ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

- instytucja ombucmana powstała w Szwecji w 1713 r W Polsce Rz. P. Ob. został powołany w 1987r. Dopiero dwa lata później instytucja to uzyskała rangę konstytucyjną.

Charakteryzując pozycję ustrojową Rz. P. Ob. można stwierdzić, że jest to organ stojący na straży praw i wolności człowieka powiązany funkcjonalnie z sejmem. Polega to na tym, że Rz. P. Ob. powoływany i odwoływany jest przez Parlament, a ponadto, że zakres jego właściwości łączy się z wykonywaniem funkcji kontrolnej przez Sejm.

Po 2-gie Rz. P. Ob. jest organem niezależnym i niezawisłym o czym świadczy posiadany przez niego immunitet formalny oraz to, że corocznie składa on przed Sejmem informację, a nie sprawozdanie o stanie przestrzegania praw człowieka i praworządności w Polsce (sprawozdanie składa się podmiotowi, któremu się podlega)

Po 3-cie postępowanie przed Rz. P. Ob. jest dostępne dla wszystkich i mniej sformalizowane niż np. zwrócenie się do TK ze skargą konstytucyjną. Świadczy o tym to, że skargę do Rz. P. Ob. może złożyć każdy, nawet ten, kto niema zdolności prawnych, może być złożona w cudzym imieniu i w dowolnej formie.

Rz. P. Ob. w odróżnieniu od organów sądowych może podejmować czynności z urzędu (może działać bez wniosku)

Powoływanie i odwoływanie

Rz. P. Ob. jest powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od wyboru Rz. P. Ob. przez Sejm nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu przyjmuje się, że Rz. P. Ob. została osoba wybrana przez Sejm.

Kandydatów zgłaszać mogą:

Marszałek Sejmu

Grupa 30 posłów

Te samą procedurę stosuje się przy odwołaniu. Ta sama osoba może piastować urząd Rz. P. Ob. przez 2 kolejne kadencje.

Kandydatem na Rz. P. Ob. może być osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą przede wszystkim z zakresu praw człowieka oraz jest nieskazitelnego charakteru.

Zakres przedmiotowy działania Rz. P. Ob.

Stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i ustawach, zasad współżycia społecznego oraz zasad sprawiedliwości społecznej

Zakres podmiotowy

Rz. P. Ob. bada, czy nie nastąpiło naruszenie 3 wskazanych wyżej wartości ze strony władzy publicznej (Art. 80 konstytucji) (każdy, kto ma przewagę). Wszystkie podmioty prawne są wyłączone spod działalności Rz. P. Ob.

Zasady współżycia społecznego, to normy, które zostały przyjęte jako standardowe

Postępowanie przed Rz. P. Ob.:

Skarga → podjęcie czynności → podjęcie sprawy → wykorzystanie środków prawnych

Podjęcie czynności – oględne przeczytanie skargi, zastanowienie się nad nią

Podjęcie sprawy – Kierowanie wystąpienia do odpowiedniej osoby (Rektor Wydziału)

wykorzystanie środków prawnych:

- wystąpienie do sądu w imieniu poszkodowanych

- zgłoszenie wyroku do kasacji

- zgłoszenie skargi konstytucyjnej

- zgłoszenie ustawy do TK

- otrzymanie sprawy od Rz. P. Dziecka

STANY NADZWYCZAJNE:

- stan wojenny

- stan wyjątkowy

- stan klęski żywiołowej

Stan wojenny

Wprowadza się w sytuacji zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa albo w sytuacji zbrojnej napaści na Polskę, bądź w sytuacji gdy z umowy międzynarodowej wynika obowiązek wspólnej obrony.

S. W. wprowadza w drodze rozporządzenia Prezydent na wniosek RadaMinistrów. Rozporządzenie to podlega natychmiastowemu ogłoszeniu w Dz. U., środkach masowego przekazu oraz w drodze obwieszczeń, które powinny być rozplakatowane w możliwie największej ilości miejsc.

Rozporządzenie o wprowadzeniu S. W. musi być przekazane Sejmowi w ciągu 48h. Sejm powinien zatwierdzić rozporządzenie z zastosowaniem przepisów o postępowaniu ustawodawczym. Uchylenie rozporządzenia przez Sejm nie stanowi, aby Rada Ministrów ponownie wystąpiła do Prezydenta z wnioskiem o wprowadzenie S. W.

W okresie trwania stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, Prezydent może wydawać Rozporządzenia z mocą ustawy.

Stan wyjątkowy

Wprowadza również Prezydent na wniosek Rządu w drodze rozporządzenia w sytuacji:

zagrożenia konstytucyjnego porządku państwa (zamach stanu)

zagrożenia porządku publicznego (załamanie finansów publicznych)

zagrożenia bezpieczeństwa obywateli

Stan wyjątkowy może być wprowadzony na okres 90 dni. Sejm może wyrazić zgodę na przedłużenie o kolejne 60 dni.

Stan klęski żywiołowej

Wprowadza się w sytuacjach przeciwdziałania lub usunięcia skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych (np. awaria elektrowni jądrowej, epidemia)

Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów na okres 30 dni. Czas trwania klęski żywiołowej może zostać przedłużony do czasu usunięcia awarii

W ciągu 90 dni od odwołania któregoś ze stanów nadzwyczajnych nie można przeprowadzić wyborów do organów przedstawicielskich. Gdyby podczas trwania jednego ze stanów nadzwyczajnych kadencja Prezydenta, Sejmu, czy Senatu, to z mocy prawa zostaje przedłużona.

W okresie trwania stanu nadzwyczajnego dopuszcza się odosobnienie osób w stosunku do których istnieje podejrzenie, że popełnią przestępstwo, będą zakłócały porządek publiczny lub będą zagrażały bezpieczeństwu państwa lub obywateli. Decyzję o odosobnieniu wydaje Wojewoda na wniosek Policji lub Prokuratury.

