WANDEJSKIE WOJNY

WANDEJSKIE WOJNY 1793-1832. W wiej­skim, konserwatywnym departamencie w zachodniej Francji wybuchło pięć po­wstań wywołanych zmianami wprowadza­nymi przez rząd w Paryżu. Mieszkańcy Wandei, głęboko wierzący katolicy, ekono­micznie zacofani, z furią reagowali na anty­kościelne uchwały rewolucjonistów pary­skich (patrz francuska rewolucja 1739--1792). Pierwsze i najważniejsze powstanie wybuchło w Wandei w 1793 w odpowiedzi

na dekret o poborze. Oddziały Wandejczy-ków (nazywane później Wielką Armią), liczące około 50 tysięcy ludzi, do których dołączyli znani rojaliści z arystokracji, zajęły w lutym 1793 miasta Wandei. Powstanie wandejskie oraz niezależne od niego powsta­nia w Lyonie, Marsylii i Normandii stano­wiły poważną groźbę dla francuskiego rządu rewolucyjnego, już i tak chwiejącego się z powodu prowadzonych wojen (patrz woj­ny rewolucyjnej francji 1792-1802). W czer­wcu 1793 Wielka Armia zdobyła miasto Saumur, przekroczyła Loarę, ale ugrzęzła oblegając Nantes i nie zdołała zdobyć Breta­nii, Normandii i Main, co miało jej otwo­rzyć drogę do Paryża. Do października powstańcy odnosili na ogół zwycięstwa; w październiku 1793 pod Cholet armia rządowa zwyciężyła siły powstańcze liczące wówczas 65 tysięcy ludzi. Niedobitki wal­czyły dalej, ale w grudniu 1793 doznały ciężkich porażek pod Le Mans i Savenay. Surowe represje rządowe wywołały nowe, bezskuteczne próby oporu. Walki ustały po uchwaleniu amnestii (grudzień 1794) oraz dekretu o zwolnieniu z poboru powszechne­go i o wolności wyznania (porozumienie z La Jaunaie, 1795). Drugie powstanie, znacznie słabsze, wybuchło w czerwcu 1795, gdy do Bretanii wróciła z wygnania arysto­kracja francuska popierana przez Wielką Bry­tanię. Powstanie zostało po miesiącu zdła­wione; w 1796 władze ujęły i straciły arysto­kratycznych przywódców, co ostatecznie zakończyło walki. Francuski rząd rewolucyj­ny w Paryżu w krótkim czasie przywrócił porządek. W 1799, 1815 i 1832 wybuchły w Wandei trzy dalsze powstania, mające charakter raczej rojalistyczny niż religijny; powstania te znane są jako wojny wandej­skie. W 1815 opór Wandei wywołały rządy cesarza Napoleona Bonaparte (1769-1821), a w 1832 - rządy króla Ludwika Filipa (1773-1850). Patrz także francuska rewo­lucja 1830; napoleońskie wojny isos-isis.