Ciąg dalszy historycznej wędrówki po burzliwych początkach XX w.

Ciąg dalszy historycznej wędrówki po burzliwych początkach XX w.

Przebieg wojny w 1916 roku

Wobec pogarszającej się sytuacji militarnej i ekonomicznej dowództwo niem. dążyło do koncentracji wysiłku tylko na jednym z frontów i postanowiło przejść do działań obronnych na wschodzie, a przenieść główny wysiłek na zachód z zamiarem uzyskania rozstrzygnięcia przez działania zaczepne w rejonie Verdun i otwarcia drogi na Paryż. Wojska austro-węg. miały przeprowadzić nową operację zaczepną przeciwko armii wł. Państwa Ententy natomiast zaplanowały przeprowadzenie skoordynowanych działań zaczepnych na głównych frontach. Ofensywę miały rozpocząć wojska ros. z zadaniem ściągnięcia na siebie odwodów niem. i austro-węg. W miesiąc później miały rozpocząć ofensywę wojska bryt.-franc. i włoskie.

Front zachodni

21 lutego Niemcy siłami 5 A rozpoczęli natarcie na bardzo silnie ufortyfikowany rejon Verdun, poprzedzone intensywnym 9-godzinnym przygotowaniem art. przy masowym użyciu miotaczy ognia i moździerzy. Po kilkudniowych walkach udało im się wedrzeć w obronę francuską na głębokość do 7-8 km i 25.02 zdobyć najsilniejszy fort Douamont. Dalsze natarcie niem. zostało zatrzymane. Francuzi po podciągnięciu w ten zagrożony rejon odwodów uzyskali równowagę sił.

W marcu po kolejnych posiłkach udało im się uzyskać przewagę nad przeciwnikiem, zniwelowaną z kolei w kwietniu przez nowe siły niem., prowadzące uporczywe natarcia w celu zdobycia Verdun; ich zyski terenowe były minimalne, dopiero 07.06 Niemcy opanowali fort Vaux, odparci jednak zostali od fortu Sonville. Intensywność natarć i przeciwnatarć, masowe użycie sił i środków (w tym gazów boj.) nadały walkom pod Verdun charakter wielomiesięcznej wyniszczającej bitwy (pochłonęła ponad 1 mln ofiar; obie strony zużyły ok. 117 dywizji), która nie przyniosła roztrzygnięcia.

Pierwszego stycznia wojska Ententy rozpoczęły nad Sommą ofensywę siłami 4 A brytyjskiej i 6 A francuskiej. Po tygodniowym (!) przygotowaniu art. armie Ententy usiłowały przełamać obronę 2 A niem. na 40-km odcinku linii frontu. Początkowo (do 05.07) wojska franc.-bryt. włamały się w obronę niem. tylko na głębokość 2-7 km. Po ściągnięciu przez Niemców odwodów walki nad Sommą przekształciły się w bitwę materiałową. Bitwa nad Sommą pogłębiła kryzys w potencjale ludzkim i materiałowym Niemiec oraz wpłynęła na przebieg bitwy pod Verdun. W ciągu 5 miesięcznych walk nad Sommą wojska Ententy włamały się średnio na głębokość do 10 km w pasie o szerokości ok. 35 km. Straty obu walczących stron przekroczyły 1.300.000 żołnierzy, w tym 538.000 Niemców

Front wschodni

Początkowe sukcesy niem. pod Verdun i nacisk Francuzów na wsch. sojusznika zmusiły dowództwo ros. do podjęcia ofensywy odciążającej, którą zaplanowano na styku Frontów: Zach. i Pn.-Zach. Główne uderzenie zamierzano wykonać z rej. Dyneburga - jez. Narocz w kierunku Kowna. Operacja ta, trwająca od 18 do 30.03, nie przyniosła żadnych sukcesów terenowych. Straty ros. wyniosły ponad 100.000 ludzi, niem. - 30.000 ludzi. Mimo nieudanego natarcia Rosjanie związali na froncie wsch. znaczne siły niem., uniemożliwiając ich przerzucenie na zachód.

