PELOPONESKA WOJNA PIERWSZA

PELOPONESKA WOJNA PIERWSZA 460-445 p.n.e. Ateński Związek Morski (inaczej symmachia delijska) (patrz grecko-perskie wojny) przekształcił się stopniowo w ateń­skie imperium morskie, na co niechętnie patrzyła Sparta i Korynt, dwa rywalizujące z Atenami greckie miasta-państwa. Ogar­nięta powstaniem helotów (patrz messeńska wojna trzecia ok. 464-455 p.n.e.) Sparta zraziła do siebie Ateny, odrzucając zaofiarowaną pomoc. Megara mająca zatargi z Koryntem wystąpiła ze Związku Peloponeskiego i po­prosiła o pomoc Ateny, a po uzyskaniu jej rozpoczęła w 460 wojnę z Koryntem. Po­czątkowo Ateny odnosiły zwycięstwa, w 458 nad koryncką flotą i nad armią wysłaną przeciw Megarze; w 457 Ateny obiegły Eginę, sojusznika Koryntu, kapitulowała ona w 457; Spartanie w 457 wsparli Dorydę w jej walce z Fokidą i rozstrzygnęli wojnę na jej korzyść. Ateńczycy zaatakowali armię spartańską pod Tanagrą. Spartanie wycofali się na Peloponez. Wówczas Ateny podjęły zwycięską wyprawę przeciw Tebom. Pod dowództwem Peryklesa (495P-429) Ateny zajęły w 455 długi pas wybrzeża achajskiego. Klęski Aten w wojnie z Persją skłoniły je do zawarcia w 451 pięcioletniego rozejmu ze Sparta. Zimą 447-446 doszło do prze­wrotu w Beocji, gdzie dzięki pomocy Aten rządzili demokraci. Władzę objęli zwolen­nicy oligarchii, Beoci pobili armię ateńską. Przeciw Atenom zbuntowały się również Megara, Fokidą i Eubea (patrz święta woj­na druga 449-448 p.n.e.). Ateny odzyskały Eubeę, ale ich imperium na lądzie właściwie przestało istnieć. W 445 wynegocjowano pokój. Ateny zachowały swoje posiadłości morskie, a Sparta lądowe. Pokój miał obo­wiązywać przez 30 lat, ale już po 14 latach rywalizujące kolonie oraz sojusznicy Sparty i Aten doprowadzili do wszczęcia nowych walk. Druga, czyli wielka wojna pelopones-ka 431-404 p.n.e. Zgodnie z koncepcją Peryklesa w pierwszej fazie wojny Ateny unikały bitew, a wojska spartańskie pusto­szyły Attykę (patrz archidamijska wojna 431-421 p.n.e.). Jednak Perykles zmarł z powodu zarazy, która spowodowała śmierć jednej czwartej mieszkańców Aten. Kleon (zm. 422), nowy przywódca tego miasta-państwa, zmienił dotychczasową politykę wojenną sprowadzającą się do napadów i blokad, dzięki której w 429 Ateńczycy zamknęli Zatokę Koryncką. Pod przywództwem Kle-ona Ateny zdławiły bunt na Lesbos (428), bezskutecznie usiłowały zająć Beocję (427), która stanęła po stronie Sparty, ł zdobyły wszystkie, z wyjątkiem jednej, twierdze nad Zatoką Koryncką. Następnie w 425 Ateń­czycy odnieśli zwycięstwo na Sfakterii na terytorium Sparty. Lekkozbrojni peltaści pobili hoplitów spartańskich. W 424 Tebań-czycy pobili Ateńczyków pod Delion po­głębiwszy na swym prawym skrzydle szyk do 25 szeregów; padł duch bojowy w armii ateńskiej, a w Atenach pokojowe stronnic­two Nikiasza (zm. 413) podważało politykę Kleona. Rozgrywki wewnętrzne zaczęły de­cydować o sposobie prowadzenia wojny, co miało katastrofalne skutki. W 424 Spartanie pod wodzą Brasidasa (zm. 422) opanowali Amiipolis. Po nieudanej próbie odbicia Amfipolis (patrz brasidasa najazdy 424-432 p.n.e.), Ateny i Sparta zgodziły się na roczne zawieszenie broni. Po śmierci Brasidasa i Kleona Nikiasz, nowy przywódca Aten, zawarł