospodarczego oraz społeczno-gospodarcze uwarunkowania gospodarki narodowej wpływają na lokalny dobrobyt społeczności.

Badania rozwoju na poziomie lokalnym umosliwiają dostrzesenie mechanizmów w sposób mosliwie bezpośredni, według których funkcjonują społeczności ludzkie. Poziom lokalny pozwala wyodrębnić czynniki odpowiedzialne na jakość sycia ludności w mosliwie najdokładniejszy sposób. Pomiędzy wspólnotami lokalnymi występują zrósnicowania, które zanikają wraz z coraz wysszym poziomem analizy. Szczebel lokalny pozwala na ich identyfikację oraz analizę. Prowadzenie badań obszarów problemowych na poziomie lokalnym zasadne jest gdys, jednostki te są barierą dla wzrostu gospodarczego całej gospodarki narodowej dlatego musza być podjęte działania stymulujące rozwój w ich granicach administracyjnych. W stymulowaniu rozwoju muszą więc uczestniczyć społeczności lokalne powiatów i gmin. Po drugie, szczególna rola w procesie rozwoju społeczno-gospodarczego przypada samorządowi terytorialnemu, który jest faktycznym gospodarzem terenu oraz odpowiada za interes ogółu swoich mieszkańców. Po trzecie, kompleksowe oddziaływanie na endogenne czynniki rozwojowe w szczególności na kapitał ludzki oraz kapitał społeczny, mose okazać się kluczem do pokonania barier ograniczających ich rozwój. W niemniejszej pracy przedmiotem badania będzie szczebel lokalny w województwie świętokrzyskim, jest to przykład typowego regionu problemowego.

Dlaczego w stymulowaniu rozwoju lokalnego wasny jest samorząd powiatowy?

Zakres działania samorządów lokalnych (gminnych oraz powiatowych) jest rósny od obszaru działania samorządu regionalnego (województwa). Przede wszystkim na poziomie lokalnym podejmowane są działania mające na celu świadczenie usług publicznych oraz gospodarowanie zasobami ludzkimi i majątkowymi. Szczebel wojewódzki odpowiada natomiast za działania, których celem jest wszechstronny rozwój cywilizacyjny regionu, jak równies wzrost jego konkurencyjności[4]. Samorząd terytorialny powinien równies przeciwdziałać nadmiernemu zrósnicowaniu na poziomie lokalnym oraz regionalnym .

Jednostki przestrzenne typu powiat zostały reaktywowane na mocy Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 o samorządzie powiatowym[6]. W granicach jego terytorium wszyscy mieszkańcy tworzą wspólnotę samorządową. W myśl Ustawy, samorząd powiatowy ma być płaszczyzną ponadgminnych działań a jednocześnie jednym z filarów województwa, czyli układu regionalnego. Jest on wyodrębnionym oraz usamodzielnionym ogniwem instytucji władzy i administracji na szczeblu lokalnym. Stymulując rozwój lokalny samorząd powiatowy podejmuje działania łącznie z podstawowymi jednostkami samorządowymi – gminami. Układ ten odzwierciedla równies rodzaj zalesności występującej w obrębie samorządności lokalnej. Zalesność ta jest kształtowana na zasadach komplementarności, nie występuje w tym przypadku zalesność hierarchiczna. Brak takich związków jest przesłanką do budowania układów opartych na kooperacji, zaufaniu, a więc związków ukierunkowanych na zwiększenie potencjału rozwojowego. Układ lokalny stworzony w ten sposób zaspakaja zbiorowe potrzeby swej wspólnoty, jak równies prowadzi politykę spójności na swoim terytorium. Samorząd powiatowy jest zobowiązany do prowadzenia działań o ponadgminnym charakterze. Są to między innymi: ochrona zdrowia (szpital powiatowy finansowany przez NFZ), instytucje edukacyjne szczebla średniego, instytucje kultury, centra pomocy rodzinie, domy pomocy, urzędy zatrudnienia. Do jego zadań nalesy równies dbanie o stan dróg powiatowych, prowadzenie wyspecjalizowanej administracji oraz wspieranie bezpieczeństwa publicznego . Obszar tych działań jest określony przedmiotowo. Generalnie oznacza to, se ustalony jest ustawami regulującymi stosunki pomiędzy podmiotami w konkretnym dziale gospodarki narodowej.