Największą i najbardziej efektywną operacją zaczepną wojsk ros. w I wojnie światowej była rosyjska ofensywa letnia (nazywana też ofensywą Brusiłowa) wykonana siłami Frontu Pd.-Zach. Jej plan przewidywał przełamanie frontu niem.-austr. jednocześnie na kilku kierunkach operacyjnych i w różnym czasie, w pasie o szerokości ok. 360 km, od Czartoryska po Czerniowce. 04.06 po przygotowaniu artyleryjskim wojska ros. rozpoczęły natarcie siłami 9 i 11 A, a w dniu następnym 7 i 8 A. W wyniku związania sił przeciwnika na szerokim froncie zdołały przełamać obronę niem.-austr.-węgierską.

07.06 zdobyły Łuck, 10.06 przekroczyły rzekę Styr i 13.06 osiągnęły rz. Stochód, 18.06 opanowały Czerniowce, następnie do końca sierpnia kontynuowały uporczywe natarcia lokalne. Podjęte przez Front Zach. próby rozwinięcia sukcesu w kierunku na Baranowicze nie udały się. Ogółem wojska ros. przesunęły linię frontu na zachód o 70-120 km, rozbiły 4 i 7 A austro-węg. i wzięły do niewoli ponad 270.000 żołnierzy. Państwa centralne w celu utrzymania frontu wsch. zmuszone były skierować dodatkowo z frontu zachodniego i włoskiego 18 dywizji. W 1916 armie państw centralnych straciły na froncie wschodnim ok. 1.350.000 żołnierzy, Rosja 1.500.000 żołnierzy.

Sukcesy wojsk ros. spowodowały przystąpienie 27.08 Rumunii do wojny przeciwko państwom centralnym, co zagroziło poważnie ich pozycji strategicznej na Bałkanach. Niebezpieczeństwo to postanowiono zlikwidować drogą zniszczenia wojsk rumuńskich i okupowania terytorium Rumunii. Podczas gdy główne siły rum. (1,2 i 4 A) rozwinęły natarcie w Siedmiogrodzie, osłaniając się 3 A od strony Bułgarii, państwa centralne przegrupowały swe wojska z innych frontów i rozpoczęły działania zaczepne. 3 A bułg. wyparła Rumunów z południowej Dobrudży, a wojska niem. 9 A rozpoczęły w końcu września operację zaczepną w Siedmiogrodzie zostały jednak zatrzymane na linii Karpat południowych.

W listopadzie państwa centralne wznowiły ofensywę. 11.11 niem. 9 A wznowiła natarcie i przedarła się przez Karpaty południowe na Wołoszczyznę. 23.11 niem.-bułg. Armia Dunajska sforsowała Dunaj pod Swisztowem. Dowództwo rum. postanowiło działać na liniach wewnętrznych: wycofało swe wojska na linię rzeki Ardżesz i zwróciło główny wysiłek przeciwko Armii Dunajskiej; z ciężkiej sytuacji armia ta wyszła dzięki interwencji niem. 9 A. Rumunii przegrali bitwę; 04.12 bez walki ewakuowali Bukareszt, i dopiero w końcu roku dzięki dużej pomocy rosyjskiej front na linii rzek Putna, Seret, ujście Dunaju ustabilizował się (ogółem dowództwo ros. skierowało na front rumuński 35 dywizji piech. i 13 dywizji kaw.)

Państwa centralne w wyniku tej kampanii opanowały więc całą Wołoszczyznę i Dobrudżę i zadały znaczne straty armii rumuńskiej, niemniej zdołała ona uniknąć całkowitego rozbicia i z pomocą rosyjską utrzymała Mołdawię.

 

Przebieg wojny : Działania wojenne 1917 roku

Państwa Ententy usiłowały wykorzystać swą zdecydowaną przewagę liczebną i materiałową dla przeprowadzenia w 1917 rozstrzygających operacji zaczepnych. W swych planach strateg. przewidywały operacje zaczepne na wszystkich frontach z jednoczesnym skupieniem głównego wysiłku na froncie zach. (plan Nivelle'a). Państwa centralne zamierzały w 1917 prowadzić obronę strateg., utrzymać stan posiadania i wyczekiwać dogodnego momentu do ewentualnego przeciwnatarcia. Najsłabszym ogniwem państw centralnych były Austro-Węgry.