Osoba, w stosunku do której wydano decyzję o odosobnieniu może zaskarżyć do Sądu Administracyjnego w ciągu 7 dni. Orzeczenie Sądu Administracyjnego jest ostateczne.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA

Każdy, kto poniósł straty majątkowe w związku z wprowadzeniem któregoś ze stanów nadzwyczajnych ma prawo w ciągu 1 roku od dowiedzenia się o szkodzie wystąpić do Wojewody o odszkodowanie. Wojewoda ma 3 miesiące na decyzję. Osoba może domagać się jedynie rzeczywistych strat, a nie ewentualnych korzyści w razie nie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (bar piwny – zwrot za piwo, straty za brak sprzedaży, zapłata świadczeń na ZUS, podatku nie zwróci)

NIK

Prezes NIK powoływany jest na 6-letnią kadencję przez Sejm i Senat. Uchwała w sprawie Prezesa NIK zapada bezwzględną większością głosów. Senat ma 30 dni na zaakceptowanie uchwały Sejmu. Jeśli nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu w ciągu 30 dni, to przyjmuje się, że Prezesem NIK została osoba wybrana przez Sejm.

NIK działa na zasadzie kolegialności.

Jej struktura składa się z:

Prezesa

od 2 – 4 Wiceprezesów

oraz 14 członków Kolegium.

Wiceprezesów powołuje Prezes za zgodą Marszałka Sejmu.

Członków Kolegium wybiera Sejm na wniosek Prezesa NIK. Co najmniej polowa członków Kolegium musi być specjalistami z zakresu: prawa, administracji lub ekonomii.

Prezes NIK posiada immunitet formalny. Może być odwołany przed upływem kadencji przez Sejm jeśli popełni przestępstwo lub upadnie na zdrowiu. Prezes NIK ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.

Kontrola NIK

Wyróżnia się 2 rodzaje kontroli:

kontrola obligatoryjna – podlegają centralne organy władzy państwowej. Dotyczy to przede wszystkim działalności Kancelarii Prezydenta, Prezesa RM oraz Ministrów.

Najważniejszym zadaniem NIK w tym zakresie jest badanie wykonania przez Rząd ustawy budżetowej.

Podlegają tej kontroli również terenowe organ administracji rządowej zespolonej oraz państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa, państwowe uczelnie).

NIK kontroluje wskazane podmioty pod kątem:

legalności – działalność zgodna z prawem

gospodarności – czy podmiot nie marnotrawi publicznych pieniędzy

rzetelności – dokonywanie wszelkich starań, by wywiązać się z założonych zadań

celowości – wykonywanie ustawowych zadań

kontrola fakultatywna – dotyczy samorządu terytorialnego i wszystkich jednostek komunalnych (np. MPK, Miejskie Przedsiębiorstwo Ciepłownicze)

NIK bada działalność tych podmiotów pod kątem:

legalności

gospodarności

rzetelności

NIK bada również:

Niepubliczne jednostki organizacyjne i osoby prawne, które wykonują zadania zlecone przez administrację państwową. Podmioty te kontrolowane są przez NIK pod kątem:

legalności

rzetelności

NIK składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.

FINANSE PUBLICZNE

Rozdział X art. 216 – 227

Stabilność podatkowa

- podatek nie może być zmieniony w trakcie roku podatkowego. Uchwalenie podatku musi nastąpić w poprzedzającym roku podatkowym, a vacatio legis trwa min. 1 miesiąc.

Art. 11 ust. 1

a)         o celach gromadzenia i wydatkowania decyduje Sejm i Senat.

b)         oddziaływanie gwarancyjne

jeżeli ustawa nie określi jakichś podatków lub danin, to państwo nie może ich ściągać, żądać.

Jeżeli ustawa określi jakieś podatki i daniny, to nie mogą one się zwiększyć ani zmniejszyć

Wprowadza stabilizację

c)Ustawa ta musi określić cele i hierarchię celów

Art. 216 ust. 2

To ustawa decyduje o nabywaniu i zbywaniu

Art. 216 ust. 3

O monopolu decyduje ustawa

Art. 216 ust. 4

Ustawa decyduje do jakich granic państwo może udzielać poręczenia

Art. 216 ust. 5 przepis gwarancyjny

Ustawa określa jak liczyć PKB. Państwo nie może się zadłużyć i poręczyć tak by suma długów i poręczeń nie przekroczyła 3/5 PKB brutto. Jeśli przekroczy, to następuje stan nadzwyczajny finansowy, państwo może zastosować nadzwyczajne środki.

Art. 217

a)         podstawą nałożenia podatku jest ustawa, nie wolno jej wyprzedzać.

b)         w ustawie musi być ustalony podmiot, podmiot opodatkowana, stawek podatkowych, zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku.

c)Regulacji nie może wyprzedzać pobór podatków

Budżet

Art. 219 ust. 1

a)         zasada rocznego wymiaru budżetu

b)         zasadniczym organem w uchwalaniu budżetu jest Sejm, ale forma „ustawa budżetowa” oznacza, że udział w tym ma Senat.

Art. 219 ust. 2

ustawa prawo budżetowe – uchwalana raz na jakiś czas, określa sposób uchwalania budżetu i sposób jego wykonywania.

Art. 219 ust. 3

Jeżeli Sejm i Senat nie zdążą uchwalić ustawy budżetowej do końca poprzedzającego roku budżetowego uchwala się prowizorium budżetowe i określa się na jaki okres się go wprowadza(mniej niż rok) Do uchwalenia prowizorium budżetowego stosuje się przepisy takie jak do ustawy budżetowej.

