Dostæpnoúã transportowa portów morskich – pojæcie i czynniki jà warunkujàce

Dostæpnoúã transportowa portów morskich – pojæcie i czynniki jà warunkujàce

1.1. Pojæcie dostæpnoúci transportowej
Dostæpnoúã transportowa jest jednà z najwaýniejszych kwestii przy omawianiu problemów dotyczàcych atrakcyjnoúci bàdê konkurencyjnoúci portów morskich. „Rozbudowany system powiàzañ transportowych portu z zapleczem stanowi obecnie jeden z podstawowych czynników decydujàcych o jego atrakcyjnoúci dla ùadunków i pozycji na konkurencyjnym rynku usùug portowych.”  To wùaúnie od dostæpnoúci transportowej danego portu zaleýy wielkoúã obrotów, czyli jego konkurencyjnoúã, a takýe jego pozycja w gospodarce krajowej i regionalnej oraz udziaù w poúrednictwie obrotów handlu zagranicznego kraju.
Definiujàc dostæpnoúã transportowà portów morskich moýna stwierdziã, ýe: „Dostæpnoúã transportowa portów morskich to zespóù czynników decydujàcych o wielkoúci napùywajàcej do nich masy ùadunkowej. Do czynników tych zalicza siæ wielkoúã wymiany towarowej zaplecza portu z zagranicà, realizowanej drogà morskà („pojemnoúã” zaplecza – wypeùnienie zaplecza masà towarowà w obrocie morskim), oraz konkurencyjnoúã portu na rynkach usùug portowych, a tym samym wielkoúã (gùæbokoúã) zaplecza portu.”
Tu powstaje koniecznoúã wyjaúnienia czym jest czæsto tutaj przytaczany termin zaplecze, które jest jednym z gùównych elementów okreúlajàcych atrakcyjnoúã portu. Istotæ zaplecza portu przedstawia W. Rzepecki: „Przez zaplecze portu rozumiemy region, który dla dokonywania swych obrotów handlu morskiego korzysta z usùug okreúlonego portu. Jego obszar zaleýy od ukùadu sieci transportowej oraz od poùoýenia innych portów.”
Tak wiæc juý sama definicja dostæpnoúci transportowej narzuca w pewnym sensie podziaù rozwaýañ, który bædzie moýna zastosowaã w dalszej czæúci do bardziej szczegóùowego analizowania sytuacji konkretnych portów. Dlatego teý rozpatrywane bædà dwie kluczowe kwestie dotyczàce czynników warunkujàcych dostæpnoúã transportowà portów morskich, a mianowicie kwestia wielkoúci wymiany towarowej zaplecza z zagranicà oraz kwestia konkurencyjnoúci portu na rynkach usùug portowych.
 

1.2. Czynniki warunkujàce dostæpnoúã transportowà

1.2.1. Wielkoúã wymiany towarowej zaplecza z zagranicà
Na rozmiar wymiany towarowej zaplecza portu z zagranicà wpùywajà trzy gùówne elementy:

wielkoúã PKB zaplecza portu,

objætoúã obrotu handlu zagranicznego zaplecza portu oraz

poùoýenie portu wzglædem jego zaplecza.

Pierwszym z tych elementów jest wielkoúã PKB zaplecza portu, tzn. ogólna sytuacja gospodarcza zaplecza, a w tym szczególnie obroty handlu zagranicznego. Chodzi tutaj gùównie o to, jak duýy jest popyt na usùugi portu odnoúnie eksportu towarów wytworzonych lub wydobytych w kraju ale takýe odnoúnie importu roýnego rodzaju dóbr za poúrednictwem portu. Tak wiæc iloúã masy towarowej, która jest w obiegu handlu zagranicznego danego kraju i która przewoýona jest drogà morskà, jest gùównym czynnikiem stanowiàcym o wielkoúci masy ùadunkowej obsùugiwanej przez dany port. Naleýy tutaj równieý zaznaczyã, iý duýy wpùyw na zapotrzebowanie na usùugi portowe ma stopieñ rozwoju przemysùowego zaplecza. Zakùady przemysùowe mogà bowiem importowaã surowce potrzebne do produkcji lub eksportowaã gotowe wyroby drogà morskà, co moýe mieã istotny wpùyw na masæ ùadunkowà przechodzàcà przez port.
Nastæpnym czynnikiem wypùywajàcym na rozmiar wymiany towarowej zaplecza portu z zagranicà jest objætoúã obrotów handlu zagranicznego danego zaplecza. Objætoúã ta uwarunkowana jest przede wszystkim „wielkoúcià produktu krajowego brutto danego pañstwa, a nastæpnie charakterem i skutecznoúcià polityki handlowej jego centrum gospodarczego, która ma zwykle na celu popieranie eksportu i ograniczanie importu wùasnej gospodarki.”  Jednak takýe i dziaùalnoúã roýnego rodzaju miædzynarodowych organizacji handlowych, tak jak i miædzynarodowych porozumieñ gospodarczych, np. WTO majà bardzo duýy wpùyw na charakter i strukturæ dziaùalnoúci handlowej kraju z zagranicà.
Wreszcie ostatni element jakim jest poùoýenie portu wzglædem jego zaplecza. Poùoýenie portu ma kluczowy wpùyw na ksztaùtowanie siæ parametrów kosztowych i czasowych transportu do i z portu. Korzystne jest oczywiúcie, jeýeli port mieúci siæ w niedalekiej odlegùoúci od centrów gospodarczych zaplecza, np. duýych oúrodków przemysùowych.
 