Wydarzeniem, które spowodowało nie oczekiwaną przez sztaby państw zachodnich zmianę sytuacji, była rewolucja lutowa (12.03) w Rosji, w wyniku której obalony został carat; zastąpił go Rząd Tymczasowy. Władzę przejęła wprawdzie burżuazja rosyjska, ale mimo wysiłków nie była ona zdolna do kontynuowania wojny w ramach Ententy aż do 'zwycięskiego końca', do zdławienia narastającej rewolucji socjalistycznej i utrzymania w ryzach rozpadającej się armii. Zrewolucjonizowane masy żołnierskie żądały pokoju. Rząd Tymczasowy nie zdołał przeprowadzić operacji wojennych na większą skalę.

Front zachodni

Przedłużające się przygotowania franc.-bryt. do ofensywy, której początkowy termin ustalono na początek lutego, umożliwiły dowództwu niem. zorientowanie się w planach Ententy. W rezultacie Niemcy 16-19.03 wycofali swe wojska (6, 1, 2 i 7 A) z niebezpiecznego występu pod Noyon na nową, przygotowaną wcześniej pozycję 'Zygfryda' (Arras, St. Quentin, Vailly nad rzeką Aisne). Na posunięcie to strona bryt.-franc. nie zareagowała. Opuszczony obszar przekształcony został przez Niemców w pustynię. Dowództwo niem. przez wycofanie wojsk na nową linię skróciło front obrony o 45 km oraz zmusiło przeciwnika do zmiany planów operacyjnych.

Rozwijająca się sytuacja we wschodniej Europie zmusiła państwa Ententy do bardziej skutecznych działań. Wojska franc.-bryt. po zajęciu opuszczonej przez Niemców strefy przygotowały się do głównego uderzenia siłami francuskiej Odwodowej Grupy Armii w pasie Soissons-Reims nad rzeką Aisne przez Chemin des Dames w kierunku Hirson i Guise, uderzenia pomocniczego siłami brytyjskimi w Artois w kierunku na Valanciennes i Cambrai oraz francuskiej środkowej Grupy Armii w Szampanii. Do operacji koncentrowano nie spotykaną dotąd ilość sił i środków: 90 dywizji piech., 11 dywizji kaw., 7.361 dział różnych kalibrów, 1.400 samolotów i 240 czołgów.

W wyniku nieprzestrzegania tajemnicy przygotowań do natarcia dowództwo niem. wykryło zamiary przeciwnika; głęboka rozbudowa obrony pozycyjnej oraz utworzenie silnych odwodów przygotowało skuteczny system niem. przeciwdziałania. 09.04 rozpoczęły natarcia 1, 3 i 5 A bryt. dając tym samym początek tzw. ' bitwom technicznym'. Mimo zadanych wojskom niem. ciężkich strat nie zdołały wojska te przełamać obrony 6 A niem. i w połowie kwietnia ich natarcie się załamało. Ponawiane ataki w końcu kwietnia i w maju nie przyniosły sukcesu.

Bardziej szczegółowe dane dotyczące działań wojennych toczących się na lądzie podczas I w. ś. zawarte bedą w temacie bitwy. Obecnie temat ten jest w fazie projektu i realizacji.

Jednocześnie nad rzeką Aisne przeszły do natarcia 16.04 wojska franc. Odwodowej Grupy Armii: 5 i 6 A w I rzucie, 10 A w II rzucie. Próby przełamania obrony niem. zakończyły się niepowodzeniem. 04.05 dowództwo koalicji zmuszone było zrezygnować z dalszych natarć (zwane operacją Nivelle'a). Za niepowodzenie operacji gen. Nivelle 15.05 został usuniety ze stanowiska. Jego następcą został gen. Ph. Petain, a gen. F. Foch szefem Sztabu Gen. Załamanie się ofensywy oraz krwawe straty pogłębiły także nastroje antywojenne w armii franc., które ogarnęły ponad 40 dywizji. W konsekwencji główny ciężar walk musiały przejąć w lecie i jesienią wojska brytyjskie.

