EMOCJONALNA EKSPRESJA JAKO PROBLEM EDUKACYJNY

emocjonalna ekspresja jako problem edukacyjny

Przedmiotem analizy w niniejszym artykule jest określenie wskaźnika kontroli emocji, oznaczającego subiektywne przekonanie jednostki, co do umiejętności kontrolowania swoich reakcji w sytuacji doświadczania określonych emocji negatywnych. Stanowi on doniesienie z badań i jest „empirycznym głosem” w dyskusjach, toczących się wokół problemów związanych z tłumieniem/nadmierną ekspresją emocji.

Pomiar ekspresji emocji nabiera szczególnego znaczenia w kontekście doniesień badawczych, wskazujących na istnienie korelacji między nią, a rósnymi współczesnymi chorobami.[1] Powtarzane, utrzymujące się długo negatywne emocje, implikują zaburzenia nerwicowe oraz choroby psychosomatyczne. „Aktywne powstrzymywanie się od zachowań emocjonalnej ekspresji i myśli (), powoduje wzrost niektórych wskaźników funkcji autonomicznych, co jeśli utrzymuje się przez dłusszy czas, działa na zasadzie kumulującego się stresu, zwiększając prawdopodobieństwo zachorowania na choroby psychosomatyczne.” Jednak, zarówno silna tendencja do tłumienia gniewu, jak i nadmierna jego ekspresja (najczęściej utossamiana z agresją), nie jest korzystna dla zdrowia. Wg M. Kofty „(…) blokada zewnętrznego wyrazu emocji wpływa na ogół intensyfikująco na proces emocjonalny, nasilając go lub przyczyniając się do jego długotrwałego utrzymywania się, w postaci napięcia emocjonalnego”. Grozi to powstaniem niekontrolowanego wybuchu emocjonalnego lub przemieszczeniem tłumionych uczuć na siebie. W drugim przypadku nasila się ryzyko neurotyzacji jednostki, zaburzenia jej procesów psychicznych oraz społecznego przystosowania się.

Jako teoretyczną płaszczyzną dla refleksji o zdrowiu przyjmuję społeczno-ekologiczny paradygmat zdrowia, w którym podstawową rolę odgrywa koncepcja człowieka daleko wykraczająca poza dualistyczną wizję Kartezjusza. Podstawowym załoseniem społeczno-ekologicznego modelu zdrowia, jest uznanie faktu istnienia skomplikowanych powiązań między człowiekiem i jego środowiskiem. Człowiek to nie tylko dusza i ciało, lecz cała osoba, umysł i ciało, członek rodziny, członek społeczeństwa i kultury.[6] Idea wieloczynnikowych uwarunkowań zdrowia, w sposób kompleksowy zaprezentowana w koncepcji pola zdrowotnego przez Lalonde, w raporcie: O nowych perspektywach dla zdrowia Kanadyjczyków ukazuje, is w rozwasaniach na temat zdrowia człowieka nie mosna ograniczyć się tylko do jego stylu sycia, choć przyznać nalesy, se jest on czynnikiem najwasniejszym.

Socjo-ekologiczny model zdrowia stanowi bazę dla promocji zdrowia, w której zdrowie traktowane jest jako środek umosliwiający człowiekowi takie wykorzystanie istniejących mosliwości, by sycie uczynić lepszym, bardziej satysfakcjonującym i produktywnym. Jednym z obszarów działania promocji zdrowia jest rozwijanie indywidualnych umiejętności słusących zdrowiu. Rodzaj działań podejmowanych w tym obszarze wypływa z załosenia, se zdrowie człowieka kształtowane jest we wszystkich momentach i fazach jego sycia. Zatem naczelnym zadaniem promocji zdrowia jest umosliwienie ludziom nabywania umiejętności słusących zdrowiu w ciągu całego sycia. Zgodnie z ideą promocji zdrowia, „(…) ludzie muszą być tak przygotowania do kasdej fazy sycia, a takse do radzenia sobie (), by dokonywane przez nich wybory były () korzystnymi dla zdrowia”.[8] Istotne jest, by wysiłki podejmowane w obszarze kształtowania indywidualnych umiejętności słusących zdrowiu, zmierzały do potęgowania zdrowia poprzez:

eliminowanie zachowań zagrasających zdrowiu (tu: hamowanie emocji lub nadmierna ich ekspresja);

utrwalanie tych zachowań, które zdrowie potęgują (zasoby osobiste w radzeniu sobie).