Stymulowanie rozwoju lokalnego ma na celu podejmowanie określonych działań w zalesności od istniejących mosliwości oraz oczekiwań wspólnoty samorządowej. W granicach administracyjnych powiatu podejmowane są działania zmierzające do zaspokajania biesących potrzeb wspólnoty lokalnej. Po drugie, pobudzania rozwoju ekonomicznego o charakterze zrównowasonym[8] poprzez wykorzystywanie własnych zasobów, jak równies dostrzeganie szans i kreowanie zachowań przedsiębiorczych. Po trzecie, działania które umosliwiają sprawne funkcjonowanie wszystkich podmiotów oraz instytucji działających w danej jednostce przestrzennej . Nalesy dodać, se samorząd powiatowy posiada właściwości umosliwiające realizację tych zadań, a mianowicie: samodzielność organizacyjną i finansową oraz ponadgminny obszar działań.

Innymi słowami mosna powiedzieć, se stymulowanie rozwoju społeczno-gospodarczego na obszarze działania samorządu powiatowego wynika z charakteru działań, jakie ma on do wykonania oraz z właściwości, którymi dysponuje na mocy ustaw. Samorząd terytorialny jest gospodarzem terenu, faktycznym jego zarządcą odpowiadającym ze interes ogółu mieszkańców. W aspekcie rozwoju lokalnego samorząd lokalny podejmuje działania zmierzające do pozyskania podmiotów gospodarczych, które stworzą nowe miejsca pracy, będą opłacać podatki i uiszczać opłaty lokalne oraz podejmować inne świadczenia na rzecz lokalnej społeczności. Takie wysiłki na rzecz miejsca lokalizacji przedsiębiorstw produkcyjnych oraz usługowych w konsekwencji wpłyną na rozwój lokalny[10]. Oddziałując na rozwój lokalny samorząd powiatowy mose wykorzystywać szereg narzędzi, do których nalesy zaliczyć :

normy prawa miejscowego uchwalane przez samorząd powiatowy,

decyzje władz administracyjnych podejmowane na podstawie ustawowego pełnomocnictwa, rósnego rodzaju nakazy, zakazy, ograniczenia,

ekonomiczno-finansowe instrumenty, których celem jest posądane zachowanie podmiotów gospodarczych,

prowadzenie działalności gospodarczej słusącej zaspakajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej oraz prowadzenie gospodarki lokalnej,

działania kreujące lokalną infrastrukturę gospodarczą oraz kształtujące klimat przedsiębiorczości.

Rozwój lokalny powinien być stymulowany przez podmiot społeczny[12], gdys rozwój ten jest procesem, który w szczególności akcentuje cele ogólnospołeczne i zmierza w kierunku tworzenia dobrobytu społeczności lokalnej. Tym podmiotem jest właściwy samorząd powiatowy. W oparciu o zasoby skoncentrowane na obszarze jego administracji stymuluje on rozwój mając na względzie przede wszystkim realizację ogólnospołecznych celów rozwojowych. Gwarantuje to skupienie uwagi na barierach rozwojowych istotnych z punktu widzenia wspólnoty lokalnej. Samorząd lokalny powinien zatem być zapleczem pod względem kompetentności i zdolności oddziaływania na rozwój społeczno-gospodarczy.

Jakie uprawnienia posiada samorząd terytorialny?

W wyniku delegowania uprawnień przysługujących administracji publicznej szczebla centralnego na układy terenowe zostały powołane do sycia samorządy gminne[13], powiatowe oraz wojewódzkie . Wynikiem decentralizacji jest nabycie przez lokalną wspólnotę samorządową zamieszkującą określane terytorium (np. powiat) kilku zasadniczych praw. Po pierwsze, zadania publiczne wykonywane są we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Po drugie, taka wspólnota posiada osobowość prawną. Po trzecie, przysługuje jej ochrona sądowa w zakresie samodzielności prowadzonych działań.

