TURECKA WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ

TURECKA WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ 1919--1923. Po zakończeniu ŚWIATOWEJ WOJNY I zwycięscy sojusznicy europejscy zajęli Turcję i zamierzali dokonać podziału kraju. Rząd młodoturków uciekł z Turcji. Ostatni sułtan turecki Mehmed VI Yahided-din (1861-1926) był przekonany, że stawia­nie oporu aliantom nie ma sensu, natomiast przywódca ruchu młodotureckiego Mustafa Kemal, zwany później Kemal Atatiirk (1881-1938), nie godził się na kapitulację. Współczesne państwo tureckie wiele zaw­dzięcza jego nieprzejednanej postawie, na­dano mu za te zasługi przydomek Kemal („doskonały') Atatiirk („ojciec Turków'). W 1919 Mustafa Kemal uzyskał oficjalne stanowisko w Anatolii (azjatycka część Tur­cji) i stamtąd kierował narodowym ruchem oporu zarówno przeciw wojsku sułtana, jak i przeciw greckim siłom okupacyjnym. Na kongresie w Erzurum w 1919 Kemal stanął na czele Stowarzyszenia Praw Anatolii i Ru-melii; jego ugrupowanie zmusiło Zgroma­dzenie Deputowanych w Konstantynopolu (Stambuł) do wydania Deklaracji Paktu Narodowego, w której stwierdzono, że tery­torium Turcji winno zawierać się w grani­cach według stanu w dniu 11 listopada 1918, tj. w dniu zawieszenia broni koń-

czącego I wojnę światową. W odpowiedzi sprzymierzeni okupujący Konstantynopol zaaresztowali deputowanych i rozpoczęli działania zbrojne przeciw kemalistom i nac­jonalistom. Wybuchła wojna domowa; Ke-mal w zgromadzeniu prowincjonalnym w Ankarze oświadczył, że sułtan pozostaje pod wpływem obcych mocarstw i wezwał wszystkich muzułmanów do walki z obcą ekspansją. W nowej ustawie zasadniczej z 1921 znalazł się zapis, że naród jest suwerenny; państwo przyjęło nazwę Turcja. Wojna domowa rozgorzała na dobre. W 1921 Grecy odnieśli porażkę w bitwie nad rzeką Sakaryą (patrz grecko-turecka wojna 1921-1922), wycofywali się ze stratami, aż wreszcie poddali się we wrześniu 1922 w Smyrnie (Izmir). W 1921 i 1922 kemaliści zyskali uznanie międzynarodowe: układ z Rosją, wycofanie włoskich wojsk, zrzecze­nie się przez Francję Cylicji w Turcji, powrót do Turcji Konstantynopola i Tracji. W 1922 kemalowski parlament zniósł suł­tanat. Konferencja w Lozannie (listopad 1922-lipiec 1923) ustanowiła granice Turcji, zadecydowała o migracji greckich i turec­kich mniejszości narodowych i uznała cieś­niny tureckie - Bosfor i Dardanele - za drogi międzynarodowe. 29 października Tur­cja została republiką, a Kemal jej pierwszym prezydentem. Patrz także młodoturków powstanie