Mimo załamania się ofensywy wiosennej państwa Ententy nadal miały w swym ręku inicjatywę strateg. i planowały na lato oraz jesień kolejne operacje zaczepne we Flandrii (rej. Ypres), głównie w celu odzyskania wybrzeża belgijskiego i pozbawienia Niemców ich bazy floty podwodnej w Ostendze. Uderzenia maskujące planowano pod Arras

Bitwa we Flandrii rozpoczęła się 07.06 i trwała do 15.11. Mimo prowadzenia natarć na wąskich odcinkach i wyjątkowo dużego nasycenia artylerii i lotnictwa wojska bryt. nie zdołały przełamać głęboko rozbudowanej obrony niem. Podczas bitwy we Flandrii wojska franc. i bryt. prowadziły liczne natarcia odciążające na innych odcinkach frontu, m.in. nad rzeką Aisne, pod St. Quentin i Verdun. Ostatnią, wyjątkowo skuteczną akcją zaczepną na dużą skalę było bryt. natarcie pod Cambrai (20.11 -06.12).

Dzięki uzyskanemu zaskoczeniu krótkotrwałym przygotowaniem art., użyciu czołgów (378 szt.) we współdziałaniu z piechotą, silnemu wsparciu artylerii (wał ogniowy) i lotniczemu Brytyjczycy w ciągu kilku godzin włamali się na głębokość do 8 km w pasie o szerokości 22 km. Brak odpowiednio dużych sił i odwodów oraz nieudolne dowodzenie uniemożliwiło wyzyskanie sukcesów. W wyniku niem. przeciwuderzeń wojska bryt. zostały zatrzymane, następnie zepchnięte na pozycje wyjściowe.

Front wschodni

W myśl decyzji podjętych na sojuszniczej konferencji w Chantilly (15-16.11.1916) wojska ros. miały jednocześnie z działaniami na zachodzie przeprowadzić kilka operacji zaczepnych o charakterze odciążającym. 05-11.01.1917 12 A ros. przeprowadziła mitawską operację zaczepną, w czasie której przerwała w kilku miejscach niemieckie pozycje. 13.01 Niemcy rozpoczęli przeciwuderzenie, co zmusiło Rosjan do działań obronnych. W operacji tej wyraźnie wystąpiły oznaki rozkładu armii rosyjskiej. Narastająca dezorganizacja różnych ogniw dowodzenia oraz rosnący sprzeciw mas żołnierskich przeciw kontynuowaniu wojny wpłynęły na wstrzymanie dalszych planowanych operacji.

Kolejne natarcie Rząd Tymczasowy zarządził pod naciskiem sojuszników dopiero w lipcu 1917 siłami Frontu Pd.-Zach. (tzw. ofensywa lipcowa 1917); planowano przełamać front przeciwnika siłami 11 i 7 A w kierunku Lwowa, uderzenie pomocnicze wykonać siłami 8 A na kierunku Kałusza i Bolechowa, a armią specjalną związać siły nieprzyjaciela na południe od Lwowa.

Natarcie ros. rozpoczęło się 01.07 po dwudniowym przygotowaniu art. Natarcie armii ros. na głównym kierunku, choć przebiegało pomyślnie, po dwóch dniach wygasło; wznowione 06.07, napotkało silne przeciwuderzenie wojsk austro-węg. i zostało zatrzymane. W wyniku natarcia na pomocniczym kierunku zdobyto Halicz i Kałusz oraz osiągnięto linię rzeki Łomnica. 13.07 wojska ros. włamały się w obronę przeciwnika na głębokość 20-25 km, następnie jednak zostały zatrzymane przez jego siły odwodowe, jak również z powodu odmowy całych jednostek kontynuowania natarcia, a nawet wycofywania się z frontu na tyły.

Podobnie zakończyły się próby ros. operacji zaczepnych w drugiej połowie lipca na froncie zachodnim i froncie północnym. 20.07 rozpoczęło się natarcie ros.-rum., w wyniku którego przełamano obronę nieprzyjaciela; po pięciu dniach przerwane przez Kiereńskiego z powodu ciężkiej sytuacji ros. Frontu Pd.-Zach. 06.08 na froncie tym przeszły z kolei do natarcia wojska niem. i austro-węg. W toku tygodniowych uzyskały one nieznaczne zdobycze terenowe pod Fokszanami, ale zostały ostatecznie  zatrzymane przez Rosjan i Rumunów (bitwa pod Marasesti).

