ASYRYJSKIE WOJNY ok

ASYRYJSKIE WOJNY ok.  746-609 p.n.e.

Asyryjskie imperium obejmowaùo najwiæk­szy obszar za panowania króla Tiglatpilesara

III (wzmian. 745-727), dowódcy wojskowe­go, który zasiadù na tronie w wyniku prze­wrotu paùacowego. Wraz ze swoimi wasala­mi pobiù buntujàcych siæ Babiloñczyków, podczas gdy druga armia asyryjska zdobyùa w 743 syryjskie Uranu. W 740 Tiglatpilesar zajàù Arpad, a w 738 pokonaù koalicjæ póù-nocnosyryjskà. Po tej klæsce wszyscy syryj­scy ksiàýæta oraz wùadcy póùnocnej Anatolii (obecna Turcja) zmuszeni byli pùaciã daninæ Asyrii. W trakcie wojny toczàcej siæ w latach 735-733 w Palestynie Tiglatpilesar w soju­szu z królestwem Judy pokonaù Izrael i zajàù duýà czæúã jego terytorium. W 732, po zdobyciu Damaszku, miasto zostaùo znisz­czone, a Arabowie zmuszeni do pùacenia daniny. Trzech nastæpców Tiglatpilesara równieý przyczyniùo siæ do wzrostu potægi Asyrii. Za panowania króla Sargona II (wzmian. 722-705) Asyryjczycy podbili Sa­mariæ i podporzàdkowali sobie Izrael; Sar-gon przesiedliù okoùo 27 tysiæcy Izraelitów do wschodniej Syrii. W 721 Sargon zwyciæ­ýyù Elamitów. W 720 Sargon II pobiù egip­skà armiæ w Gazie, w 716 zdusiù podsycany przez frygijskiego króla Midasa (wzmian. VIII w. p.n.e.) bunt w Cylicji i zaùoýyù nowà stolicæ, nazwanà jego imieniem Dur-Szar-rukin (Chorsabad, Irak). Panowanie króla Sanheryba (wzmian. 705-681) byùo bardziej burzliwe. Najpierw Sanheryb zdùawiù po­wstanie w Babilonii, którym kierowaù ara-mejski uzurpator. W 701 przeprowadziù zwyciæskà kampaniæ w Syrii, odniósù zwy­ciæstwo nad armià egipskà pod Elteke i ob­iegù Jerozolimæ, ale wycofaù siæ w nastæpst­wie zarazy. Odniósù zwyciæstwo nad armià Elamu. Nieustanne powstania Babilonii za­koñczyùy siæ zdobyciem przez Sanheryba (689) Babilonu, zrównaniem go ziemià oraz zalaniem. Sanheryb zostaù zamordowany w 681, co otworzyùo drogæ do tronu jego synowi Assarhaddonowi (zm. 669), który zawarù pokój z Babiloñczykami i Elamitami. Assarhaddon prowadziù wojnæ z Egiptem; w 671 zdobyù Memfis i opanowaù caùy ten kraj. Jego syn, Assurbanipal (wzmian. 669-626) panowaù w okresie, w którym

zaczæùy siæ mnoýyã oznaki wyczerpania pañstwa, choã poczàtkowo Asyryjczycy wszædzie zwyciæýali. W 667 i w 663 stùumili powstanie w Egipcie, w 663 zdobyli i splàd­rowali Teby. W 653 brat Assurbanipala, Szamaszumukin, król Babilonu zbuntowaù siæ i stanàù na czele szerokiej koalicji Elanu, Lidii i Aramejczyków. Assurbanipal w 648 zdobyù Babilon po dwuletnim oblæýeniu, jego wùadca popeùniù samobójstwo. Pokonaù Elamitów, w 639 zdobyù Suzæ. Ok. 650 jednak Egipt odzyskaù niezaleýnoúã. Po 635 wybuchùa w Asyrii wojna domowa; synowie Assurbanipala jeszcze za jego ýycia rozpo­czæli walkæ o tron, co umoýliwiùo Chaldej­czykom zajæcie Babilonu w 629 i, za pano­wania króla Nabopalassara (wzmian. 625-605), stworzenie imperium nowobabi-loñskiego. Syria podporzàdkowana Asyrii zostaùa zniszczona przez Scytów w 626. W 616 Medowie po raz pierwszy zaatakowali asyryjskà stolicæ Niniwæ. W 614 zdobyli Assur. W 612 wraz z Babiloñczykami opa­nowali Niniwæ. Imperium asyryjskie prze­trwaùo jeszcze trzy lata. Resztki armii asyryj­skiej ukoronowaùy swego dowódcæ na króla w nowej stolicy, Harranie, która w 610 zostaùa czæúciowo zniszczona przez Medów i Babiloñczyków. Armia poddaùa siæ w 609; od tego czasu Asyria zniknæùa caùkowicie z kart historii. Patrz takýe karkemisz, bitwa pod karkemisz 005 p.n.e.; megiddo, druga bitwa pod megiddo 609 p.n.e..