INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA

INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA 1794 (po­wstanie kościuszkowskie). Po drugim roz­biorze (1793), w którego wyniku Prusy i Rosja zagarnęły większą część terytorium Polski, patrioci polscy w kraju i na emigracji postanowili wzniecić powstanie narodowe. Objęło ono Mazowsze, Podlasie, północną część Małopolski, Litwę, Kurlandię i za­chodnią Białoruś, a także przejściowo część Wielkopolski. W marcu 1794 przywódca sprzysiężenia powstańczego Tadeusz Koś­ciuszko (1746-1817) przybył do Krakowa. Ogłoszono „Akt powstania', Kościuszko, Najwyższy Naczelnik, złożył przysięgę. Na­czelnik poprowadził siły powstańcze na zajętą przez Rosjan Warszawę. W bitwie pod Racławicami 4 kwietnia 1794 odniósł zwycięstwo nad przeważającymi siłami ro­syjskimi. Powstańcy opanowali Warszawę (17-18 kwietnia) i Wilno (22-23 kwietnia). Później jednak Polacy zaczęli ponosić poraż­ki, m.in. w bitwie pod Chełmem (6 czerwca) z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi. Zdobycie Krakowa przez Rosjan (15 czerw­ca) wywołało niepokój mieszkańców War­szawy, doszło do zamieszek i samosądów nad domniemanymi zdrajcami. Kościuszce udało się przywrócić spokój w mieście. Warszawa wytrzymała trwające miesiąc oblężenie wojsk rosyjsko-pruskich, które nieoczekiwanie wy­cofały się na początku września, by stłumić powstanie w Wielkopolsce. Powstańcy zdo­byli Bydgoszcz i wkroczyli do Prus Królew­skich. Tymczasem 12 sierpnia Rosjanie zdobyli Wilno. Z Ukrainy na tereny objęte powstaniem maszerowały nowe siły rosyjskie pod komendą Aleksandra Suworowa (1729-1800). 10 października, by uniemożli­wić połączenie siłom rosyjskim, Kościuszko zaatakował Rosjan pod Maciejowicami. Po­niósł klęskę i dostał się do niewoli, co przesądziło o upadku powstania. Siły Suworowa zdobyły 4 listopada prawobrzeżną War­szawę i dokonały rzezi mieszkańców. War­szawa skapitulowała. Resztki wojsk polskich rozproszyły się. W 1795 nastąpił trzeci roz­biór Polski. Austria zajęła Kraków i tereny po Pilicę, Wisłę i Bug (47 tysięcy km²); Prusy zagarnęły ziemie pomiędzy Pilicą, Bugiem i Niemnem (48 tysięcy km²); Rosja zaś terytoria litewskie, białoruskie, ukraińskie do linii Bugu i Niemna (120 tysięcy km²).