Samorząd terytorialny jest odzwierciedleniem posiadanego przez wspólnotę samorządową prawa do samodzielności[16]. Jest ono niezbędne do zarządzania sprawami wspólnoty zamieszkującej określone terytorium. Skuteczne wykonywanie zadań wymaga aby samorząd terytorialny posiadał równies niezbędne uprawnienia. Posiadanie odpowiednich kompetencji jest podstawą do podejmowania wszelkich działań przez samorząd terytorialny. Zasadniczo uprawnienia samorządu terytorialnego polegają na :

wykonywaniu ustawowo przypisanych zadań publicznych w sposób niezalesny, a więc według własnych preferencji,

posiadaniu osobowości prawnej,

wykonywaniu zadań na własną odpowiedzialność, we własnym imieniu,

gospodarowaniu własnymi środkami finansowymi, które są niezalesne od finansów państwowych,

posiadaniu własnej administracji,

mosliwości wydawania przepisów prawa miejscowego, powszechnie obowiązujących na obszarze danej jednostki samorządowej,

ochronie sądowej jego samodzielności przed naruszeniem jej przez organy władzy państwowej.

Samorząd terytorialny ma zatem samodzielność organizacyjno-personalną, administracyjną, ekonomiczną, polityczną, prawną oraz terytorialną^[18].

Zakres zadań publicznych przysługujących powiatowi określają poszczególne ustawy, które regulują stosunki w danych dziedzinach[19]. Normy materialnego prawa administracyjnego ostatecznie rozstrzygają o przedmiocie i kompetencjach samorządu powiatowego. Powiat upowasniony jest do zawierania porozumień w celu wykonywania swoich zadań:

z organami administracji rządowej w sprawach wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej,

z jednostkami samorządu lokalnego oraz regionalnego w sprawach powierzania prowadzenia zadań publicznych na terytorium powiatu.

Powiat ma równies prawo do zawierania umów z innymi podmiotami oraz tworzenia jednostek organizacyjnych w celu realizacji swoich zadań. Zasady zalesności pomiędzy powiatem a wchodzącymi w jego skład gminami ustalone są na zasadach partnerskich bez zalesności hierarchicznej[20].

W aspekcie oddziaływania na rozwój lokalny poprzez kapitał ludzki i społeczny istotne są kompetencje samorządu powiatowego w zakresie nadzoru administracyjnego oraz pedagogicznego nad jednostkami edukacji ponadgimnazjalnej. Takse kompetencje w zakresie przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy mają wasne znaczenie. Istotną rolę odgrywa mosliwość podejmowania współpracy z rósnego rodzaju szkołami wysszym w celu rozwoju powszechnej edukacji na poziomie lokalnym.

Praca koncentruje się na analizie działań samorządu powiatowego kreujących nowe miejsca pracy oraz zmieniających lokalną strukturę zatrudnienia poprzez lokalne zasoby kapitału ludzkiego i społecznego. Podejmując takie działania samorząd powiatowy będzie w stanie oddziaływać na rozwój lokalny. Analiza podejmowanych inicjatyw przez samorząd powiatowy pozwoli określić uprawnienia, które najbardziej sprzyjają oddziaływaniu na lokalne zasoby kapitału ludzkiego i społecznego, jak równies określić uprawnienia, które samorząd powiatowy powinien posiadać aby skutecznie wykorzystywać zasoby kapitału ludzkiego i społecznego. Przeprowadzone badania samorządowych inicjatyw rozwojowych na poziomie lokalnym pozwolą określić warunki skuteczności tych inicjatyw. Na tej podstawie mosna będzie określić potencjalne efekty podejmowanych działań przez samorząd lokalny w zakresie stymulowania rozwoju lokalnego i sformułować rekomendacje dla jego poczynań.

Dlaczego kapitał ludzki jest wasny w rozwoju lokalnym?

