WÆGIERSKA REWOLUCJA

WÆGIERSKA REWOLUCJA 1848-1849.

3 marca 1848 w pùomiennym przemówieniu w sejmie wægierskim Lajos Kossuth (1802-1894) potæpiù rzàd austriacki (habs­burski) cesarza Ferdynanda (1793-1875), który byù jednoczeúnie królem wægierskim; w przemówieniu Kossuth domagaù siæ rów­nieý konstytucji demokratycznej jako nie­zbædnego warunku trwaùoúci monarchii (patrz austriacka rewolucja 1848-1849). Po­parcie dla Kossutha i autonomii demonst­rowali chùopi wægierscy, robotnicy, studenci radykaùowie, a zwùaszcza madziarska szlach­ta. Uchwaùy marcowe sejmu (1848), powo­ùujàce niezaleýny rzàd wægierski w Budape­szcie, zostaùy zaakceptowane przez cesarza. Rewolucyjny ruch narodowy staù siæ jednak przyczynà rozùamu; chorwacki hrabia Joseph Jellaciã (1801-1859), generaù austriacki, od-

mówiù uznania uchwaù sejmu i domagaù siæ autonomii dla Chorwacji. Serbowie, Sùowacy, Czesi i Rumuni równieý pragnæli autonomii. Ferdynand wycofaù swe poparcie dla premie­ra Ludwika Battyanyego (l 806?-1849) stojà­cego na czele rzàdu wægierskiego i poparù Jellacicia, mianujàc go gùównodowodzàcym siù cesarskich prowadzàcych dziaùania prze­ciw Wægrom. Wezwania Kossutha do oporu usùuchaùo tysiàce mieszkañców, którzy podjæ­li walkæ z wojskami austriackimi wkraczajà­cymi na Wægry pod wodzà ksiæcia Alfreda Windischgratza (1787-1862). Wojska austria­ckie podjæùy ofensywæ z kilku stron, uwieñ­czonà kapitulacjà Budapesztu i aresztowa­niem 5 stycznia 1849 Battyanyego i innych przywódców wægierskich. Po upadku innych miast rzàd wægierski przeniósù siæ do Debre-czyna. Wojska wægierskie pod dowództwem Artura Górgeya (1818-1916) schroniùy siæ w górach na póùnoc od Budapesztu. Henryk Dembiñski (1791-1864), polski dowódca wojsk wægierskich, usiùowaù oswobodziã stoli­cæ, zostaù jednak pokonany przez siùy Windis­chgratza w bitwie pod Kapolnà 26-27 lutego 1849. Na proúbæ austriackiego premiera Feli-xa Schwarzenburga (1800-1852) Rosja udzie­liùa Austrii pomocy w dùawieniu rewolucji. W Siedmiogrodzie Józef Bem (1794-1850) na czele maùej armii, w porozumieniu z Kossu-them, cudem powstrzymywaù przewaýajàce siùy austriackie i ulegù dopiero po przybyciu posiùków rosyjskich w koñcu lipca 1849. Wczeúniej, wiosnà 1849, przewagæ uzyskaùy wojska Górgeya i zmusiùy Windischgratza do wycofania siæ z Wægier. 13 kwietnia prokla­mowano niepodlegùoúã Wægier, ustanawiajàc rzàdy republikañskie i powoùujàc Kossutha na „gubernatora-prezydenta'. Wkraczajàcy Rosjanie i Austriacy w ciàgu czerwca i lipca wyparli Górgeya do poùudniowo-wschodnich Wægier, gdzie schroniù siæ takýe skùócony rzàd wægierski. Wojska austriackie barona Juliusa von Haynau (1786-1853) rozgromiùy Wægrów Górgeya w bitwie pod Temeswarem (Timisoara) 9 sierpnia 1849. Kossuth przeka­zaù kierownictwo rzàdu Górgeyowi i uciekù wraz z innymi przywódcami do Turcji. Dwa dni póêniej Górgey poddaù siæ Rosjanom. Haynau wziàù ostry odwet na Wægrach; stracono Battyanyego i wielu oficerów wægie­rskich, setki cywilnych mieszkañców powie­szono lub uwiæziono. Austria wprowadziùa na Wægrzech nowà, niemieckojæzycznà adminis­tracjæ.