Kolejne uderzenie Niemcy wykonali na północnym skrzydle frontu, 01.09 sforsowali dolną Dźwinę i 03.09 zajęli Rygę (tzw. ryska operacja), później zlikwidowali rosyjski przyczółek na Dźwinie pod Jekabpils, a w październiku opanowali, przy współudziale sił morskich, Wyspy Moonzundzkie. Po upadku Rygi naczelny dowódca rosyjski gen. Korniłow rozpoczął bunt, który został jednak bardzo szybko zlikwidowany.

Największym wydarzeniem, które w zasadniczy sposób wpłynęło na przebieg końcowego okresu wojny, była rewolucja październikowa w Rosji (07.11), która doprowadziła do przejęcia władzy przez partię bolszewicką i ustanowienia Rosji Radzieckiej. Jedną z pierwszych decyzji podjętych na wniosek Lenina przez nowy rząd bolszewicki był dekret o pokoju, postanawiający zakończenie wojny. Zgodnie z tym dekretem rozpoczęto 03.12.1917 rozmowy pokojowe z Niemcami i Austro-Węgrami w Brześciu Lit. i zawarto rozejm 05 i 15.12.1917 oraz z Turcją w Erzindżanie (Erzincan)

Przebieg wojny : Działania wojenne 1918 roku

Dowództwo niemieckie oceniając realnie coraz bardziej ograniczone możliwości kontynuowania wojny, zdecydowało wzmóc wysiłki dla zwycięskiego rozstrzygnięcia wojny lub dla osiągnięcia znośnych warunków pokojowych, zanim wprowadzone zostaną na front zach. główne siły wojsk amer. W tym celu, wykorzystując zamieranie walk na froncie wsch., zaplanowało na początku 1918 rozstrzygającą operację zaczepną na froncie zach. Państwa Ententy zamierzały natomiast rozpocząć decydującą ofensywę na wszystkich frontach dopiero latem 1918, po wprowadzeniu do działań większych sił amerykańskich.

Zakończenie wojny planowano na rok 1919. Jednakże wydarzenia w Rosji, następnie działania niem. wpłynęły na zintensyfikowanie operacji sił Ententy. Dla usprawnienia działań koalicyjnych powołano Międzysojuszniczy Komitet Wojenny i Najwyższą Radę Wojenną. Naczelnym wodzem sił sprzymierzonych został marszałek Foch.

Front zachodni

Niemieckie naczelne dow. planowało wykonanie głównego uderzenia na odcinku brytyjskim w Pikardii, osiągnięcie wybrzeża Kanału i wyeliminowanie z walki armii bryt. i belg. Dla zrealizowania tego zamierzenia Niemcy skoncentrowali trzy armie (17, 2 i 18 A) w sile 76 dywizji, ponad 6.600 dział i 1.000 samolotów. Operacja rozpoczęła się 21.03 uderzeniem niem. w rejonie St. Quentin i Bapaume. W wyniku zaskoczenia Niemcy przełamali obronę wojsk Ententy i osiągnęli znaczne sukcesy terenowe.

Niemniej jednak do 28.03 wojskom sprzymierzonym, zwłaszcza dzięki umiejętnemu manewrowaniu odwodami przez gen. Focha, udało się opanować sytuację i załamać dalsze natarcia niem. na Arras, Peronne, Amiens i Noyon. 06.04 doszło do stabilizacji frontu. 09.04 Niemcy podjęli z kolei próbę rozwinięcia natarcia we Flandrii. I tym razem Niemcy, chociaż zadali 1 i 2 A bryt. znaczne straty oraz uzyskali sukcesy terenowe, zostali zatrzymani przez odwody i nie osiągnęli celu operacyjnego - wybrzeża Kanału La Manche: 29.04 zostali zatrzymani na linii La Bassee, Merville, Bailleul, Kemmel, Langemark. 24.04 w kierunku Amiens na styku wojsk bryt. i franc. przeszła do natarcia 2 A niem., ale po gwałtownych walkach została zatrzymana.