Art. 219 ust. 4

Jeżeli przed rozpoczęciem roku budżetowego nie uchwalono budżetu ani prowizorium budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy

Art. 220 ust. 1 przepis gwarancyjny

„Zwiększenie wydatków oraz ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w ustawie budżetowej”

Np. Jeśli poseł chce na coś zwiększyć wydatki, to musi znaleźć środki na ich pokrycie.

Art. 220 ust. 2 przepis gwarancyjny

„Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w Centralnym Banku Państwa.”

Bank Centralny Państwa jest niezależny od Rady Ministrów i Rządu.

Art. 221

„Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów”

Tylko Rada Ministrów odpowiada za wykonanie budżetu, to i Rada Ministrów może stworzyć ustawę budżetową.

Art. 222 przepis dyscyplinujący

„Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.”

Art. 223 przepis dyscyplinujący

„Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.”

W normalnym postępowaniu Senat ma miesiąc.

Art. 224 obowiązki i uprawnienia Prezydenta

Prezydent nie ma prawa veta co do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym (ma na podpisanie 7 dni), może jedynie skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. TK ma na sprawdzenie 2 miesiące.

Art. 225 przepis dyscyplinujący Sejm i Senat

„Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Art. 226 Asolutorium

Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub nie Radzie Ministrów absolutorium.

Konstytucja nie łączy z nie udzieleniem absolutorium ustąpienia Rządu.

Rząd można obalić poprzez:

konstruktywne wotum nieufności, co oznacza przegłosowanie nowego Premiera

rozwiązanie Sejmu i Senatu

Nie ma w Polsce konstytucji selektywnego wotum nieufności (nie odpowiada całość tylko poszczególni ministrowie). Za wykonanie budżetu odpowiada cały Rząd.

Art.. 227 NBP i Rada Polityki Pieniężnej

Centralnym bankiem państwa jest NBP. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski od­powiada za wartość polskiego pieniądza.

Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Po­lityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, na 6 lat.

Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodo­wego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako prze­wodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat.

Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wia­domości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy bu­dżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Organizację i zasady działania NBP oraz szczegółowe zasady powo­ływania i odwoływania organów określa ustawa.

ZASADY USTROJOWE

zasada państwa jako dobra wszystkich obywateli

obywatele Rzeczpospolitej mogą korzystać ze wszystkich jej instytucji i urządzeń,

każdy winien przyczyniać się do trwania tych instytucji oraz ich rozwoju,

państwo winno być rozumiane jako zrzeszenie obywateli, którego członkowie tworzą swoistą wspólnotę obywatelską,

państwo nie może być identyfikowane jedynie z organami państwowymi, ich funkcjami i powiązaniami,

zasada ta wzmacnia treść innych zasad ustrojowych, m.in. zasady równości wobec prawa, prawa dostępu do służby publicznej, a jednocześnie uzasadnia wymóg wierności obywateli dla Rzeczypospolitej oraz obowiązek jej obrony

zasada państwa demokratycznego

władza w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu,

od Narodu — podmiotu suwerenności — władza pochodzi — organy państwa wykonują władcze funkcje na podstawie legitymacji do rządzenia udzielonej przez naród,

dopuszczalne są wszelkie formy kontroli obywatelskiej nad działalnością organów państwa,

państwo uznaje wiele form: manifestowania, wyrażania poglądów, interesów obywateli, postulatów,

w państwie demokratycznym funkcjonują mechanizmy legitymowania organów władzy państwowej przez Naród,

państwo demokratyczne uznaje wolnościowy status obywateli

zasada państwa prawnego

zasada ta funkcjonuje w dwóch aspektach:

a) formalnym — organy państwowe winny działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa

b) materialnym — prawo winno być sprawiedliwe, odpowiadać międzynarodowym standardom, których zręby odnajdujemy m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzyna­rodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych

muszą być spełniane wymogi formalne dotyczące procedur tworzenia prawa, jego publikacji, wykładni i stosowania, których celem jest jawność i dostępność prawa, jasność jego treści i sposobu stanowienia

pochodnymi zasady państwa prawnego są m.in. zasady:

ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju

zaufania obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, co zapewnia m.in. vacatio legis; z zasadą tą wiąże się zasada ochrony praw nabytych

niedziałania prawa wstecz {lex retro non agit)

dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę praw i wolności jednostki

skierowany do organów państwowych zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania „wyłącznie w granicach () prawem określonej kompetencji'

„dochowania ustawowego trybu' uchwalania ustaw

domniemania niewinności

sprawiedliwości społecznej

proporcjonalności; zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w prawa i wolności jednostki

zasada państwa sprawiedliwości społecznej, zasada pomocniczości

państwo winno pełnić aktywną rolę w życiu społeczno-gospodarczym

władza państwowa zobowiązana jest do interwencji, korygowania, a nawet sterowania przebiegiem życia obywateli w celu stworzenia dla obywateli w miarę równych szans do zajmowania przez nich miejsca w życiu społecznym, stosownie do ich osobistych predyspozycji

realizacja zasady sprawiedliwości społecznej nie oznacza przej­mowania przez państwo odpowiedzialności za rozwój jednostki, likwidacji wszelkich istniejących w społeczeństwie różnic