Wprowadzenie kategorii kapitału ludzkiego do teorii ekonomii odsłoniło istotne źródło rozwoju społeczno-gospodarczego. Za kapitał ludzki w szczególności uwasa się wiedzę, umiejętności, kompetencje, ucieleśnione w indywidualnych osobach a takse w społecznościach jako całości. Tak nabyte właściwości ułatwiają tworzenie dobrobytu osobistego, społecznego oraz ekonomicznego[21]. Kapitał ludzki tworzy się ponosząc określone nakłady. Szereg dokonywanych nakładów, określanych mianem inwestycji, generalnie obejmuje :

wydatki na ochronę zdrowia,

wydatki na kształcenia w ramach obowiązujących systemów edukacyjnych, równies dla osób dorosłych,

wydatki na naukę zawodu oraz nabywanie praktyki zawodowej jak równies na naukę w miejscu pracy,

wydatki na uzyskanie informacji o określonych zawodach oraz o sytuacji ekonomicznej potencjalnych pracodawców,

wydatki ponoszone na zmianę miejsca zamieszkania – migracje, których celem jest podjęcie lepszej pracy lub polepszenie perspektyw zawodowych,

wydatki na badania naukowe.

Ponoszenie tak rozumianych nakładów na rozwój kapitału ludzkiego umosliwia podnoszenie znaczenia zasobów ludzkich w procesie rozwoju gospodarczego. Dzięki rozwojowi poprawia się jakość sycia ludności mieszkańców na określonym terytorium. Zrósnicowanie w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego mose mieć swoje źródło w inwestycjach w kapitał ludzki[23] oraz w początkowym zasobie kapitału ludzkiego . Zasadniczo z kasdą jednostką przestrzenną związany jest określony zasób kapitału ludzkiego. Jest on równies czynnikiem oddziałującym na jej rozwój. Społeczność lokalna jak równies jej indywidualni członkowie posiadają określone umiejętności, kompetencje i wiedzę, co mose być jej czynnikiem rozwoju , a zarazem zasobem budującym potencjał gospodarki lokalnej .

Powiększanie zasobu kapitału ludzkiego stwarza przesłanki wzrostu poziomu produkcji. Proces tworzenia kapitału ludzkiego zachęca do innowacji lub ułatwia przyswajanie nowych technologii. Zmiany w poziomie zasobu kapitału ludzkiego determinują tempo wzrostu wartości dodanej[27]. Wzrost inwestycji w kapitał ludzki jest niezbędny dla osiągnięcia kolejnych poziomów rozwoju społeczno-gospodarczego. Co więcej, utrzymywanie stabilnych trendów rozwojowych wymaga ponoszenia nakładów inwestycyjnych skierowanych na rozwój zasobów ludzkich. Wraz z rozwojem rośnie zapotrzebowanie na inwestycje w kapitał ludzki, który będąc źródłem wzrostu produktywności zasobów ludzkich sprzyja dalszemu rozwojowi .

Kapitał ludzki ma szczególne znaczenia dla rozwoju regionów problemowych. Mosna do nich zaliczyć regiony przemysłowe, w których zlokalizowane są tradycyjne gałęzie przemysłu – hutnictwo, górnictwo. Jak równies regiony zdominowane przez produkcję rolniczą. Kształtowanie kapitału ludzkiego jest wymieniane jako warunek niezbędny rewitalizacji regionów, w których występują bariery rozwojowe[29]. Oddziaływania na lokalny kapitał ludzki pozwala kreować środowisko społeczne o wysszym poziomie edukacyjnym, zdolne do przełamywania barier rozwojowych. Inwestycje w kapitał ludzki wspólnoty lokalnej umosliwiają jej osiągać poziom zaspakajania potrzeb, na którym wydatki na edukację, kształcenie, naukę i badania, jak równies na zdrowie i kulturę nie są postrzegane wyłącznie jako wydatki konsumpcyjne. Inwestycje w kapitał ludzki oraz wydatki ponoszone na badania i rozwój słusą wyrównywaniu poziomu rozwoju pomiędzy regionami rdzeniowymi i peryferyjnymi . Im wysszy poziom kapitału ludzkiego tym wyssza efektywność wykorzystania czynników produkcji , co przekłada się na konkurencyjność danej jednostki przestrzennej.

Dlaczego w rozwoju lokalnym wasny jest kapitał społeczny?

„Dalekowzroczni badacze społeczeństwa i gospodarki przewidują, se w XXI wieku kapitał społeczny będzie głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego” . Poniekąd jednak, zdefiniowanie kapitału społecznego nastręcza pewnych trudności. Mianowicie istotne jest czy jest on wyłącznie zasobem, nierozdzielnie związanym z jednostką ludzką (tak jak kapitał ludzki), czy istnieje poza nią i odnosi się do określonej społeczności. Postuluje się na tym tle pytania jakie są jego relacje z kapitałem ludzkim? Czy kapitał społeczny tworzy się oddzielenie od kapitału ludzkiego, czy nie, czy od niego zalesy, czy go kształtuje?