Niemiecka ofensywa na froncie brytyjskim mimo osiągnięcia znacznych zysków terenowych nie przyniosła realnego sukcesu strategicznego, co postawiło armię niem. w ciężkiej sytuacji ogólnej. Niemieckie nacz. dowództwo nie zrezygnowało jednak z działań zaczepnych i postanowiło uderzyć na odcinku francuskim między Noyon i Reims przez Chemin des Dames w celu odciągnięcia odwodów z frontu bryt., na który zamierzano później uderzyć.

Bardziej szczegółowe dane dotyczące działań wojennych toczących się na lądzie podczas I w. ś. zawarte bedą w temacie bitwy. Obecnie temat ten jest w fazie projektu i realizacji.

Maja niemieckie 7 i 1 A rozpoczęły natarcie w pasie ok. 40 km. Osiagając pełne zaskoczenie zajęły Chemis des Dames, sforsowały rzekę Aisne i Vesle, 29.05 zdobyły Soissons i rozwijały natarcie ku Marnie, nad którą wyszli 30/31.05, wdzierając się klinem w obronę przeciwnika na głębokość 60 km. Na skutek narastania sił franc. Niemcy nie zdołali zdobyć na wschodnim boku klina Reims, a na zachodnim lasów Villers-Cotterets. 09.06 niem. 18 A uderzyła na zachodni odcinek obrony franc. między Montdidier i Noyon na Compiegne, ale jej natarcie załamało się 15.06 na obronie 3 A franc.

Natarcie niemieckie postawiło w ciężkiej sytuacji armię franc., rozciągnięto jej front, osłabiło odwody i zadało znaczne straty. Niemcy oceniwszy, iż nie udało się im odciągnąć odwodów nieprzyjaciela z frontu bryt., zaniechali ofensywy we Flandrii i postanowili siłami 7, 1 i 3 A (48 dywizji, 6.353 działa, 900 samolotów) uderzyć po obu stronach Reims w celu opanowania rejonu tego miasta i sforsowania Marny. Przygotowania niemieckie dowództwo wojsk sprzymierzonych rozpoznało w porę.

Generał Foch postanowił siłami 4, 5 i 6 A prowadzić elastyczną obronę na kierunku uderzenia nieprzyjaciela, jednocześnie zaś 10 A przy współdziałaniu z 6 A uderzyć w zachodnie skrzydło klina niemieckiego na kierunku Villers-Cotterets-Soissons. Natarcie niem. rozpoczęło się 15.07 na wschód od Reims; załamało się na pozycjach wysuniętych, na pd.-zach. od tego miasta doprowadziło do sforsowania Marny, ale 17.07 utknęło przed II pasem obrony franc. Niemieckie naczelne dowództwo mimo niepowodzenia nad Marną zamierzało podjąć z kolei odkładane natarcie we Flandrii, ale już 18.07 z rejonu Villers-Cotterrets zapoczątkowały przeciwnatarcie francuska 10 i 6 A.

W wyniku masowego użycia czołgów wojska franc. zajęły 02.08 Soissons, ścinając ostatecznie klin niem. wysuniety ku Marnie, 03.08 osiągnęły rzekę Vesle. Załamanie się niem. ofensywy lipcowej i kontrofensywa franc. na Soissons położyły ostatecznie kres desperackiej strategii niem. naczelnego dowództwa i idei zwycięskiej 'bitwy o pokój'. Poniesione przez Niemcy straty sięgające ogółem 1 mln żołnierzy uniemożliwiły skuteczne prowadzenie wojny na zachodzie. Tymczasem państwa Ententy, wzmocnione wojskami amer. (ich liczebność w Europie w połowie 1918 sięgała 1 mln żołnierzy i 24 dywizji), przystąpiły do przygotowania przeciwnatarcia strategicznego na dużą skalę.

