ETRUSKO-RZYMSKIE WOJNY WCZESNE

ETRUSKO-RZYMSKIE WOJNY WCZESNE ok. 509-308 p.n.e. Około 800 p.n.e. mig­rujące ludy z Anatolii (obecnie Turcja) wprowadziły do Italii wysoko rozwiniętą kulturę brązu i żelaza. Ludy te, określane jako Etruskowie, przez Greków zwane były Tyrrhenoi (stąd Morze Tyrreńskie), przez Latynów Tusci (stąd Toskania), a same zwały się Rasennami. Najprawdopodobniej przenikały na tereny Italii w sposób poko­jowy, co pozwalało im na swobodne, nie zorganizowane osiedlanie się (nigdy nie zjednoczyli się w konfederacji miast-państw) i na opanowanie zachodniej Italii od jeziora Como po Tybr. Około 625 Etruskowie prze­kroczyli Tybr i zajęli grupę nie związanych ze sobą wiosek, określaną jako Rzym (we­dług historyków rzymskich Liwiusza [59-17] i Warrona [116-27] powstał on około 753), gdzie ustanowili władzę dynastii Tarkwiniuszy. Osuszyli, skanalizowali i za­planowali Rzym jako miasto etruskie; to oni wybrukowali Forum, a na Wzgórzu Kapitolińskim wznieśli świątynię Jowisza (spaloną w 83). Przewrót w 509 doprowadził do usunięcia ostatniego króla z dynastii Tarkwiniuszy i ustanowienia republiki. Do­szło do konfliktu etrusko-rzymskiego w ok­resie, gdy Etruskowie panowali już nad ponad jedną trzecią Italii. Wypędzony Tar-kwiniusz Pyszny (zm. ok. 503) uzyskał posiłki etruskie w celu podjęcia próby od­zyskania Rzymu. Lars Porsenna, król Clu-sium (Chiusi) opanował miasto, ale nie przywrócił władzy Tarkwiniuszowi i wkrótce je opuścił. Później Tarkwiniusz zawarł sojusz z Sabinami, częścią Latynów i Gre­kami z Kumę (Cumae), nie udało mu się jednak odzyskać Rzymu. Kolejna porażka zmusiła Tarkwiniusza do powrotu do Ku­mę, gdzie niebawem zmarł. Rzym zaczął wówczas podbijać jedno miasto-państwo etruskie po drugim. Weje odparły najazd (485), następnie prowadziły 10-letnią wojnę (ok. 483-474), w czasie której bliskie były nawet zdobycia Rzymu, ostatecznie zawarły 40-letni rozejm. Rzymianie prowadzili z ni­mi wojnę w latach 438-426 (patrz rzymska wojna z miastem weje pierwsza 438-425 p.n.e.), po czym zawarli następny rozejm, prowadzili wojnę w latach 405-396 aż do zdobycia Wejów szturmem (patrz rzymska wojna z miastem weje druga 405-3% _P.n.e.). Weje uzyskały pomoc jedynie od trzech etruskich miast-państw. Po inwazji Celtów z północy Etruria straciła terytoria północne (patrz rzymu spustoszenie przez celtów 390 p.n.e.). W miarę utraty przez Etrurię sił Rzym coraz szybciej opanowywał Italię; etruskie miasta Sutrium i Nepete padły w 387, Caere z portem Pyrgi w 384. Miasto Tarkwinie walczyło z Rzymem od 359 do 351, uzyskało 40-letni rozejm. Po jego wy­gaśnięciu w 311 Tarkwinie i inne miasta--państwa etruskie wszczęły wojnę z Rzy­mem, w 310 zaś poniosły klęskę nad Jezio­rem Wadymońskim. W latach 309-308 za­wierały one przymierza z Rzymem. W ciągu dwóch wieków terytoria Etrurii zmalały do wąskiego skrawka między Apeninami a la­sami Kumę.