MŁODOTURKÓW POWSTANIE

MŁODOTURKÓW POWSTANIE 1908-1909.

Konstytucja ogłoszona w 1876 była kon­stytucją niemal absolutystyczną. Zniósł ją sułtan Abdulhamid II (1842-1918). Działa­nia sułtana zmusiły zwolenników konstytu­cji, w większości młodych, prozachodnich Turków (stąd nazwa młodoturcy), do szu­kania schronienia w Europie, gdzie zrzesze­ni w ugrupowaniu Partia Jedność i Postęp (PJP) propagowali reformę osmańskiego imperium. W 1908 oficerowie 3. Korpusu w Macedonii, członkowie ruchu młodotur-ków, podnieśli w Salonikach sztandar swo­bód, domagając się przywrócenia konstytucji i zwołania parlamentu rozwiązanego w 1877. Powstanie, poparte przez PJP w Paryżu, rozszerzało się bardzo szybko; groźba na­jazdu na Konstantynopol (Stambuł) zmusiła Abdulhamida do złożenia obietnicy (nie miał zamiaru jej dotrzymać), że żądania młodoturków zostaną spełnione (24 lipca 1908). PJP osiągnęła swoje podstawowe cele, ale nie miała żadnej koncepcji kierowania krajem i sprawując władzę po pokojowym zamachu stanu popełniła wiele błędów. PJP nie usunęła starej biurokracji i pozwoliła sułtanowi Abdulhamidowi otworzyć w 1909 na nowo zwołany parlament. Abdulhamid obiecywał, że będzie monarchą konstytucyj­nym, ale w sekrecie dążył do ograniczenia wpływów PJP. Jego intrygi skłoniły ultra-reakcyjny Związek Mahometański do ot­wartego wystąpienia; pod wpływem presji Związku oddziały 1. Korpusu przypuściły szturm na izbę niższą parlamentu, domaga­jąc się przywrócenia Świętego Prawa i znie­sienia konstytucji (kwiecień 1909). Udając żal, sułtan przystał na żądania rebeliantów. Rząd PJP upadł, a nowy rząd, w którym PJP nie uczestniczył, nie dopatrzył się błędu w rozkazie sułtana nakazującym wytępienie Ormian w Adanie i Cylicji (patrz ormian masakry 1909), we wprowadzeniu stanu wy­jątkowego, aresztowaniu powstańców w 1908 czy zmniejszeniu garnizonu w Konstan­tynopolu. W odpowiedzi na te posunięcia z Salonik wyruszyła armia wyzwoleńcza dowodzona przez Mustafę Kemala, znanego później jako Kemal Atatiirk (1881-1938). Wojska Kemala wkroczyły do Konstanty­nopola, za zgodą religijnych przywódców islamskich zdetronizowały sułtana i osadziły na tronie jego brata Mehmeda V Reszada (1844-1918). PJP utworzyła rząd, który borykał się z wieloma złożonymi problema­mi wewnętrznymi i międzynarodowymi.