HOLENDERSKO-ANGIELSKA WOJNA PIERWSZA

HOLENDERSKO-ANGIELSKA WOJNA PIER­WSZA

Ogromnym osiàgniæ­ciem Commonwealthu - rzàdu angielskiego ustanowionego po egzekucji króla Karola I (1600-1649) - byùo podwojenie liczby okræ­tów wojennych i uchwalenie Aktu Nawiga­cyjnego z 1651 (patrz angielska wojna domowa druga i648-i65i). Akt Nawigacyj­ny, który miaù zapewniã rozwój angielskiego handlu, nakazywaù, by towary importowane przywoýone byùy na statkach angielskich z zaùogà zùoýonà w wiækszoúci z Anglików. Akt wymierzony byù przeciw Holendrom, którzy w tym czasie byli w Europie naj­potæýniejszymi kupcami morskimi, oraz przeciw handlowi pomiædzy Holandià i In­diami; jego uchwalenie doprowadziùo do wybuchu wojny. W 1652 flota holenderska

nie oddaùa salutu angielskiej eskadrze mor­skiej, której dowódca, admiraù Robert Blake (1599-1657) chciaù przeszukaã statki holen­derskie. Dowódca floty holenderskiej Ma-arten Tromp (1597-1653) odmówiù, nastà­piùa wymiana strzaùów, a tuý potem obie strony wypowiedziaùy wojnæ. Stoczono dzie­wiæã bitew morskich; wiækszoúcià dowodziù Blake, którego adiutantem byù George Monck (1608-1670), oraz Tromp. Tromp wraz z 1600 Holendrami zginàù w bitwie koùo Scheveningen (Texel) 31 lipca 1653. Blake przegraù tylko jednà bitwæ, w wyniku której flota holenderska bezpiecznie wpro­wadziùa do portu 500 statków handlowych. Holendrom udaùo siæ nakùoniã Duñczyków do zamkniæcia Baùtyku dla statków angiel­skich i przez wiækszà czæúã wojny mieli zapewnionà kontrolæ na Morzu Úródziem­nym. Anglia wprowadziùa blokadæ Holandii. W 1653, po klæsce w pobliýu Scheveningen, gùodujàcy Holendrzy zaproponowali pokój. Traktat podpisany w Westminster w kwiet­niu 1654 zmusiù Holendrów do pokrycia wszystkich strat poszkodowanym kupcom angielskim i zobowiàzaù Holendrów do od­dawania salutu statkom angielskim na an­gielskich wodach. Traktat nie przerwaù jed­nak angielsko-holenderskiej rywalizacji han­dlowej. Druga wojna holendersko-angiel-ska 1665-1667. Konflikt wywoùaùy w 1663 angielskie ataki na zachodnioafrykañskie porty, gùówne oúrodki holenderskiego han­dlu niewolnikami, oraz przejæcie przez An­glików Nowego Amsterdamu (Nowy Jork) w 1664. W bitwie morskiej koùo Lowestoft w 1655 angielskie okræty w liczbie 150 pod dowództwem ksiæcia Jakuba (1633-1701), póêniejszego króla Jakuba II, pokonaùy flotæ holenderskà zùoýonà ze 100 okrætów, dowo­dzonà przez Jacoba Opdama (zm. 1665). W bitwie zginàù Opdam oraz paru innych holenderskich i angielskich dowódców. Es­kadra okrætów wojennych pod dowództwem Moncka przegraùa czterodniowà bitwæ z flo­tà holenderskà dowodzonà przez admiraùa Michiela de Ruytera (1607-1676). W 1666 przerwana zostaùa blokada Tamizy prowa-

dzona przez Ruytera. Marynarka angielska czasów restauracji okazaùa siæ jednak gorsza niý w czasach panowania Cromwella; byù to skutek zùego dowodzenia, korupcji, zatargów miædzy Koronà a parlamentem i buntów nie opùacanych marynarzy. W czerwcu 1667 de Ruyter popùynàù w góræ Tamizy i znisz­czyù 16 okrætów na rzece Medway pod Chatham. Poraýka ta oraz epidemia dýumy w latach 1665-1666, i wielki poýar Londynu w 1666 skùoniùy Angliæ do wystàpienia       pokój. Traktat w Bredziã z 1667 zmody­ fikowaù prawa handlowe na korzyúã Holan­ dii, która zyskaùa równieý posiadùoúci w obe­ cnym Surinamie (Gujana Holenderska), ale zrzekùa siæ na rzecz Anglii opanowanych przez nià terenów w rejonie obecnego No­ wego Jorku, w New Jersey i Delaware.