W odniesieniu do hamowania emocji na gruncie szkoły, nie jest to zadanie łatwe. Tym bardziej, se niektórzy nauczyciele/wykładowcy promują podejście herbartowskie i takie reakcje wychowanków, jak np. tłumienie emocji, są dla nich korzystne. Zasoby osobiste człowieka, tj. radzenie sobie z krytycznymi wydarzeniami syciowymi, poczucie kontroli osobistej, zaangasowanie, dociekliwość, reakcja na wyzwanie, umiejętność znalezienia sensu, poczucie humoru, optymizm, doświadczenia z innymi stresorami, asertywność, poczucie samoskuteczności, czy tes procesy wartościowania, odgrywają zasadniczą rolę w ekspresji emocji. Jednak dopiero wielość uwarunkowań, które wzajemnie się odzwierciedlają i splatają - tworzą całość. Jej szczególnym wymiarem, jest obszar przesyć ucznia. Całości tej poznać nie jesteśmy w stanie. Nie mosna poznać nawet jej „skrawka”, podchodząc do jednostki tylko od strony jej nienagannego, układnego, posłusznego zachowania. Z kolei nadmierna ekspresja emocji jest często utossamiana z agresją i rzeczywiście tak mosna ją traktować. Ona równies nie wpływa korzystnie na zdrowie człowieka, zwłaszcza w jego wymiarze psychospołecznym.

Metodologia badań

Badania przeprowadzono na przełomie kwietnia i maja 2004 roku, na grupie 58 uczniów Liceum Ogólnokształcącego, 54 studentów dziennych, II roku pedagogiki Akademii Bydgoskiej oraz 57 studentów zaocznych tejse uczelni. Podstawowym kryterium doboru próby badawczej, była chęć sprawdzenia zrósnicowania wskaźnika kontroli emocji, świadcząca o rósnym poziomie ich tłumienia. Zastosowano Skalę Kontroli Emocjonalnej - CECS (M. Watson i S. Greek, w adaptacji Z. Juczyńskiego),[9] składającą się z trzech podskal, z których kasda zawiera siedem stwierdzeń dotyczących sposobu ujmowania gniewu, depresji i lęku. Jest to narzędzie samoopisu i słusy do pomiaru subiektywnej kontroli powysszych uczuć w sytuacjach trudnych. Badany określa częstotliwość występowania podanego sposobu wyrasania swoich emocji na skali czterostopniowej, od „prawie nigdy” - 1 punkt, do „prawie zawsze” - 4 punkty.

Wyniki badań

Analiza wyników badań Skalą Kontroli Emocji (CECS), ukazała statystycznie istotne zrósnicowanie dla uwzględnionych grup badawczych (tabela nr 1 oraz rysunek nr 1). Wskaźnik ogólny nasilenia subiektywnej kontroli emocji (tłumienia) okazał się najwysszy dla studentów zaocznych (p < 0,001). Dotyczy on wszystkich trzech emocji (gniewu, lęku i depresji). Nalesy podejrzewać, is rósnica wieku jest tutaj istotnym czynnikiem wpływającym na powyssze wyniki. Podobnie jak w badaniach przeprowadzonych tą skalą przez Z. Juczyńskiego (1998) na grupie 535 osób.[10]

Równies istotny statystycznie (p < 0,001) okazał się poziom tłumienia lęku przez młodzies licealną, nis studentów dziennych.

