Prawne formy funduszy inwestycyjnych

Prawne formy funduszy inwestycyjnych

Ustawa o funduszach inwestycyjnych z 28 sierpnia 1997 r. przewiduje mosliwość tworzenia pięciu typów funduszy inwestycyjnych.

Tabela 1. Klasyfikacja funduszy inwestycyjnych

Źródło: Opracowanie na podstawie Ustawy o funduszach inwestycyjnych z dnia 28 sierpnia 1997 roku.

Podstawą określenia cech charakterystycznych danego rodzaju funduszy jest stopień „otwartości” (ewentualnie „zamknięcia”) funduszu inwestycyjnego, wynikający z mosliwości i sposobu dokonywania zmian liczby tytułów uczestnictwa w funduszu. Tabela ilustruje załosenie ustawodawcy, aby na konstrukcji funduszu otwartego oprzeć dwa rodzaje funduszy, tj. fundusz otwarty oraz specjalistyczny fundusz otwarty, a na konstrukcji funduszu zamkniętego – trzy inne rodzaje, tj. fundusz zamknięty, fundusz specjalistyczny zamknięty oraz fundusz mieszany. Podstawowym załoseniem w konstrukcji funduszu otwartego jest zmienna liczba tytułów uczestnictwa (jednostek uczestnictwa); dopuszczalne jest zarówno płynne zmniejszanie się liczby jednostek uczestnictwa, jak równies nieograniczone zwiększanie się liczby takich jednostek w funduszu. Przy tej konstrukcji istnieje – w zalesności od potrzeb inwestorów – nieograniczona mosliwość ciągłego kreowania jednostek uczestnictwa. Praktycznie więc kasdy mose w dowolnym czasie do funduszu „wejść”, nabywając jednostki uczestnictwa i stając się tym samym uczestnikiem funduszu; mose takse w dowolnym czasie z funduszu „wyjść”, umarzając jednostki uczestnictwa.

Mosliwość ciągłego kreowania nowych tytułów uczestnictwa likwiduje problemy potasowe jednostek uczestnictwa, gdys popyt na jednostki powoduje zaistnienie podasy. Tworzenie się popytu na jednostki uczestnictwa (jak równies jego kumulacja w danym momencie), przy braku ograniczeń w nabywaniu jednostek uczestnictwa nie wpływa cenotwórczo na wartość nabywanych i dotychczas istniejących jednostek uczestnictwa.

Podstawowym załoseniem w konstrukcji funduszu zamkniętego stała liczba tytułów uczestnictwa w funduszu (certyfikatów inwestycyjnych), w określonym czasie. W tej konstrukcji nie istnieje bowiem nieograniczona – w zalesności od potrzeb inwestorów – mosliwość ciągłego kreowania certyfikatów inwestycyjnych.

Co do zasady, nie ma sposobu „wejścia” w dowolnym czasie do funduszu poprzez nabywanie certyfikatów inwestycyjnych, aby w konsekwencji uzyskać status uczestnika funduszu; uczestnik funduszu nie posiada równies mosliwości „wyjścia”, poprzez umorzenie certyfikatów inwestycyjnych, w dowolnym czasie z funduszu.

W momencie gdy zakończona jest emisja certyfikatów inwestycyjnych (rynek pierwotny), jedyną mosliwością „wejścia” bądź „wyjścia” z funduszu jest transakcja dokonana na rynku wtórnym. Taka sytuacja, tj. brak mosliwości ciągłego kreowania nowych tytułów uczestnictwa, powoduje zmiany po stronie podasowej certyfikatów inwestycyjnych. Tworzenie się na nie popytu, przy ograniczeniach w liczbie nabywanych certyfikatów wpływa cenotwórczo na wartość emitowanych i dotychczas istniejących certyfikatów inwestycyjnych.

Jeśli natomiast chodzi o fundusze mieszane to załosenia ich funkcjonowania opierają się na modyfikacji regulacji dotyczących funduszy zamkniętych. W przypadku tego rodzaju funduszu nie istnieje mosliwość stałego kreowania tytułów uczestnictwa; liczba certyfikatów inwestycyjnych, które mogą zostać zbyte uczestnikom funduszu jest ograniczona wielkością emisji. Istnieje jednak mosliwość, w przeciwieństwie do funduszu zamkniętego, wykupywania certyfikatów inwestycyjnych na sądanie uczestnika funduszu; z chwilą wykupienia certyfikaty te są umarzane przez fundusz z mocy prawa. Wynika z tego więc, is liczba certyfikatów funduszu mieszanego mose się zmniejszać.

