KARLISTÓW WOJNA PIERWSZA

KARLISTÓW WOJNA PIERWSZA 1834--1839. Po śmierci władcy hiszpańskiego Ferdynanda VII (1784-1833) brat króla don Carlos (1788-1855) i jego konserwatywni zwolennicy (karliści) sprzeciwili się objęciu tronu przez Izabelę II (1830-1904). Trzy­letnia Izabela, córka Ferdynanda i wyzna­czona przez niego następczyni tronu, ogło­szona została królową dzięki poparciu woj­ska i rządu; regentką została jej matka Maria Krystyna (1806-1878). Karliści uwa­żali, że prawowitym następcą tronu jest don Carlos; powoływali się na prawo salickie, wykluczające dziedziczenie tronu przez ko­biety. Duchowieństwo i większa część pół­nocnej Hiszpanii (Kraj Basków, Katalonia, Aragonia i Nawarra) poparli reakcyjną Par­tię Apostolską, która obwołała królem kan­dydata karlistów, don Carlosa (Karol V). Rząd hiszpański pod przewodnictwem popieranej przez liberałów Marii Krystyny zawarł czterostronny sojusz z Portugalią, Francją i Wielką Brytanią zapewniając sobie zagraniczną pomoc przeciw karlistom, któ­rzy rozpoczęli powstanie mające na celu obalenie konstytucyjnego rządu i pokonanie stronników Krystyny (krystyniści). Do 1835 wojska karlistów pod dowództwem generała Tomasa Zumalacarreguiego (1788-1835) odniosły kilka zwycięstw na północy kraju. Jednak w 1835, w czasie nieudanego ob­lężenia Bilbao, generał został ranny w nogę i zmarł na skutek niefachowej opieki medy­cznej. Później przewagę zyskiwały wojska krystynistów i rządu pod komendą generała Baldomero Espartero (1792-1879) wspiera­ne przez tzw. Legion Hiszpański z Wielkiej Brytanii i francuską Legię Cudzoziemską, która wyróżniła się zwycięstwami w bitwach pod Terapegui (1836) i Huesca (1837). W 1837 don Carlos musiał wycofać się z Madrytu. 31 sierpnia 1839 Maroto (1785-1847), naczelny dowódca karlistów, bez upoważnienia don Carlosa podpisał w Yergarze układ (pojednanie w Yergarze), w którym on i jego wojska opowiedzieli się po stronie krystynistów w zamian za amnes­tię, a także wolność dla Kraju Basków i prowincji Nawarra. Don Carlos i niektórzy jego zwolennicy uciekli do Bourges we Francji. W kraju zostały oddziały karlistów pod dowództwem „ojca' Ramona Cabrery (1806-1877); walki toczyły się nadal w Ka­talonii; Espartero rozgromił karlistów w lip­cu 1840. Druga wojna Karlistów 1873--1876. Po obaleniu Izabeli (patrz hiszpań­ska rewolucja 1868) w 1870 Kortezy (zgro­madzenie narodowe) obwołały królem księ­cia Amadeusza Aostę z Sabaudii. Jednakże silna opozycja pokonanych kandydatów do tronu oraz sprzeciw społeczeństwa, a także zamach na jego życie zmusiły Amadeusza do ustąpienia w 1873. W tym samym czasie opanowane przez radykałów Kortezy pro­klamowały pierwszą republikę hiszpańską. Karliści, zwolennicy tradycyjnej monarchii, podnieśli natychmiast powstanie mające na celu poparcie don Carlosa III, wnuka pierw

szego don Carlosa i trzeciego kandydata karlistów do tronu. Karliści z pomocą Bas­ków zdobyli znaczne obszary na północy, na południu miasta powołały komuny. Ar­mia ulegała podziałom w miarę przecho­dzenia generałów na stronę karlistów, którzy zdobyli Alcoy, Sewillę, Kadyks i Walencję; inne miasta skapitulowały bez walki. Kar-tagena poddała się po czterech miesiącach oblężenia. W styczniu 1874 republika upad­ła, a na jej miejsce ustanowiono dyktaturę wojskową; dyktatorem został generał Fran­cisco Serrano Dominguez (1810-1885). Ge­nerał wysłał wojsko, by zmusić karlistów do odstąpienia od oblężenia Bilbao. W Hisz­panii zapanował chaos, rujnująca kraj wojna domowa, prowadzona przez obie strony z niesłychanym okrucieństwem. Mimo zwy­cięstw karlistów pod Estellą i Cuencą w koń­cu 1874 dowódcy wojskowi przywrócili mo­narchię hiszpańskich Burbonów powołując na tron syna Izabeli, Alfonsa XII (1857-1885), który miał sprawować rządy konstytucyjne. W rok później wojska Al­fonsa zdołały zgnieść powstanie karlistów w Katalonii i Aragonii i po długim ob­lężeniu weszły w lutym 1876 do twierdzy Basków, Pampeluny. Don Carlos zrezyg­nował z walki i zbiegł do Francji; około 10 tysięcy karlistów skazano na wygnanie. Pro­wincje Basków utraciły swoje przywileje w zakresie podatków i organizacji wojska. W lipcu 1876 nowo wybrane Kortezy raty­fikowały konstytucję. Patrz także hiszpań­ska wojna domowa