tzw. pokój Nikiasza; Ateny miały zatrzymać Pylos (port w Messenii), a Sparta Amfipolis. Niespokojny polityk ateński Al-kibiades (450-404) doprowadził do zawarcia sojuszu z Argos, Mantineą i Tegeą, co spowodowało zerwanie ich porozumienia ze Sparta. Pokój, który miał trwać 50 lat, szybko został zerwany. Alkibiades następnie przekonał Nikiasza i jego radę do poparcia ekstrawaganckiego planu zdobycia Syrakuz; ateńskie siły zbrojne - lądowe i morskie - ruszyły na Syrakuzy, ale Alkibiades, oskar­żony o świętokradztwo i wezwany do sta­wienia się przed sądem, zbiegł do Sparty, którą namówił do wysłania wojsk na pomoc Syrakuzom. Nikiasz, oblegający Syrakuzy, nie tylko nie zdobył miasta, ale sam został oblężony w 414; wielki wódz ateński Lama-chos (zm. 414) poległ w bitwie, a flota

ateńska została rozbita przez flotę Sparty, Koryntu i Syrakuz w 413. Wszyscy Ateńczy-cy, którzy ocaleli, zostali niewolnikami; Ate­ny straciły 40 tysięcy żołnierzy oraz przywó­dców - Nikiasza i Demostenesa, których ujęto i stracono. Za radą Alkibiadesa w 413 Sparta obsadziła wojskiem Dekeleję w Atty-ce. Stąd dokonywano wypadów, pustoszono Attykę i odcinano dowóz żywności do Aten. Skarbiec Aten pustoszał, Spartanie odcięli bowiem dostęp kopalni srebra w Laurion. W 412 Sparta skłoniła część greckich miast w Azji Mniejszej należących do ateńskiego Związku Morskiego do powstania przeciw Atenom. Perski satrapa Lesbos zawarł przy­mierze ze Sparta za zgodę na zwierzchnict­wo Persji nad greckimi miastami-państwami w Azji Mniejszej. Sparta dostała pieniądze na budowę floty. Nieprawdopodobnym spo­sobem Ateny zdołały odbudować flotę i od­zyskać część zbuntowanych posiadłości (412). Alkibiades otrzymał pozwolenie na powrót do Aten. Mianowany dowódcą floty, poprowadził ją do zwycięstwa nad flotą spar­tańską pod Kynossemą i Abydos w 410. W bitwie pod Kyzikos (410) Ateńczycy odnieśli zdecydowane zwycięstwo nad spar-tańsko-perskimi siłami lądowymi i morski­mi, po czym Sparta poprosiła o pokój z za­chowaniem status quo, ale nowy władca i przywódca ludowy w Atenach, Kleofon (zm. 405), odrzucił propozycję. Alkibiades odzyskał w 408 Bizancjum, wrócił w trium­fie do Aten, ale wkrótce stracił wpływy, gdyż jego flota (została w Efezie) poniosła klęskę u przylądka Notion w 406 w bitwie z flotą Sparty pod dowództwem Lizandra (zm. 395). Flota ateńska była wówczas zablokowa­na pod Mityleną, Ateny jednak zbudowały nową (zakrawa to na cud, gdyż były bliskie gospodarczego upadku) i pokonały Spartę w bitwie u wysp Arginuzy w 406. Kleofon ponownie odrzucił pokojową propozycję Sparty. W 405 pod AJGOSPOTAMOJ w po­bliżu Hellespontu (Dardanele) spartańska flota pod dowództwem Lizandra zaskoczyła i rozbiła zacumowaną na noc flotę ateńską liczącą prawie 200 okrętów. Ateńskie załogi dostały się do niewoli i zostały wymordowa­ne. Lizander popłynął do Pireusu i Aten i rozpoczął oblężenie; po sześciu miesiącach wygłodniali Ateńczycy musieli się poddać. Kleofon stanął przed sądem i został straco­ny. Po zburzeniu fortyfikacji, zmniejszeniu liczby okrętów do dwunastu, wprowadzeniu władzy oligarchii i przyjęciu statusu podleg­łego sprzymierzeńca Sparty Ateny nigdy nie odzyskały dawnej potęgi politycznej.