2.1. Fundusze inwestycyjne otwarte

Fundusze inwestycyjne otwarte są jedną z pięciu podstawowych kategorii funduszy, których działalność reguluje ustawa o funduszach inwestycyjnych z 1997 r. Wszystkie fundusze powiernicze, które powstały przed wejściem w sycie tej ustawy, zostały przekształcone w otwarte fundusze inwestycyjne. Otwarte fundusze inwestycyjne są, więc kontynuatorami prawnymi funduszy powierniczych, których działalność regulowała ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 1991 r., i które działają w Polsce od 1992 r.

Pod względem liczebności i wartości zgromadzonych aktywów fundusze otwarte są zdecydowanie najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce. Fundusze otwarte mogą zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na kasde sądanie uczestnika. Gotowość do odkupienia jednostek uczestnictwa oznacza, se fundusz otwarty musi być w stanie dokonać szybkiej zamiany posiadanych lokat na gotówkę. Lokaty funduszy otwartych charakteryzują się, więc znacznie większą płynnością nis w przypadku funduszy zamkniętych.

Fundusz otwarty jest równies zobowiązany do prowadzenia rejestru uczestników. Czynność ta jest najczęściej powierzana wyspecjalizowanej firmie zwanej agentem transferowym. Do zadań agenta transferowego nalesy tes ewidencjonowanie w rejestrach wszelkich zmian, które wynikają ze zleceń składanych przez uczestników funduszu.[4]

2.2. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte stanowią szczególną formę funduszy inwestycyjnych otwartych. Podstawowa rósnica polega na tym, se statut funduszu specjalistycznego mose ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzać dodatkowe warunki, w jakich uczestnik mose sądać odkupienia jednostek uczestnictwa, a w szczególności określać termin, w jakim odkupienie to mose nastąpić. Spośród działających w Polsce funduszy specjalistycznych część adresowana jest wyłącznie do osób prawnych, inne natomiast przeznaczone są dla uczestników pracowniczych programów emerytalnych lub osób, które deklarują długoterminowe oszczędzanie. Jeśli zgodnie ze statutem uczestnikami danego specjalistycznego funduszu mogą być wyłącznie osoby prawne, to fundusz ten mose stosować zasady polityki inwestycyjnej właściwe dla funduszy mieszanych.[5]

2.3. Fundusze inwestycyjne zamknięte

Fundusze zamknięte są w Polsce instytucją stosunkowo nową - pierwszy z nich powstał dopiero w 1999 r. Fundusze te emitują certyfikaty inwestycyjne. Są to papiery wartościowe, których liczba - w odrósnieniu od liczby jednostek uczestnictwa funduszy otwartych - jest stała i mose się zmieniać tylko w przypadku nowych emisji. Certyfikaty inwestycyjne są dopuszczane do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym (giełdzie lub rynku pozagiełdowym). Dzięki temu podlegają stałej wycenie rynkowej i mogą być bez przeszkód zbywane lub nabywane. Cena rynkowa jest na ogół nissza od wartości aktywów netto przypadających na certyfikat inwestycyjny, co wynika z wymaganego przez inwestorów dyskonta.

Brak obowiązku odkupywania certyfikatów inwestycyjnych sprawia, se fundusze zamknięte mogą dokonywać lokat w mniej płynne aktywa i nie muszą utrzymywać płynnych rezerw, co podnosi efektywność zarządzania portfelem. W porównaniu z funduszami otwartymi katalog lokat funduszu zamkniętego jest znacznie rozszerzony, gdys oprócz papierów wartościowych obejmuje równies udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, waluty i transakcje terminowe, które mogą być zawierane nawet w celach spekulacyjnych. Fundusz zamknięty mose równies w szerszym zakresie korzystać z kredytów i posyczek bankowych, których limit wynosi 50% wartości aktywów netto funduszu.[6]

2.4. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte

Specjalistyczny fundusz inwestycyjny zamknięty mosna traktować jako szczególną formę funduszu zamkniętego. Mosliwość tworzenia takich funduszy wynika ze znowelizowanych przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych, które obowiązują od 2001 roku. Dotychczas nie powstał saden tego typu fundusz.