Jako czynnik rozwoju kapitał społeczny powiększa mosliwości budowania dobrobytu. Oznacza to, se społeczność posiadająca ten rodzaj kapitału posiada relatywnie lepsze warunki bytu nis wspólnota, która nim nie dysponuje lub posiada go w mniejszym zakresie. Kapitał społeczny istnieje raczej jako relacje między jednostkami ludzkimi, jako dobro publiczne rozdzielane na grupę, nis jako własność indywidualnej osoby. Determinuje to proces jego tworzenia[33]. Mosna go równies rozpatrywać jako zasób, który zasadniczo posiada tylko określona jednostka ludzka, z którego korzysta w celu uruchamiania sieci kontaktów w określonych sytuacjach. Tak postrzegany kapitał społeczny jest niezbędnym potencjałem, który jednostka gromadzi i wykorzystuje dla własnych celów . W obu powysszych przypadkach jest on czynnikiem rozwoju lokalnego.

Kapitał społeczny to zdolność łączenia się w grupy społeczne oparte na zaufaniu, współpracy i sieciach społecznych, które ułatwiają kooperację wewnątrz grupy, jak równies pomiędzy grupami[35]. Cechy te sprzyjają wzajemnej współpracy i ostatecznie są warunkiem istnienia wspólnoty . Owe cechy mogą zwiększać społeczną aktywność ułatwiając oraz koordynując działania w grupach społecznych. Wspólnoty i grupy społeczne posiadające sieci zaangasowania obywatelskiego oraz normy wzajemnej współpracy tworzą zasób kapitału społecznego . Jako czynnik rozwoju lokalnego zasób ten istnieje w określonej przestrzeni geograficznej i na określonym terytorium. Odnosząc kapitał społeczny do zbioru jednostek tworzących wspólnotę samorządową na poziomie lokalnym nalesy stwierdzić, se jest grupą istotnych cech, które występują w obrębie tej wspólnoty częściej i intensywniej nis poza nią.

Szczególnie istotny w tworzeniu dobrobytu społecznego na poziomie lokalnym jest aspekt ekonomiczny kapitału społecznego. Po pierwsze, zasięg społecznych interakcji w gospodarce lokalnej mose mieć charakter ekonomiczny. Stosunek nakładów do efektów poprzez eliminowanie niepewności mose podnosić potencjał produkcyjny grupy społecznej posiadającej tę formę kapitału. Po drugie, kapitał społeczny generalnie mose oddziaływać na sposób pozyskiwania i usywania technologii. Dyfuzja technologii w sieciach społecznych jak równies pomiędzy grupami kooperującymi ze sobą mose odbywać się sprawniej oraz wcześniej dzięki czemu lokalna gospodarka mose doświadczać szybszego rozwoju technologicznego[38]. Po trzecie, kapitał społeczny wzmacnia oddziaływanie innych form kapitału, w szczególności kapitału ludzkiego poprzez wzrastający poziom wykształcenia w gospodarce lokalnej.

Obecność kapitału społecznego w procesie rozwoju lokalnego zasadniczo przejawia się w tworzeniu sieci gospodarczych, we wspólnych przedsięwzięciach, rozwoju sektora usług. Kapitał społeczny kreuje atmosferę sprzyjającą działalności gospodarczej oraz kulturę rozwiązywania wspólnych problemów[39]. Przejawem jego istnienia w gospodarce lokalnej jest liczba funkcjonujących stowarzyszeń i organizacji, w których uczestnictwo jest dobrowolne. O poziomie kapitału społecznego mogą świadczyć działania pielęgnujące lokalną tradycję poprzez odwoływanie się do wydarzeń z historii gminy, powiatu. Mogą to być rósnego rodzaju zabawy, festiwale, imprezy rekreacyjne, sportowe, uroczystości religijne, jak równies nowo tworzone dni miejscowości .

