MONGOLSKO-PERSKA WOJNA PIERWSZA

MONGOLSKO-PERSKA WOJNA PIERWSZA Wojna Czyngis-chana (1167?--1227) z Persją, określaną wówczas jako sułtanat Chorezmu (w jej skład wchodziły wówczas Chorezm, Transoksania i Chora-san), była najkrwawszą z mongolskich wo­jen. Czyngis-chan przerwał walkę z cesars­twem dynastii Kin (patrz czyngis-chana wojna z państwem dynastii kin 1211-1215), by udzielić pomocy Turkom muzułmań­skim, którzy w państwie Kara-Kitajów („Czarny Kita j') walczyli z uzurpatorem, Kuczłukiem-chanem, dawnym władcą Naj-manów, raz już pokonanym na początku wieku. Dwie armie Mongołów zwyciężyły Kuczłuka, po czym państwo Kara-Kitajów wcielono do imperium mongolskiego, a że kraj ten znajdował się na wschód od Chorez­mu, Czyngis-chan posłał do autokratycznego i ambitnego szacha Chorezmu, Muhamma-da, pokojową misję handlową. Obawiając się szpiegów, ludzie z Chorezmu przechwy­cili karawanę i zgładzili wysłanników. Czyn­gis-chan zażądał odszkodowania, a gdy go nie otrzymał, wypowiedział Persji wojnę (1218). W 1219 szach Chorezmu nie zdecy­dował się stawić czoła Mongołom w bitwie. 120-tysięczna armia mongolska złupiła i splądrowała wszystkie miasta, które nie chciały się poddać; oszczędzając jedynie rzemieślników, rekrutowanych do armii. Mongołowie doszczętnie zniszczyli Otrar i Chodżent. Po ujarzmieniu podbitym mias­tom perskim Mongołowie pozwalali później na odbudowę i wznowienie handlu. Szach Chorezmu uciekł, a Mongołowie ruszyli za nim w pogoń; jego ucieczka skończyła się zburzeniem BUCHARY w 1220, splądro­waniem stolicy, Samarkandy (1220) i ob­lężeniem Heratu oraz Merwu (1220). W 1221 Mongołowie ścigali dziedzica szacha Dżalal ad-Dina (zm. 1231) w Afganistanie, zburzyli BAMIAN, dokonali najazdu na Indie (patrz mongołów najazd na indie 1221-1398), stoczyli bitwę nad rzeką INDUS i zburzyli zbuntowane Herat i Merw. W 1221 imperium Czyngis-chana rozciągało się od Pekinu do Morza Aralskiego; w 1222, w czasie pierwszego najazdu mongołów na Ruś, sam chan odpoczywał przed ponow­nym podjęciem wojny z państwem Si Sia (patrz czyngis-chana druga wojna z pań­stwem Si sia 1226-1227). Druga mongolsko--perska wojna 1230-1243. Ucieczka Dżalal ad-Dina (zm. 1231), syna pokonanego sza­cha Chorezmu, z pola bitwy nad rzeką Indus zakończyła się serdecznym powita­niem go w Delhi; poślubił córkę sułtana, uzyskał pomoc od teścia i po ukaraniu

Lahauru i Pendżabu przeprawił się przez Indus (1225). Zajął zachodnią Mezopotamię (Irak), gdzie poprzednio panował jego brat, zdobył Tebriz (1225) i Tyflis (Tbilisi) w Gruzji, zajął Armenię (1227) i pokonał niewielką armię mongolską. W 1230 chan chanów Ugedej (zm. 1241) posłał ogromną armię mongolską, która miała rozprawić się z Dżalal ad-Dinem. Wojska mongolskie oblegały Dżalal ad-Dina pod Dijarbakr; Dżalal uciekł, ale tego samego roku poniósł śmierć w Kurdystanie. Żądni podbojów Mongołowie prowadzili dalej działania ze swej głównej siedziby w pobliżu Azerbej­dżanu, dokonując systematycznie podboju Syrii, syryjskiej Mezopotamii i Anatolii (obecnie Turcja). Mając na względzie zabez­pieczenie szlaków komunikacyjnych z Euro­pą na czas wojny zaplanowanej na lata 1236-1237, zaatakowali chrześcijańskie kró­lestwa Gruzji i Armenii (1235-1236). Ma­szerując na zachód Mongołowie wstrząsnęli jednością Gruzji, złupili stolicę Armenii (1239) i mimo równoczesnego najazdu na Europę (patrz mongolski najazd na euro­pę 1237-1242) w 1241 zaatakowali państwo Turków Seldżuków (Rum) w Anatolii, a w 1243 narzucili mu status wasala. W 1241 śmierć wodza Mongołów, Ugedeja, prze­rwała większe działania wojenne; wodzowie mongolscy wrócili do Karakorum, by wy­brać następcę. Wojna z Seldżukami na krótki czas zapewniła imperium mongol­skiemu dostęp do Morza Śródziemnego.