GÓRNY KARABACH, ORMIAŃSKO-AZERSKI KONFLIKT O GÓRNY KARABACH

GÓRNY KARABACH, ORMIAŃSKO-AZERSKI KONFLIKT O GÓRNY KARABACH 1988- Źródła konfliktu o tę ormiańską enklawę na terytorium Azerbejdżanu tkwią w XIX w., kiedy do Karabachu, wchodzą­cego w skład imperium rosyjskiego, zaczęli masowo napływać Ormianie (opuszczali oni Persję i Turcję, gdzie byli prześladowani). Migracja ta zmieniła układ narodowościowy na tym obszarze - dotychczasowa większość, jaką stanowili w Karabachu Azerowie, zo­stała zdominowana przez Ormian. Już pod koniec XIX w. wzajemne antagonizmy do­prowadziły do zaostrzenia sytuacji, do pier­wszego otwartego konfliktu doszło na po­czątku XX w. W ZSRR Górny Karabach miał status obwodu autonomicznego w skła­dzie Azerbejdżańskiej SRR. Władze tej re­publiki prowadziły politykę dyskryminacji wobec ludności ormiańskiej. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych nastąpił wzrost nastrojów antyazerskich wśród karabaskich Ormian, głosili oni hasła zjednoczenia z Ar­menią. W 1988 doszło do pierwszych po­gromów i starć na dużą skalę. Armia radziecka poparła władze Azerbejdżańskiej SRR. W Karabachu rozpoczęła się wojna partyzan­cka. 2 sierpnia 1991 powstała Republika Górnego Karabachu (wcześniej władze obwo­du autonomicznego ogłosiły wystąpienie z Azerbejdżanu i proklamowały niezależ­ność). W 1992 walki przybrały na sile. Przez ponad dwa lata w Górnym Karabachu trwała krwawa wojna między Ormianami i Azerami. Od lutego do maja 1992 karabascy Ormianie odnieśli kilka znaczących zwycięstw nad słabo przygotowanymi siłami azerbejdżański-mi, udało im się wziąć pod kontrolę całe terytorium enklawy. W połowie tego roku Azerowie przeszli do kontrofensywy i w cza­sie walk trwających od maja do sierpnia odzyskali większość ziem. Władzę w Górnym Karabachu przejął wówczas Komitet Obrony Republiki, który wprowadził stan wyjątkowy i ogłosił powszechną mobilizację. Przełom w wojnie nastąpił w pierwszej połowie 1993, kiedy to armia karabaska w wyniku udanej ofensywy nie tylko odzyskała kontrolę nad swoim terytorium, ale zajęła także ważne ośrodki azerbejdżańskie - miasta Kelbadżar i Laczin (co umożliwiło jej zapanowanie nad tzw. korytarzem laczińskim, łączącym Kara­bach z Armenią). Siły azerbejdżańskie podję­ły w grudniu 1993 nieudaną ofensywę, w wy­niku której utraciły kolejne swoje terytoria (w sumie Ormianie karabascy kontrolują ponad 20% terytorium Azerbejdżanu). 12 maja 1994 zawarto porozumienie o zawieszeniu broni, które jest przestrzegane. W ramach specjalnej grupy negocjacyjnej pod auspicjami Organi­zacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie toczą się rozmowy pokojowe. Inicjatywy dyplomatyczne nie doprowadziły jednak do żadnych zdecydowanych rozwiązań. Górny Karabach jest de facto niepodległy, ma włas­ny parlament, prezydenta i rząd, sądownict­wo oraz siły zbrojne. Republika Górnego Karabachu nie została oficjalnie uznana przez żadne państwo (formalnie jest częścią Azerbejdżanu).