Rzeczpospolita nie jest państwem opiekuńczym

bezpośrednio z zasadą sprawiedliwości społecznej wiąże się zasa­da subsydiamości (proklamowana we preambule do Konstytucji) — oznacza ona uznanie pierwszeństwa pewnych podmiotów (wspólnot społecznych) do rozwiązywania kwestii im najbliższych

zasada podziału władzy

podział władzy—powierzenie trzech odrębnych funkcji trzem od­rębnym organom:

funkcja ustawodawcza polegająca na stanowieniu norm prawnych

funkcja wykonawcza polegająca na wykonywaniu ustaw, ale także działaniu w obszarach nieobjętych regulacją ustawową

funkcja wymierzania sprawiedliwości polegająca na rozstrzyga­niu sporów prawnych przez niezależny i niezawisły organ

wymóg równowagi władz — każda z władz powinna posiadać odpowiednie kompetencje (równowaga kompetencji)

wymóg współdziałania władz

zasada republikańskiej formy państwa

łac. res publica — rzecz ogółu

forma państwa, w której głową państwa jest osoba lub grupa osób wybierana na określony czas

na czele państwa stoi kadencyjny organ wybierany w wyborach powszechnych

co do zasady na czele republiki stoi prezydent, może on dyspono­wać różnym zakresem uprawnień, dlatego dzielimy republiki na:

prezydenckie (z silnym prezydentem)

parlamentarne (głowa państwa pełni funkcje reprezentacyjne)

zasada państwa regional­nego i federalnego

• regionalizm:

dekoncentracja (podział kompetencji władczych pomiędzy kilka ośrodków decyzyjnych istniejących na różnych szczeblach organizacji — centralnym, regionalnym, lokalnym)

decentralizacja władzy państwowej (delegowanie przez centralne ośrodki kierownicze państwa kompetencji decyzyjnych ośrodkom niższego szczebla)

ma szczególne znaczenie w państwach wielonarodowych

może wiązać się z tendencjami separatystycznymi

społeczności regionalne stają się wspólnotami politycznymi, mają prawo do wyłaniania własnych organów stanowiących i wykonawczych, które prowadzą politykę regionalną

• federacja — np. USA, Kanada, Australia:

forma organizacji państwa polegająca na rozdzieleniu konstytucyjnych i politycznych uprawnień pomiędzy władzę centralną a władze regionalne

konstytucja określa sposób podziału władzy — enumeratyw-nie wylicza uprawnienia władzy centralnej, reszta należy do władz regionalnych lub odwrotnie

w przypadku kolizji uprawnień zwykle rozstrzyga się je na korzyść władzy centralnej

w procedurze zmiany konstytucji musi brać udział władza centralna i władze regionalne

w polityce finansowej poziom centralny ma więcej upraw­nień, często jest to źródłem konfliktów

zasada państwa jednolitego

Rzeczpospolita — państwem jednolitym:

funkcjonuje jeden system organów

istnieją jednostki terytorialne — gminy, powiaty i województwa (nowy podział administracyjny obowiązuje od 1 września 1999 r.)

istnieje samorząd terytorialny — forma decentralizacji administracji

wojewoda jest terenowym organem administracji publicznej, mianowanym przez Prezesa RM

wojewoda jest:

przedstawicielem RM w województwie

organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego;

reprezentantem Skarbu Państwa

za swoją działalność ponosi odpowiedzialność tylko przed Premierem

zasada organizacji zawodów zaufania publicznego w formie samorządu

forma decentralizacji administracji

cechy samorządu:

istnienie społeczności samorządowej pracowników

możność wyłaniania przez nią własnej reprezentacji umocowanej do działania w jej imieniu

nadzór organów administracji rządowej

zasada pluralizmu politycznego

wolność tworzenia partii politycznych

system proporcjonalny w wyborach do Sejmu

wielopartyjność

wolność posiadania, rozpowszechniania i pozyskiwania świato­poglądu politycznego

zasada społeczeństwa obywatelskiego

społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo, w którym istnieją różnego typu organizacje, związki i stowarzyszenia będące pod­stawą wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli

są one wyrazem aktywności obywateli i ich inicjatyw

są tworzone na podstawie prywatnych potrzeb obywateli

są szkolą demokracji; dzięki nim obywatele mają możliwość wy­miany poglądów, doskonalą umiejętność saomoorganizacji, a także wzmacniają swoją autonomię wobec instytucji państwowych

zasada społecznej gospo­darki rynkowej

zasada społecznej gospodarki rynkowej oparta jest na:

wolności działalności gospodarczej:

wolność podejmowania produkcji oraz wprowadzania do obrotu wszelkich dóbr i usług

wykluczenie rozwiązań monopolistycznych

wykluczenie planowania gospodarczego przez wyznaczanie wiążących podmioty gospodarcze wskaźników

prywatnej własności:

zakaz przeprowadzania nacjonalizacji

solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych: stosunki między pracodawcami a pracownikami, wytwórcami a konsumentami, grupami wytwórczymi między sobą

funkcjonowaniu praw rynku, które rządzą popytem, podażą i ceną; brak tu regulacji ustawowych

społeczności tej gospodarki

możliwe jest korygowanie praw rynku przez państwo, ale tylko jeżeli jest to konieczne; powinno być dokonywane instrumentami ekonomicznymi (nie administracyjnymi)

zasada nienaruszalności i poszanowania godności ludzkiej

godność człowieka źródłem wolności i praw człowieka i oby­watela

godność ta jest niezbywalna

władze publiczne są zobowiązane do jej ochrony i poszanowana

zasada wolnościowego statusu jednostki

indywidualistyczna wizja społeczeństwa

wolność człowieka jest chroniona przez prawo

organy działają w granicach prawa — mogą tylko to, na co prawo im zezwala

obywatel może wszystko, czego prawo mu nie zabrania

nikt nie może być zmuszony do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje

każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych

ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolno­ści i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wte­dy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób; ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw

zasada równości prawa

wszyscy są równi wobec prawa

wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne

zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny

zasada gwarancji wolności o charakterze politycznym

wolność organizowania zgromadzeń i uczestniczenia w nich

wolność zrzeszania się w: związkach zawodowych, organiza­cjach społeczno-zawodowych rolników, organizacjach praco­dawców, partiach, stowarzyszeniach

prawo obywatela do uzyskania informacji o działalności orga­nów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne

prawo obywatela do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do orga­nów samorządu terytorialnego

prawo składnia petycji, wniosków i skarg:

w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą

do organizacji instytucji społecznych w związku z wykony­wanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu admini­stracji publicznej