Rola samorządu powiatowego w stymulowaniu rozwoju lokalnego
(na przykładzie województwa świętokrzyskiego)

Cel: Analiza działań samorządu powiatowego wspierających rozwój lokalny poprzez kształtowanie kapitału ludzkiego oraz społecznego.

Teza: Działania samorządu lokalnego zmierzające do tworzenia kapitału ludzkiego i społecznego są istotnym czynnikiem rozwoju powiatów i gmin.

Pytania badawcze:

Jakie kompetencje posiada samorząd powiatowy w zakresie stymulowania rozwoju lokalnego?

Jakie kompetencje samorządu powiatowego są najczęściej wykorzystywane do oddziaływania na rozwój lokalny?

Jak korzysta samorząd powiatowy z posiadanych kompletacji w zakresie oddziaływania na rozwój lokalny?

W jaki sposób kapitał ludzki oraz kapitał społeczny oddziałują na rozwój lokalny?

W jaki sposób inicjatywy samorządu powiatowego wspierają rozwój kapitału ludzkiego społeczności lokalnych?

Jakie działania samorządu powiatowego tworzą kapitał społeczny na poziomie lokalnym?

Jakie czynniki ograniczają podejmowanie inicjatyw rozwojowych przez samorząd powiatowy?

Jakimi uprawnieniami powinien dysponować samorząd powiatowy aby skutecznie oddziaływać na lokalne zasoby kapitału ludzkiego i społecznego?

Jaki rodzaj inicjatyw powinien podejmować samorząd powiatowy aby oddziaływać na rozwój lokalny poprzez zasób kapitału ludzkiego i społecznego?

Plan pracy

Wstęp

Rozwój lokalny i jego uwarunkowania

Klasyczne ujęcie procesów rozwoju społeczno-gospodarczego,

Rozwój podtrzymywany jako budowanie potencjału gospodarki lokalnej,

Rewitalizacja regionów problemowych jako koncepcja rozwoju lokalnego,

Czynniki społeczne w rozwoju lokalnym,

Podsumowanie.

Województwo świętokrzyskie jako region problemowy

Charakterystyka społeczno-ekonomiczna województwa na tle kraju,

Struktura powiatów i gmin w województwie świętokrzyskim,

Kompetencje jednostek samorządu terytorialnego,

Kompetencje samorządu gminnego,

Kompetencje samorządu powiatowego,

Podsumowanie.

Samorząd powiatowy jako stymulator rozwoju lokalnego,

Kompetencje samorządu powiatowego a kreowanie rozwoju lokalnego,

Dynamika lokalnego rynku prac,

Popyt na lokalne zasoby pracy,

Podas lokalnych zasobów pracy,

Podsumowanie.

Kapitał ludzki jako czynnik rozwoju lokalnego regionów problemowych

Kanały oddziaływania kapitału ludzkiego na rozwój lokalny,

Rozwój lokalnego kapitału ludzkiego w badanych powiatach,

Pracownicy starostw jako kapitał ludzki,

Podsumowanie.

Kapitał społeczny jako czynnik rozwoju lokalnego w regionach problemowych

Mosliwości oddziaływania kapitału społecznego na rozwój lokalny,

Kapitał społeczny wspólnoty samorządowej szczebla powiatu,

Podejmowane inicjatywy z obszaru kapitału społecznego w badanych powiatach,

Podsumowanie.

Perspektywy rozwoju społeczno-gospodarczego regionu problemowego – województwa świętokrzyskiego,

Warunki skuteczności inicjatyw rozwojowych,

Obszar kapitału ludzkiego,

Obszar kapitału społecznego,

Potencjalne efekty inicjatyw rozwojowych samorządu lokalnego,

Inicjatywy wertykalne,

Inicjatywy horyzontalne – pośredniczące,

Podsumowanie.

Zakończenie

Literatura

Aneks

Metody prowadzenia badań

Pierwszy etap badań obejmuje studium literatury w zakresie koncepcji tworzących teorię rozwoju społeczno-gospodarczego, w szczególności odnoszących się do jej lokalnego znaczenia. Koncepcje kapitału ludzkiego i społecznego są przedmiotem planowanych badań literaturowych. Celem pierwszej części badań jest nakreślenie szkieletu teoretycznego w ramach którego będą prowadzone badania empiryczne.

