WĘGIERSKA REWOLUCJA

WĘGIERSKA REWOLUCJA 1848-1849.

3 marca 1848 w płomiennym przemówieniu w sejmie węgierskim Lajos Kossuth (1802-1894) potępił rząd austriacki (habs­burski) cesarza Ferdynanda (1793-1875), który był jednocześnie królem węgierskim; w przemówieniu Kossuth domagał się rów­nież konstytucji demokratycznej jako nie­zbędnego warunku trwałości monarchii (patrz austriacka rewolucja 1848-1849). Po­parcie dla Kossutha i autonomii demonst­rowali chłopi węgierscy, robotnicy, studenci radykałowie, a zwłaszcza madziarska szlach­ta. Uchwały marcowe sejmu (1848), powo­łujące niezależny rząd węgierski w Budape­szcie, zostały zaakceptowane przez cesarza. Rewolucyjny ruch narodowy stał się jednak przyczyną rozłamu; chorwacki hrabia Joseph Jellacić (1801-1859), generał austriacki, od-

mówił uznania uchwał sejmu i domagał się autonomii dla Chorwacji. Serbowie, Słowacy, Czesi i Rumuni również pragnęli autonomii. Ferdynand wycofał swe poparcie dla premie­ra Ludwika Battyanyego (l 806?-1849) stoją­cego na czele rządu węgierskiego i poparł Jellacicia, mianując go głównodowodzącym sił cesarskich prowadzących działania prze­ciw Węgrom. Wezwania Kossutha do oporu usłuchało tysiące mieszkańców, którzy podję­li walkę z wojskami austriackimi wkraczają­cymi na Węgry pod wodzą księcia Alfreda Windischgratza (1787-1862). Wojska austria­ckie podjęły ofensywę z kilku stron, uwień­czoną kapitulacją Budapesztu i aresztowa­niem 5 stycznia 1849 Battyanyego i innych przywódców węgierskich. Po upadku innych miast rząd węgierski przeniósł się do Debre-czyna. Wojska węgierskie pod dowództwem Artura Górgeya (1818-1916) schroniły się w górach na północ od Budapesztu. Henryk Dembiński (1791-1864), polski dowódca wojsk węgierskich, usiłował oswobodzić stoli­cę, został jednak pokonany przez siły Windis­chgratza w bitwie pod Kapolną 26-27 lutego 1849. Na prośbę austriackiego premiera Feli-xa Schwarzenburga (1800-1852) Rosja udzie­liła Austrii pomocy w dławieniu rewolucji. W Siedmiogrodzie Józef Bem (1794-1850) na czele małej armii, w porozumieniu z Kossu-them, cudem powstrzymywał przeważające siły austriackie i uległ dopiero po przybyciu posiłków rosyjskich w końcu lipca 1849. Wcześniej, wiosną 1849, przewagę uzyskały wojska Górgeya i zmusiły Windischgratza do wycofania się z Węgier. 13 kwietnia prokla­mowano niepodległość Węgier, ustanawiając rządy republikańskie i powołując Kossutha na „gubernatora-prezydenta'. Wkraczający Rosjanie i Austriacy w ciągu czerwca i lipca wyparli Górgeya do południowo-wschodnich Węgier, gdzie schronił się także skłócony rząd węgierski. Wojska austriackie barona Juliusa von Haynau (1786-1853) rozgromiły Węgrów Górgeya w bitwie pod Temeswarem (Timisoara) 9 sierpnia 1849. Kossuth przeka­zał kierownictwo rządu Górgeyowi i uciekł wraz z innymi przywódcami do Turcji. Dwa dni później Górgey poddał się Rosjanom. Haynau wziął ostry odwet na Węgrach; stracono Battyanyego i wielu oficerów węgie­rskich, setki cywilnych mieszkańców powie­szono lub uwięziono. Austria wprowadziła na Węgrzech nową, niemieckojęzyczną adminis­trację.