zasada gwarancji wolności o charakterze osobistym

ochrona życia

zakaz eksperymentów naukowych bez dobrowolnej zgody osoby, na której mają być przeprowadzone

zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego trakto­wania oraz stosowania kar cielesnych

nietykalność osobista i wolność osobista

gwarancje procesowe:

domniemanie niewinności

prawo oskarżonego do obrony

prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

ochrona prawna życia prywatnego, czci, dobrego imienia

wolność i tajemnica komunikowania się

prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi prze­konaniami

nienaruszalność mieszkania

wolność poruszania po terytorium RP, wolność wyboru miejsca zamieszkania i pobytu

swoboda opuszczania terytorium RP

obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju

wolność sumienia i religii

wolność wyrażania, pozyskiwania i rozpowszechniania poglądów

zasada szerokiego gwarantowania wolności obywatelskich

prawo do wynagrodzenia szkody powstałej w wyniku niezgodne­go z prawem działania organu władzy publicznej

każdy ma prawo dochodzenia przed sądem swych wolności lub praw

każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wyda­nych w pierwszej instancji

• możliwość skorzystania ze skargi konstytucyjnej

prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnios­kiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej

zasada ochrony języka i symboli państwowych

znanie tylko jednego języka za język urzędowy — język pol­ski; szczególna jego ochrona

kreślenie: godła, hymnu oraz barw Rzeczypospolitej

stanowienie Warszawy jako stolicy Polski

zasada równości wobec prawa

odnosi się do wszystkich podlegających jurysdykcji RP; uzupeł­nia ją prawo do równego traktowania wszystkich obywateli przez władze publiczne; w orzecznictwie Trybunału Konstytucyj­nego utrwaliło się stanowisko głoszące, że równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo; Trybunał dopuścił przy tym do tzw. dyskryminacji pozy­tywnej, polegającej na aktywnym preferowaniu pewnych grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia do faktycznej równości; pozostałe normy Konstytucji to:

zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny

równouprawnienie kobiet i mężczyzn

równy dostęp obywateli do świadczeń państwowej opieki zdrowotnej

równy dostęp obywateli do wykształcenia

zasada równości prawa wyborczego

równy dostęp do dóbr kultury

prawo dostępu obywateli do służby publicznej

PRAWA OSOBISTE W KONSTYTUCJI

prawna ochrona życia

jest to obowiązek państwa — Konstytucja nie stanowi nic o ka­rze śmierci i okresie prenatalnym

zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania

zasada ta ma charakter absolutny (nie może zostać zawieszo­na); zakaz podejmowania eksperymentów naukowych, w tym medycznych, bez zgody osoby poddawanej eksperymentowi

nietykalność osobista i wol­ność osobista

ograniczenie i pozbawienie — możliwe tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie

prawo do rzetelnego sądu, zasady proceduralne

prawo do obrony: prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru lub urzędu oraz prawo do czynnego udziału w po­stępowaniu procesowym (zeznania, przedstawienie dowodów, świadków)

zasada domniemania niewinności (nakaz udowodnienia winy oraz traktowania jak niewinnego do czasu udowodnienia winy; ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu)

prawo do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji — zasada co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego

jawność postępowania sądowego

oznacza jawność dla stron oraz publiczności

wyrok zawsze jest ogłaszany publicznie

nullum crimen, nulla poena sine legę

każdy czyn karalny {crimen) oraz kara (poenn) muszą być określone w akcie prawnym rangi ustawowej — wyjątkowo w prawie mię­dzynarodowym

ex retro non agit

zasada niedziałania prawa wstecz (np. nie można skazać za czyn, który nie był karalny w momencie popełnienia przestępstwa, a jest obecnie)

ochrona prawna życia prywatnego

prawo do decydowania o swoim życiu osobistym, prawo do zachowania informacji o sobie, tajemnica korespondencji; nie­naruszalność mieszkania

ochrona rodziny i życia rodzinnego

prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami

wolność poruszania się i wyboru miejsca zamiesz­kania

prawo opuszczenia i powrotu do Polski

prawo do osiedlenia się na terytorium Polski osoby pochodze­nia polskiego

zakaz ekstradycji obywa­tela polskiego

także zakaz wydalenia z kraju obywatela polskiego

prawa dla cudzoziemców

prawo do azylu

możliwość uzyskania statusu uchodźcy

zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych

Wolność i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Dwa aspekty definicyjne:

wymienione prawa można określić łącznie mianem praw socjalnych, gdyż są to uprawnienia jednostek, zapewniające wpływ na ich status materialny i rozwój fizyczny i duchowy

wymienione prawa wyróżniają pewne cechy:

- prawa ekonomiczne — zapewniają udział jednostki w życiu gospodarczym państwa

- prawa socjalne — pozwalają jednostce uzyskać środki utrzymania i zaspokoić podstawowe materialne potrzeby bytowe

- prawa kulturalne — umożliwiają jednostce uczestnictwo w życiu kulturalnym, dostęp do dóbr kultury i zaspokojenie podstawowych potrzeb duchowych

Prawo do własności

uprawnienie jednostki (aspekt indywidualistyczny)

konieczny element ustroju gospodarczego (aspekt uniwersalny)

ochrona własności „równa dla wszystkich', niezależnie od obywatelstwa czy statusu prawnego jednostki

warunki ograniczenia prawa własności:

- wyłącznie w normach rangi ustawowej

- zakaz naruszania istoty prawa własności

szczególną formą ograniczenia jest wywłaszczenie, które może być dokonane jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem

Prawo do pracy

jest to prawo wolnościowe obejmujące wolność wyboru zawodu, jego wykonywania oraz wyboru miejsca pracy; nie rodzi po stronie państwa obowiązku zagwarantowa­nia zatrudnienia; pełny zakres prawa do pracy znajduje swe źródło poza Konstytucją, zwłaszcza w ustawodawstwie pracy; Konstytucja stawia jednak warunki:

a) obowiązek pracy może być nałożony tylko na podstawie ustawy

b) zakazane jest stałe zatrudnianie dzieci do lat 16

c) ustawa musi określać minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalenie tej wysokości

prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

prawo do określonych dni wolnych od pracy i płatnych urlopów

Ochrona dzieci

obowiązek władz publicznych chronić dzieci przed: przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją

powołanie Rzecznika Praw Dziecka

Prawo do ochrony zdrowia

przyznane każdemu człowiekowi — bez względu na obywatelstwo

prawo do szczególnej opieki: dzieci, kobiet ciężarnych, osób niepełnospraw­nych i osób w podeszłym wieku

obowiązek zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska

obowiązek udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu ich egzystencji, znalezieniu pracy

Prawo do nauki

przejawia się w powszechności i równości dostępu do wykształcenia — przysługuje wyłącznie obywatelom polskim; bezpłatne jest nauczanie w szkołach publicznych; obywatele i instytucje mają prawo do zakładania niepublicznych szkół: podstawo­wych, średnich i wyższych

Demokracja bezpośrednia: referendum

Demokracja bezpośrednia

— to sposób sprawowania władzy, w któ­rym decyzje podejmowane są bezpośred­nio przez ogól wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demo­kratycznie wyłonionych) organów państwowych

ogólne zgromadzenie wyborców—wywodzi się jeszcze z demokracji ateńskiej, ale dzisiaj możliwe jest tylko na najniższym szczeblu lokalnym

inicjatywa ludowi — uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy lub też do poddania określonej sprawy pod referendum

weto ludowe— uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod re­ferendum ustawy parlamentarnej, która budzi ich sprzeciw

referendum- głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej sprawie lub sprawach

konsultacje lokalne — forma wypowiadania się mieszkańców danego teryto­rium odnośnie do jakiejś sprawy; wyniki konsultacji nie są wiążące, mają jedynie charakter opiniodawczy, ale w niektórych sprawach ich przeprowadzenie jest obligatoryjne, np. rozporządzenie RM w sprawie zmiany granic, zniesienia, two­rzenia gminy może być wydane tylko po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, opinia ta natomiast musi być poprzedzona przeprowadzeniem przez te rady konsultacji z mieszkańcami; przeprowadza się je w wypadkach przewi­dzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy, powiatu czy woje­wództwa; zasady i tryb ich przeprowadzania określają uchwały rad i sejmików

Zasady działania Sejmu i Senatu

Czasowej ciągłości prac parlamentu

z góry określony czas działania — 4 lata

początek — pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu

wyeliminowanie przerwy międzykadencyjnej - upływ kadencji (sposób zwyczajny)

- rozwiązanie (sposób nadzwyczajny)

- przedłużenie kadencji (sposób wyjątkowy)

całkowita równoczesność kadencji Sejmu i Senatu

Dyskontynuacji prac

koniec kadencji — przerywa ciągłość prac parlamentu

Sejm i Senat nowej kadencji nie przejmują niedokończonych projektów poprzedniej kadencji (w Polsce jest to zwyczaj — brak uregulowań norma­tywnych)

wyjątki:

wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

projekt inicjatywy ustawodawczej obywateli

Autonomii regulaminowej obu izb

konstytucyjne upoważnienie do uchwalenia regulaminów; Konstytucja sama szczegółowo normuje niektóre kwestie regulaminowe, np. tryb uchwalania wotum nieufności dla RM

regulamin określa sprawy: wewnętrznej organizacji, trybu pracy

regulaminy — jako uchwały są źródłem wewnętrznie obowiązującym, nie mogą nakładać obowiązków na inne podmioty

TK kontroluje regulaminy pod względem zgodności z Konstytucją

organy spoza izby nie mogą oceniać działań izby w zgodzie z regulaminem

Permanencji

parlament może obradować przez cały czas swojej kadencji

o terminach posiedzeń decydują jego organy wewnętrzne

Sejm i Senat obradują na posiedzeniach

pierwsze posiedzenie zwoływane jest przez Prezydenta RP w ciągu 30 dni od wyborów

Jawności

zasada ma charakter konstytucyjny

przejawia się np. w dostępności dla telewizji, dziennikarzy, publiczności

ma charakter względny — izba może uchwalić tajność obrad (bezwzględną większością głosów), jeśli wymaga tego dobro państwa; rozpatrzenie wnios­ku o utajnienie posiedzenia odbywa się także na tajnym posiedzeniu

Kierowania pracami izby przez marszałka

zasada konstytucyjna — marszałek przewodniczy obradom, strzeże praw izby, reprezentuje izbę na zewnątrz

marszałek — decyduje o kwestiach proceduralnych, faktycznie kieruje obra­dami, kieruje pracami Prezydium, przewodniczy obradom Konwentu Senio­rów, decyduje o ew. obniżeniu diet, uposażeń, kontroluje wstępnie projekty pod względem legalności

Relacja między Sejmem i Senatem

brak równouprawnienia izb, tzw. bikameralizm niezrównoważony — silniej­sza pozycja Sejmu

Senat jest tzw. „izbą refleksji', rozwagi; uczestniczy w procedurze ustawo­dawczej i czuwa nad prawidłowością ustawodawstwa

Senat nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnej wobec rządu, nie ma żadnych kompetencji związanych z powoływaniem rządu i egzekwowa­niu jego odpowiedzialności parlamentarnej

kadencja Senatu związana jest z czasem kadencji Sejmu — rozwiązanie Sejmu powoduje jednoczesne rozwiązanie Senatu

Interpelacje, informacje bieżące, zapytania poselskie i pytania w sprawach bieżących

Interpelacje

składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa

musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania skierowanego do interpelowanego

składa się ją na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła ją niezwłocznie adresatowi

Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych interpelacjach

adresat ma 21 dni na udzielenie odpowiedzi w formie pisemnej, którą przekazuje Marszałkowi Sejmu

interpelant może uznać odpowiedź za niezadowalającą i ma prawo zwrócić się do Marszałka o wystąpienie do interpelowanego z żądaniem dodatkowych wyjaśnień

Wnioski o przedstawienie informacji bieżących

wniosek ten może złożyć grupa co najmniej 15 posłów lub klub poselski

składane w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa

składa się go na piśmie Marszałkowi Sejmu

Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych wnioskach

Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala, która ze zgłoszonych propozycji informacji zostaje uwzględniona i rozpatrzona na najbliż­szym posiedzeniu Sejmu

rozpatrzenie informacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje przedstawienie uzasadnie­nia wniosku przez posła wyznaczonego przez podmiot uprawniony do jego złoże­nia oraz udzielenie odpowiedzi przez przedstawiciela Rady Ministrów; przedsta­wienie uzasadnienia wniosku nie może trwać dłużej niż 5 minut; udzielenie odpo­wiedzi nie może trwać dłużej niż 10 minut

w sprawie przedstawionych informacji przeprowadza się dyskusję

Zapytania poselskie

składa się je w sprawach o charakterze jednostkowym, dotyczących prowadzonej przez RM polityki wewnętrznej i zewnętrznej, a także zadań publicznych realizo­wanych przez administrację rządową

musi zawierać krótki opis stanu faktycznego i treść pytania skierowanego do adre­sata

składa się je na piśmie Marszałkowi Sejmu, ten przesyła je niezwłocznie adresatowi

Marszałek informuje Sejm na posiedzeniu o przyjętych zapytaniach

adresat ma 21 dni na odpowiedź, którą składa na piśmie Marszałkowi Sejmu

Pytania w sprawach bieżących

zadawane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu

wymagają bezpośredniej odpowiedzi

poseł, do godziny 2100dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia posiedzenia Sejmu, informuje na piśmie Marszałka Sejmu o ogólnej tematyce pytania i jego adresacie • Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala dla każdego posiedzenia kolejność zadawania pytań

adresatami są ministrowie, oni też udzielają odpowiedzi, jednie wyjątkowo mogą za nich udzielić odpowiedzi osoby upoważnione przez ministra

nad pytaniem i odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji, ale zadający pytanie może postawić pytanie dodatkowe

Immunitet formalny i materialny

Immunitet – jest to wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności prawnej oraz naruszenia nietykalności osobistej

Formalny

względny – pozwala na pociągnięcie do odpowiedzialności podmiotu w czasie wykonywania przez niego mandatu

nietrwały – obowiązuje tylko w czasie trwania mandatu

w każdej chwili można go uchylić określoną liczbą głosów; sam podmiot może się go zrzec

ochrona przed pociągnięciem posła lub senatora do odpowiedzialności karnej lub karno – administracyjnej; poseł lub senator bez zgody swej izby lub zrzeczenia się immunitetu nie może być aresztowany i nie może być wszczęte postępowanie przeciwko niemu; wniosek o uchylenie tego immunitetu składa Prokurator Generalny; uchylenie następuje bezwzględną większością głosów ustawowej liczby członków izby.

Materialny

bezwzględny – nie pozwala na pociągnięcie posła do odpowiedzialności

trwały – obowiązuje zarówno w trakcie jak i po zakończeniu wykonywania mandatu

nie można go uchylić; podmiot nie może się zrzec immunitetu materialnego

obejmuje swym zasięgiem działania związane oraz związane nieodłącznie z wykonywaniem mandatu (chodzi o tzw. godziwe działania, np. zgłaszanie wniosków, wystąpienia, głosowania) , jednak gdy w ich wyniku zostaje naruszone dobro osobiste innych osób, immunitet ten nie przysługuje; wówczas przysługuje immunitet formalny (który można ucylić); sankcjąjest najczęściej odpowiedzialność regulaminowa

Inicjatywa ustawodawcza

Należy do:

- posłowie (grupa co najmniej 15 posłów lub komisja sejmowa)

- Senat

- Prezydent

- Rada Ministrów

- 100 tys. Obywateli

Rozporządzenia wydawać mogą:

- Prezydent

- Rada Ministrów

- Prezes Rady Ministrów

- minister kierujący określonym działem administracji rządowej

- przewodniczący ustawowo określonych komitetów

- Krajowa Rada Radiofonii i telewizji

Zarządzenia wydawać mogą:

- Prezydent

- Prezes Rady Ministrów

- minister kierujący określonym działem administracji rządowej

- przewodniczący ustawowo określonych komitetów

- inne organy wskazane w ustawie – kierownicy urzędów centralnych

Prezydent — funkcje:

Głowy państwa

• jest najwyższym Przedstawicielem RP—powołuje do służby państwowej na szczególne stanowiska, w specjalny sposób honoruje osoby szczególnie zasłużone dla państwa

• reprezentuje RP w stosunkach zewnętrznych uosabia autorytet władzy -przemówienia, spotkania, składanie wieńców

• jest symbolem jedności i trwałości Państwa

Wykonawcza

wykonywanie ustaw — wydaje rozporządzenia

bierze udział w prowadzeniu polityki państwa

w polityce zagranicznej:

ratyfikuje i wypowiada umów międzynarodowe; zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw

mianuje i odwołuje przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych

przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

prowadzi politykę obronną — organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego

podejmuje decyzję o nadaniu i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

Arbitrażu

• jako arbiter stoi na straży:

- ciągłości władzy państwowej

- przestrzegania Konstytucji

- suwerenności

- bezpieczeństwa państwa

- nienaruszalności terytorium

- niepodzielności terytorium

- interweniuje, gdy te wartości są zagrożone, np. zwołuje Radę Gabinetową, występuje z wnioskiem do TK, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (w czasie stanu wojennego, na wniosek RM)