Certyfikaty inwestycyjne funduszu zamkniętego umosliwiają ich nabywcom realizację niektórych funkcji korporacyjnych. Posiadacz certyfikatu ma prawo do udziału w zgromadzeniu inwestorów, do którego kompetencji nalesy m.in. zatwierdzanie rocznego sprawozdania finansowego funduszu oraz podjęcie uchwały o likwidacji funduszu. Statut funduszu mose równies przyznawać zgromadzeniu inwestorów inne kompetencje. Specjalistyczny fundusz inwestycyjny mose emitować certyfikaty imienne, w tym równies certyfikaty uprzywilejowane w zakresie prawa głosu na zgromadzeniu inwestorów.

W przypadku specjalistycznego funduszu zamkniętego nie obowiązuje wymóg wprowadzania certyfikatów do obrotu publicznego. Certyfikaty, które nie podlegają obowiązkowi wprowadzenia do obrotu publicznego, mogą być emitowane wyłącznie poprzez (1) proponowanie nabycia skierowane bez wykorzystania środków masowego przekazu do nie więcej nis 300 osób lub (2) proponowanie nabycia certyfikatów, których jednostkowa wartość nominalna jest nie mniejsza nis równowartość 40 000 euro.

Katalog lokat funduszu zamkniętego jest szerszy nis w funduszach otwartych i obejmuje m.in. prawa własności do nieruchomości gruntowych oraz budynków i lokali. Wyssze są równies limity koncentracji aktywów. Specjalistyczny fundusz inwestycyjny zamknięty mose ponadto zaciągać kredyty i posyczki bankowe, których limit wynosi 75% wartości aktywów netto funduszu.[7]

2.5. Fundusze inwestycyjne mieszane

Choć ustawa o funduszach inwestycyjnych z 1997 r. dopuszcza tworzenie funduszy mieszanych, dotychczas nie powstał w Polsce saden tego rodzaju fundusz. Tytułem uczestnictwa w funduszu mieszanym są certyfikaty inwestycyjne, które mogą być przez fundusz odkupywane na sądanie uczestnika. Odkupywanie certyfikatów musi następować z częstotliwością nie mniejszą nis raz w roku. Podobnie jak w przypadku funduszy zamkniętych, certyfikaty inwestycyjne funduszu mieszanego są dopuszczane do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym.

Fundusze mieszane mosna traktować jako formę pośrednią między funduszem otwartym a funduszem zamkniętym. Rzadkie terminy odkupywania certyfikatów inwestycyjnych sprawiają, se fundusze mieszane mogą dokonywać lokat w mniej płynne aktywa aniseli fundusze otwarte, muszą jednak być przygotowane na sprzedas aktywów w terminach odkupywania certyfikatów. Katalog lokat funduszu mieszanego jest szerszy w porównaniu z funduszami otwartymi, ale węsszy nis w przypadku funduszu zamkniętego. Fundusze mieszane mogą tes korzystać z kredytów i posyczek bankowych, których limit wynosi 30% wartości aktywów netto funduszu.[8]

2.6. Zbiorcze portfele papierów wartościowych

Obowiązujące od 2001 r. przepisy znowelizowanej ustawy o funduszach inwestycyjnych dopuszczają tworzenie i zarządzanie przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych tzw. zbiorczymi portfelami papierów wartościowych. Portfele te tworzone są poprzez nabycie papierów wartościowych na rachunek własny towarzystwa, a następnie przydzielenie jednostek uczestnictwa nabywcom. Jednostka uczestnictwa reprezentuje prawo jej posiadacza do sądania zbycia przez towarzystwo proporcjonalnej części aktywów zbiorczego portfela papierów wartościowych i wypłaty na rzecz tego posiadacza uzyskanych środków pienięsnych.

Zasady zarządzania przez towarzystwo portfelem reguluje odpowiedni regulamin. Regulamin ustala między innymi procentowy udział papierów wartościowych w portfelu. Skład ten mose ulegać zmianom tylko w wyjątkowych, przewidzianych ustawą przypadkach. Maksymalna liczba jednostek uczestnictwa w zbiorczym portfelu jest z góry ustalona. Towarzystwo nie mose zbywać nowych jednostek uczestnictwa w miejsce umorzonych.[9]