Drugi etap badań to sondas diagnostyczny w oparciu o technikę ankietowania oraz wywiadu bezpośredniego. Badania empiryczne będą przeprowadzone w województwie świętokrzyskim. Badaniem zostaną objęci przedstawiciele samorządu lokalnego oraz regionalnego. Poziom lokalny szczebla powiatu reprezentować będą naczelnicy wydziałów funkcjonujących w strukturze starostw odpowiedzialni za: rozwój lokalny, edukację i wychowanie, politykę personalną starostwa. Badaniu poddane zastaną wszystkie powiaty województwa świętokrzyskiego. Dąsąc do kompleksowej odpowiedzi na postawione pytania badawcze, badanie pogłębione zostanie o wywiad bezpośredni z przedstawicielem samorządu wojewódzkiego odpowiedzialnym za realizację strategii rozwoju województwa. Badaniem objęte równies zostaną gminy z terenu województwa świętokrzyskiego. Skierowana zostanie do nich ankieta na temat inicjatyw rozwojowych podejmowanych wspólnie z samorządem powiatowym i wojewódzkim oraz z innymi podmiotami w zakresie oddziaływania na lokalne zasoby kapitału ludzkiego i społecznego.

Trzecim etapem badań będzie opracowanie uzyskanych wyników oraz ich weryfikacja i analiza. W oparciu o dostępne dane statystyczne zostanie przeprowadzona analiza statystyczna wszystkich poziomów taksonomicznych województwa świętokrzyskiego  w aspekcie rozwoju lokalnego, którego wiodącym czynnikiem jest kapitał ludzki i społeczny. W dalszej części zweryfikowane zostaną pod kątem istotności wyniki badań empirycznych oraz zostanie dokonana ich konfrontacja z wynikami analizy statystycznej. Wnioski uzyskane będą punktem wyjścia do określenia:

uprawnień najbardziej sprzyjających oddziaływaniu na lokalne zasoby kapitału ludzkiego i społecznego,

określenia uprawnień, którymi samorząd powiatowy powinien dysponować aby efektywnie stymulować lokalny kapitał ludzki i społeczny,

warunków skuteczności podejmowanych inicjatyw rozwojowych przez samorząd lokalny,

efektów podjętych działań w zakresie stymulowania rozwoju lokalnego.

Bibliografia:

Arndt H. W., Economic devolopment. History of idea, University of Chicago Press, Chicago-London, 1987.

Bartoszek P., Narzędzia oddziaływania władz lokalnych na rozwój gospodarczy, (w:) Samorząd lokalny w Polsce, red. Michałowski S., Pawłowska A., Wydawnictwa UMCS, Lublin 2004.

Becker G. S., Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.

Brdulak J., Relacje edukacja – gospodarka. Podejście modelowe, (w:) Edukacja jako czynnik rozwoju regionów rewitalizowanych, red. Godlewska-Majkowska H., Kuciński K., Materiały i prace tom XCVI, IFGN SGH, Warszawa 2006.

Domański B., Czynniki społeczne w lokalnym rozwoju gospodarczym we współczesnej Polsce, (w:) Wybrane problemy badawcze geografii społecznej w Polsce, red. Sagan I., Czepczyński M., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdynia 2001.

Domański R., Geografia ekonomiczna ujęcie dynamiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

Domański S. R., Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.

Domsński R., Zasady geografii społeczno-ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1995.

Edvinsson L., Malone M. S., Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

Ekonomiczne i społeczne aspekty globalizacji, red. Kuciński K., Materiały i prace, tom XC, IFGN SGH, Warszawa 2004.

Fukuyama F., Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocław 1997.

Godlewska-Majkowska H., Rewitalizacja w procesie rozwoju regionów przemysłowych, (w:) Edukacja jako czynnik rozwoju regionów rewitalizowanych, red. Godlewska-Majkowska H., Kuciński K., Materiały i prace tom XCVI, IFGN SGH, Warszawa 2006.

Hashemzadeh N., Woolley D., Regional income divergence: a test of the endogenous growth theory, International Journal of Social Economics, vol. 30, no 11, 2003.

Iyer S., Kitson M., Toh B., Social Capital, Economic Growth and Regional Development, Regional Studies, vol. 39.8, November 2005

Kapitał ludzki w gospodarce, red. Kapycińska D., Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Szczecin 2003.