Prezydent — kompetencje

(K)objęte kontrasygnatą Prezesa RM

Prezydent a władza ustawodawcza

zarządza wybory do Sejmu i Senatu

zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu

wyznacza Marszał­ka Seniora w Sena­cie i w Sejmie (K)

skraca kadencję Sejmu i Senatu (obligatoryjnie/ fakultatywnie)

może zwracać się z orędziem do Sejmu i Senatu

ma prawo inicja­tywy ustawodawcze

prawo zgłaszania poprawek do swo­ich projektów (K)

prawo weta usta­wodawczego

prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konsty­tucyjnego

podpisuje ustawy

zarządza ogłosze­nie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw

postanawia o stanie wojny, jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie (K)

Prezydent a władza wykonawcza

desygnuje i powołuje Prezesa RM, a na jego wniosek Radę Ministrów w peinym składzie

na wniosek premiera dokonuje zmian na stanowiskach ministrów

przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powie­rza jej tymczasowe pełnienie obowiązków

wydaje rozporządzenia i zarządzenia

w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie mo­że zebrać się na posiedzenie, na wniosek RM wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (K)

na wniosek RM wydaje rozporządzenie 0 wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego (K)

powołuje i odwołuje: (K) - Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych (podczas wojny, na wniosek premiera) - dowódców rodzajów sil zbrojnych - Szefa Sztabu Generalnego WP

powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego

nadaje stopnie wojskowe na wniosek Ministra Obrony Narodowej (K) 

na wniosek Ministra Obrony określa kie­runki rozwoju sił zbrojnych (K)

może zlecić przeprowadzenie kontroli NIK

występuje z wnioskiem do Sejmu o powo­łanie Prezesa NBP

zwołuje Radę Gabinetową

mianuje 3 członków KRRiTv • odwołuje członków KRRiTv w przypad­kach określonych w ustawie (K)

nadaje ordery i odznaczenia

nadaje i zwalnia z obywatelstwa polskiego

nadaje statut Kancelarii i powołuje jej szefa

Prezydent a władza sądownicza

wyznacza jednego członka KRS (K)

powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego spośród kandydatów wskazanych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK

powołuje Prezesa Naczelnego Są­du Administracyjnego spośród kan dydatów wskazanych przez Zgro­madzenie Ogólne Sędziów NSA

powołuje Pierwszego Prezesa Są­du Najwyższego spośród kandy­datów wskazanych przez ZO  . sędziów SN

powołuje Prezesów Sądu Najwyż­szego

mianuje sędziów na wniosek KRS

odwołuje sędziów na wniosek KRS w przypadkach określonych w ustawie (K)

może wystąpić do TK z wnios­kiem o zbadanie zgodności aktu normatywnego z Konstytucją

może wystąpić do TK z wnios­kiem o rozstrzygniecie sporu kompetencyj nego

stosuje prawo łaski (wyjątek przy skazanych przez TS)

może składać wstępne wnioski o pociągnięcie członków rządu do odpowiedzialności konstytucyjną

może składać wstępne wnioski do pociągnięcia do odpowiedzialno­ści konstytucyjnej innych osób zajmujących najwyższe stanowi­ska państwowe (K)

Prezydent a suweren

ma prawo żądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji, jeśli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII (K)

zarządza referendum za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

może wygłaszać orędzia do narodu

prawo skrócenia kadencji parlamentu

Prezydent a władza ustrojodawcza

ma prawo zgłoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (K)

Prezydent w stanach nadzwyczajnych

postanowienie o stanie wojny (K)

gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

rozporządzenie o stanie wojen­nym lub stanie wyjątkowym (K)

zarządzenie powszechnej lub czę­ściowej mobilizacji (na wniosek premiera) i użycie sii zbrojnych (K)

w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, wydaje rozporzą­dzenia z mocą ustawy (K)

Prezydent — odpowiedzialność

Polityczna

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem

nie można pozbawić go z urzędu z powodów politycznych

jest wyłączony spod kontroli parlamentu

nie może być adresatem interpelacji i zapytań

odpowiedzialność za celowość prowadzonej polityki — konsekwencją jest utrata urzędu

kontrasygnata— akty Prezydenta wymagają kontrasygnaty — co do zasady członka rządu, który przejmuje odpowiedzialność za akt przed legislatywą, premier może odmówić kontrasygnaty, a ma obowiązek odmówić, gdy akt jest niezgodny z prawem

Wyborcza

odpowiedzialność przed wyborcami ma charakter polityczny

możliwość tylko jednokrotnej reelekcji

może iziĄdat referendum konstytucyjnego dotyczącego rozdziałów I, II, XII

zarządza referendum za zgodą Senatu — w sprawach ważnych dla kraju

Konstytucyjna

za naruszenie konstytucji, ustaw tzw. delikt konstytucyjny — przed Try­bunałem Stanu

odpowiedzialność ma charakter obiektywny; badany jest tylko fakt naru­szenia ustawy

dotyczy czynów dokonanych w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania; procedura:

wniosek 140 członków Zgromadzenia Narodowego do Marszałka Sejmu

Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej składa sprawoz­danie Zgromadzeniu Narodowemu

Zgromadzenie Narodowe — uchwała o postawieniu w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu — 2/3 ustawowej liczby członków

pozytywny wynik głosowania oznacza zawieszenie urzędu i rozpoczę­cie postępowania przed TS

Karna

za czyny związane lub niezwiązane z pełnieniem urzędu, jeśli noszą one znamiona przestępstwa

odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

decyzja o ściganiu — uchylenie immunitetu

Prezydent ma privilegium fori — możliwość wyboru sądu, np. w przy­padku odpowiedzialności karnej może wybrać sąd powszechny zamiast Trybunału Stanu