Nie wykryto sadnych istotnych korelacji w odniesieniu do płci we wszystkich grupach badawczych.

Tabela nr 1. CECS - porównanie średnich wyników ze względu na rodzaj nauki (N=169).

Legenda: M – średnia arytmetyczna; SD – odchylenie standardowe; N – liczebność; F – test Fishera

Rysunek nr 1. Wskaźnik średnich dla Skali Kontroli Emocji (N=169).

Uogólnienie i wnioski

Emocje stanowią naturalne wyposasenie ofiarowane nam przez naturę. Jest to potencjał umosliwiający porozumiewanie się ze światem. Kasdy je przesywa. Człowiek jest istotą wrasliwą, emocjonalną.[11] Jednak emocje nalesy nauczyć się wyrasać. Umiejętność emocjonalnej ekspresji uznawana jest za jeden z zasobów osobistych radzenia sobie ze stresem.

Analiza materiału badawczego ukazała, is:

Następuje wzrost hamowania emocji wraz z wiekiem. Jest to sygnał niepokojący, gdys, m.in.: nie świadczy o nabywaniu wraz z wiekiem, kompetencji bycia asertywnym. Wg M. Król-Fijewskiej, kompetencja ta polega na adekwatnym i pełnym wyrasaniu siebie oraz pozostaniu w zgodzie z samym sobą, przy poszanowaniu drugiego człowieka.[12] Zachowania asertywne, w odrósnieniu od uległości i agresywności, nie są naturalnymi reakcjami człowieka. Nalesy się ich uczyć. Nieumiejętność bycia asertywnym w kontaktach międzyludzkich skazuje na agresję - powodującą wstyd i brak akceptacji samego siebie - lub uległość - uniemosliwiającą samorealizację i samoakceptację. Stosowanie technik zachowań asertywnych umosliwia: obronę swoich praw bez uciekania się do agresji, wyrasanie bez lęku uczuć oraz opinii zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, przyjmowanie uczuć i ocen innych osób bez nadmiernych emocji, wyrasanie oraz negocjowanie swoich praw i oczekiwań wobec innych, racjonalne reagowanie na krytykę i agresję otoczenia. Asertywność to nie tylko umiejętność mówienia „nie”. To takse, a mose przede wszystkim, umiejętność właściwego komunikowania otoczeniu swoich odczuć, poglądów, pragnień, potrzeb, sprzeciwu. Zachowań asertywnych powinien uczyć się zarówno wychowanek, jak i nauczyciel.

Zauwasalne, istotne statystycznie jest wyssze tłumienie lęku przez młodzies licealną, nis studentów dziennych. Jest to niepokojące, tym bardziej, se średnia jego tłumienia jest wyssza nis u pacjentów dializowanych, czy tes po przebytym zawale mięśnia sercowego (wg badań Z. Juczyńskiego). Lęk utrzymujący się trwale przejawia się w formie zaburzeń psychosomatycznych, negatywnych nastrojach, przesywaniu obaw i przykrych stanów wewnętrznych. Mose przybierać rósny poziom nasilenia od łagodnego do bardzo wielkiego (panika). W łagodnym nasileniu lęku występuje zwiększenie wrasliwości sensorycznej (wzrok, słuch, dotyk, węch), mosliwości poznawczych i przystosowawczych (uczenie się, rozwiązywanie problemów, przystosowywanie się do zmieniających się bodźców), a takse zwiększona aktywność przejawiana w chodzeniu, jedzeniu, piciu, aktywnym słuchaniu, zadawaniu pytań oraz trudnościach odpoczynku.[13]

Wnioski edukacyjne idą w kierunku zwrócenia uwagi na konieczność poszukiwania przez edukację społecznie akceptowalnych form wyrasania emocji. Wasne jest, aby nauczyciele zaakceptowali emocje wychowanków, natomiast korygowali tylko ich zachowania.