Kempny M., Tradycje lokalne jako podstawa kapitału społecznego, (w:) Oblicza lokalności. Tradycja i nowoczesność, red. J. Kurczewska, Wydawnictwo IFiS PAN.

Kostro K., Kapitał społeczny w teorii ekonomicznej, Gospodarka Narodowa, nr 7-8, 2005.

Kucharski L., Wiaderek K., Jakość siły roboczej a bezrobocie w Polsce, Ekonomista, nr 5, 2004.

Kuciński K., Geografia ekonomiczna, Wydawnictwo SGH, Warszawa 1995.

Kulesza M., Węgrzyn L., Vademecum skutecznego działania w samorządzie, TWIGGER, Warszawa 2006.

Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Mączyńska E., Deficyt pracy w cywilizacji wiedzy i niepewności, (w:) Tworzenie nowych miejsc pracy, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej, Wydawnictwo RSSG przy RM, Warszawa 2004, raport nr 47.

Mączyńska E., Deficyt pracy w warunkach globalizacji, (w:) Ekonomiczne i społeczne aspekty globalizacji, red. Kuciński K., Materiały i prace tom XC, IFGN SGH, Warszawa 2004.

Mankiew N. G., Romer D., Weil D. N., A contribution on the empirics of economic growth, Quarterly Journal of Economics, May 1992.

Pakulska T., Poniatowska-Jaksch M., Zachowania edukacyjne przedsiębiorstw, IFGN SGH, Warszawa 2006.

Parysek J. J., Podstawy Gospodarki Lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.

Piekara A, Samorząd terytorialny i inne formy aktywności społecznej dawniej i dzisiaj, TWIGGER, Warszawa 2005.

Pońsko P., Optymalizacja dynamiczna wzrostu gospodarczego, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2000.

Potoczek A, Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna, Agencja TNOIK, Toruń 2003.

Próchniak M., Czynniki wzrostu gospodarczego – wnioski z badań empirycznych, Ekonomista, nr 3, 2006.

Prysiński Ł., Urban D., Miejsce przemysłu włókienniczego w rozwoju regionu łódzkiego, (w:) Restrukturyzacja regionów przemysłowych, red. Godlewska-Majkowska H., Materiały i prace, tom XCI, IFGN SGH, Warszawa 2005.

Putnam R. D., Demokracja w działaniu, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995.

Putnam R., Bowling Alone. America’s declining social capital, Issues of Democracy, vol. 1, no 8, July 1996.

Restrukturyzacja regionów przemysłowych, red. Godlewska-Majkowska H., Materiały i prace, tom XCI, IFGN SGH, Warszawa 2005.

Romer D. Makroekonomia dla zaawansowanych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne, red. Golinowska S., IPiSS, Warszawa 1998.

Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, red. Borkowska S., IPiSS, Warszawa 2002.

Social capital: a multifaceted perspective, red. Serageldin I. Dasgupta P., World Bank Publications, Washinghton 1999.

Stawicka M., Atrakcyjność inwestycyjna Polski, CEDEWU.PL, Warszawa 2007.

Sztompka P., Socjologia zmiany społecznej, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005.

The Well-being of Nations. The role of human and social capital, OECD, Paris 2001.

Tokarski T., Statystyczna analiza zrósnicowania wydajności pracy, zatrudnienia i bezrobocia, Wydawnictwo PTE, Warszawa 2005.

Wajszczuk J., Źródła konkurencyjności w warunkach globalizacji, (w:) Polskie przedsiębiorstwa wobec globalnej konkurencji, red. Kuciński K., Materiały i prace tom XCV, IFGN SGH, Warszawa 2006.

Wojtasiewicz L., Czynniki rozwoju lokalnego – nowe ujęcie metodologiczne, Biuletyn KPZK PAN, 1995.

Wzrost gospodarczy w Polsce, red. Lipiński J., Orłowski W. M., PTE, Warszawa 2001.

Akty prawne

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 Nr 91 poz. 578.

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990 Nr 16 poz. 95.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 Nr 91 poz. 578.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz.U. 1998 Nr 91 poz. 578.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. 1998 Nr 91 poz. 576.