1.2.2. Konkurencyjnoúã portu na rynku usùug portowych
Wg Stanisùawa Szwankowskiego do najwaýniejszych czynników wpùywajàcych na konkurencyjnoúã portów morskich naleýà:

poùoýenie geograficzne,

poùàczenia transportowe z zapleczem làdowym,

jakoúã usùug portowych,

ceny usùug portowych,

telekomunikacja,

stabilnoúã spoùeczno-ekonomiczna.

Poniewaý rozwaýanym w niniejszej pracy problemem jest dostæpnoúã transportowa portów morskich, tak wiæc w dalszej czæúci rozpatrywane bædà pierwsze cztery czynniki wpùywajàce na ich konkurencyjnoúã.
Poùoýenie geograficzne portu morskiego jest jedynym czynnikiem naturalnym, który w bardzo wysokim stopniu decyduje o jego konkurencyjnoúci. W pracach z zakresu geografii transportu morskiego moýemy znaleêã nastæpujàce wytùumaczenie tego aspektu:
„Czynniki o charakterze geograficznym, które wpùywajà na lokalizacjæ portu moýna sprowadziã do trzech zasadniczych grup:

poùoýenie portu z punktu widzenia warunków naturalnych na wybrzeýu i podejúciu do portu,

poùoýenie w stosunku do zaplecza,

poùoýenie w stosunku do przedpola.”

Tutaj naleýy wytùumaczyã pojæcie przedpola, które jest pojæciem z geograficznego punktu widzenia przeciwstawnym do wczeúniej omawianego juý zaplecza. Ujmujàc przedpole portu globalnie, moýna by stwierdziã, ýe sà to wszystkie inne porty úwiata, czyli caùy obszar znajdujàcy siæ przed danym portem. Wg Jerzego Zaleskiego obszar przedpola „oznacza zasiæg wpùywów portu na obszar làdowy oddzielony od portu przestrzenià morskà, a wiæc obszar dokàd udaje siæ wywoýony z portu ùadunek i skàd przychodzi ùadunek w porcie wyùadowywany.”  Inaczej mówiàc, w punkcie 3. definicji poùoýenia geograficznego portu morskiego jest mowa o poùoýeniu portów konkurencyjnych w stosunku do rozpatrywanego oraz ogólnie o poùàczeniach morskich danego portu z innymi. Bliskie poùoýenie konkurencyjnych portów nasila walkæ o przejmowanie strumieni ùadunkowych i jest tym samym motywacjà do wysiùków inwestycyjnych portu oraz do jak najbardziej sprawnej obsùugi klientów.
Dalszym czynnikiem wpùywajàcym na konkurencyjnoúã portu morskiego sà poùàczenia transportowe portu z jego zapleczem i przedpolem. Naleýy tutaj wymieniã takie elementy, jak:

drogi pañstwowe,

sieã kolejowa,

drogi wodne úródlàdowe oraz

poùàczenia z siecià (wewnætrznà) obszaru portu.

Od tych wszystkich elementów zaleýy jakoúã, bezpieczeñstwo, czas oraz koszty transportu z lub do portu. Naleýy podkreúliã, iý „infrastruktura zewnætrzna wzglædem portów determinuje ich dostæpnoúã transportowà dla ùadunków i úrodków transportowych od strony przedpola i zaplecza. Sprawnoúã transportowych poùàczeñ z zapleczem i przedpolem stanowi obecnie decydujàcy czynnik wyboru portu przez ùadunek i w duýej mierze przesàdza o opùacalnoúci caùego làdowo-morskiego ùañcucha transportowego.”
Takýe i wyposaýenie techniczne portu, jego dostosowanie do miædzynarodowych standardów pod wzglædem wykwalifikowanego personelu i nowoczesnych technologii jest determinantà sukcesu gospodarczego caùego systemu portowego. Liczà siæ tutaj: „szybkoúã wykonania, masowoúã, bezpieczeñstwo, niezawodnoúã, czæstotliwoúã, pewnoúã.”  Naleýy podkreúliã, iý wùaúnie to, jak szybko dany port jest w stanie obsùuýyã statek, jest jednym z gùównych kryteriów wyboru tego portu przez klienta.
Ostatnià bardzo waýnà kwestià jest wysokoúã cen za usùugi portowe. Ceny te ksztaùtowane sà na bazie polityki taryfowej prowadzonej przez zarzàd portu lub inne przedsiæbiorstwa usùug portowych. Nie zawsze jednak wysokoúã ceny moýe byã przekùadana na wydajnoúã obsùugi klienta, co oznacza, ýe sà porty wzglædnie droýsze, ale za to pracujàce bardziej efektywnie, co podnosi ich wartoúã konkurencyjnà w oczach przewoêników chcàcych korzystaã z usùug portowych.
Wszystkie wyýej wymienione elementy sùuýà wiæc do okreúlenia moýliwoúci dotarcia statku do portu i moýliwoúci jego obsùugi w tym porcie. Z tym wiàýe siæ z kolei obsùuga ùadunku przechodzàcego przez port. Dlatego teý wszystkie te aspekty sùuýyã bædà po kolei do opisu oraz oceny gùównych portów polskich – Gdañska, Gdyni, Szczecina i Úwinoujúcia.