TURECKO-EGIPSKA WOJNA PIERWSZA

TURECKO-EGIPSKA WOJNA PIERWSZA 1832-1833. Mimo obietnicy oddania Syrii i Krety w nagrodę za pomoc wojskową udzieloną Turcji przez syna paszy Egiptu w GRECKIEJ WOJNIE O NIEPODLEG­ŁOŚĆ, Turcja nie przekazała Egiptowi Syrii (oddała jedynie Kretę), w związku z czym Muhammad Ali (l 769?-1849), pasza Egiptu, poprzysiągł zemstę. Opracował plan najazdu armii egipskiej (dowodzonej przez francu­skich oficerów) na Syrię i, wykorzystując jako pretekst osobistą sprzeczkę z paszą Akki, wysłał w 1832 syna Ibrahima (1789-1848) z dużą armią, by zaatakował Syrię. W 1832 Egipt odniósł pełny sukces: najwcześniej padły Gaza i Jerozolima, ob­lężenie i blokada zmusiły do kapitulacji Akkę, a świeżo zmobilizowane, niedoświad­czone wojska sułtana Mehmeda II (1784--1839) przegrały bitwy pod Aleppo i Da­maszkiem. Ibrahim wkroczył do Anatolii (Turcja), zdobył Konyę i ruszył w kierunku Bursy, około 80 km od Konstantynopola. Porta poprosiła o pomoc Rosję, która w od­powiedzi wysłała do Konstantynopola w 1833 flotę i 18 tysięcy żołnierzy. Ibrahim szybko zrezygnował z planu ataku na mias­to. Zaniepokojeni działaniem Rosji Francuzi i Anglicy wynegocjowali pokój z Ibrahimem (1833); uznali ojca Ibrahima za paszę Egiptu i Krety, Egipt objął władzę w Syrii i Adanie. Francuzi i Anglicy zapewnili, że w zamian za wycofanie się Rosji przeciwstawią się dalszej inwazji Egiptu. Jednakże w odrębnym traktacie pokojowym w Hunkar Iskelesi Turcy zawarli z Rosją przymierze zaczepno--obronne, potajemnie udzielając Rosji prawa do zamknięcia w razie wojny cieśniny Dar­danele dla wszystkich obcych okrętów. Mu­hammad Ali traktował pokój jedynie jako rozejm. Druga turecko-egipska wojna 1839-1841. W 1838 Egipt ogłosił niepod­ległość i przestał płacić Turkom daninę. W odpowiedzi sułtan Mehmed II przygoto­wywał wojska do ataku na Syrię. Po zakoń­czeniu przygotowań, w 1839 wypowiedział jej wojnę, wysłał flotę na Morze Śródziemne i dokonał inwazji. Obie ekspedycje - lądowa i morska - zakończyły się klęską. Wielu żołnierzy, przekupionych egipskim złotem, zdezerterowało, pozostali zostali rozbici. Dowódca floty okazał się zdrajcą; popłynął do Aleksandrii i poddał się Egipcjanom. Obok Francji udzielającej Egiptowi pomocy, również i inne mocarstwa zachodnie oba­wiały się interwencji Rosji. Tym razem jednak Rosja była bardzo pojednawcza i żre-

zygnowała z wyłącznego prawa żeglugi przez Dardanele. Francja, Wielka Brytania i Rosja namówiły wspólnie Portę do przekształcenia Egiptu w dziedziczny paszałyk pod warun­kiem zwrotu floty tureckiej (1840). Muham-mad Ali odmówił, wobec czego wojska mocarstw zachodnich przystąpiły do roz­wiązania problemu metodą siłową. Wielka Brytania ostrzelała i zniszczyła twierdze w Bejrucie i Akce, posłała wojsko i udzieliła Arabom pomocy w buncie przeciw ciężkim rządom Muhammada Alego, pokonała rów­nież egipskie armie okupacyjne w Syrii. Gdy zagrożono ostrzelaniem Aleksandrii, Muhammad Ali zwrócił flotę turecką, zaczął znowu płacić Porcie daninę, zgodził się zmniejszyć liczebność swoich wojsk i wyco­fał się całkowicie z Syrii.