Armie Ententy miały dużą przewagę w środkach technicznych, głównie w czołgach, lotnictwie i artylerii. Ofensywę generalną dowództwo wojsk sojuszniczych zaplanowało na późną jesień. Przedtem, 24.07, postanowiło prowadzić operacje o celach ograniczonych dla osłabienia i rozczłonkowania sił niemieckich. 08.08 wojska bryt.-franc. uderzyły na kierunku Amiens-St.Quentin i już pierwszego dnia przełamały obronę 2 i 18 A niem. w pasie Albert, Montdidier, Albew. Był to tzw. 'czarny dzień' armii niemieckiej. Do 12.08 wojska alianckie przesunęły linię frontu na tym odcinku o 60 km.

W połowie sierpnia nacierały od Arras do Soissons i do 04.09 wyparły Niemców na linię Zygfryda. We wrześniu wojska niem. zmuszone były wycofać się pod naciskiem brytyjskim z występu pod Armentieres, a Amerykanów z klina St. Mihel. Dowództwo niem., dążąc do utrzymania za wszelką cenę posiadanych rubieży, rozbudowywało na tyłach kolejne linie obronne ('Hermann', 'Hunding', 'Brunhild', 'Antwerpia-Moza' i inne). W końcu września wojska Ententy rozpoczęły masowe natarcia na różnych odcinkach frontu przy użyciu ok. 109 dywizji, przełamując w wielu miejscach obronę niemiecką.

Pobite w krwawych walkach wojska niem. musiały kolejno opuszczać zdobyte tereny północnej Francji i Flandrii, przegrywając bitwy pod Valenciennes, nad rzeką Lys i pod Vouziers. 04.11 armie Ententy przełamały niem. pozycje tyłowe. Klęski niemieckie na froncie i rewolucja w Niemczech zmusiły dowództwo niem. do podpisania 11.11 zawieszenia broni.

Front wschodni

Toczące się w Brześciu rokowania pokojowe zostały zerwane przez Niemców. W wyniku podpisania 09.02.1918 separatystycznego układu z tzw. Ukraińską Radą Centralną wojska austr.-niem. przystąpiły do okupacji Ukrainy, a 18.02 rozpoczęły ofensywę na całym froncie oraz działania morskie na Bałtyku i M. Czarnym. Na Piotrogród nacierała pn.-wsch. grupa wojsk niem., uderzając na Psków, Narwę i Dorpat (Tartu). Na Moskwę uderzała centralna grupa wojsk niem., a w kierunku Kijowa, Charkowa i Rostowa rozwijała natarcie z rej. Kowla pd.-wsch. grupa wojsk niemieckich.

Tworząca się w tym czasie bolszewicka Armia Czerwona zadała wojskom niem. duże straty i powstrzymała ich natarcie na przedpolach Piotrogrodu. Ciężka sytuacja kraju zmusiła jednak rząd bolszewicki do wznowienia rokowań i przyjęcia niekorzystnych warunków pokojowych. Na mocy traktatu brzeskiego (podpisanego 03.03) wojska niem. zatrzymały się na zajętych rubieżach na kierunku centralnym i północnym, natomiast zgodnie z układem z Ukraińską Radą Centralną zajęły do maja niemal całą Ukrainę, następnie naruszając warunki traktatu, zajęły Rostów nad Donem i dopiero w rejonie Tamania i Batajska zostały zatrzymane przez Armię Czerwoną.

W październiku 1918 niem.-austr. wojska okupacyjne liczyły ok. 700.000 ludzi. W tym czasie do akcji interwencyjnej w Rosji przystąpiły państwa Ententy, które nie uznały traktatu brzeskiego i pod pretekstem obrony Rosji przed państwami centralnymi zaczęły wysadzać swe wojska na północy w Murmańsku (09.07), w Archangielsku (02.08), na Dalekim Wschodzie i na południu Rosji. 04.08 wojska bryt. zajęły Baku i weszły do Turkiestanu. W Rosji w ten sposób narastała wojna domowa, albowiem rząd bolszewicki musiał także walczyć na froncie wewnętrznym z siłami mu wrogimi - antybolszewickimi.

Klęski wojenne na froncie zachodnim i wybuch rewolucji w Niemczech, a także ostateczny rozpad monarchii Austro-Węgier, zmusiły okupacyjne wojska niemiecko-austriackie do ostatecznego opuszczenia terenów Rosji.