WOJNY REWOLUCYJNEJ FRANCJI

wojny rewolucyjnej francji 1792- Pod naciskiem żyrondystów, umiar­kowanego ugrupowania rewolucyjnego, francuskie Zgromadzenie Narodowe wypo­wiedziało wojnę cesarzowi Austrii Fran­ciszkowi II (1768-1835), sygnatariuszowi deklaracji z Pillnitz popierającej przywró­cenie ancien regime'u we Francji (patrz francuska rewolucja 1789-1792). Karol Wil­helm Ferdynand, książę Brunszwiku, po­prowadził siły austriackie i pruskie przez Ren i zagroził zburzeniem Paryża, gdyby Ludwik i jego rodzina znaleźli się w niebez­pieczeństwie. Jego deklaracje wzbudziły

oburzenie we Francji; nastroje te przyczy­niły się do obalenia monarchii. W 1792 Francuzi pokonali najeźdźców pod Yalmy i podjęli natarcie na austriackie Niderlandy. Pokonali Austriaków pod Jemappes i zajęli terytoria obecnej Belgii. Francuskie natarcie zmusiło Prusaków do wycofania się za Ren, a w listopadzie 1792 francuska armia zdo­była Sabaudię i Niceę. Francuskie dążenia do przeniesienia rewolucji za granicę zanie­pokoiły Wielką Brytanię, Holandię, Hisz­panię, Austrię, Prusy i Rosję, które zawią­zały pierwszą koalicję skierowaną przeciw Francji (patrz koalicji pierwszej wojna 1792-1798). Sprzymierzeńcy początkowo od­nosili na wszystkich frontach zwycięstwa nad Francją, ale w 1793 francuskie armie obywatelskie, utworzone w drodze powsze­chnego poboru, wyparły sprzymierzonych za Ren. Na podbitych i opanowanych tery­toriach Francuzi tworzyli republiki stano­wiące strefę buforową między Francją a wro­gimi państwami; w 1795 Holandia prze­kształcona została w Republikę Batawską, a w 1798 Szwajcaria - w Republikę Hel-wecką. Od 1792, po zajęciu przez Francję Sabaudii i Nicei, do wojny z Francją przy­stąpiła także Sardynia. Na początku 1796 Włosi bez trudności powstrzymali wyczer­panych Francuzów, których siły były roz­proszone na wielu frontach. Dowództwo objął wówczas Napoleon Bonaparte (1769--1821); w swojej pierwszej znakomitej kam­panii wojennej po trzech tygodniach walk pokonał Sardyńczyków i zawarł rozejm w Cherasco. Po zwycięstwach Napoleona we Włoszech (1796-1797) utworzono w tym kraju kilka republik. Pod przywództwem cara Rosji powstała druga koalicja przeciw Francji, w skład której weszły Rosja, Wielka Brytania, Austria, Portugalia, Neapol i Tur­cja (patrz koalicji drugiej wojna ms-isoi). Nieporozumienia między sojusznikami zni­weczyły początkowe sukcesy koalicji i do­prowadziły do katastrofalnej klęski w Szwaj­carii i do wycofania się Rosji z działań wojennych. W 1800 Napoleon, wówczas pierwszy konsul, zawarł z Turcją konwencjęw El-Arisz i wycofał się z Egiptu (w 1798 flotę francuską rozbili Brytyjczycy pod dowództwem Horatio Nelsona [1758--1895] w bitwie pod Aboukirem). Klęski zadane Austriakom przez Napoleona pod Marengo i Jeana Yictora Moreau (1763-1813) pod Hohenlinden złamały ich opór i w lutym 1801 Austria wycofała się z wojny. Dzięki przewadze swej floty Wielka Brytania nadal odnosiła zwycięstwa na morzu, przede wszystkim na Morzu Śródziemnym. W 1800 Brytyjczycy odbili Maltę, zdobytą przez Napoleona w 1798; Wielka Brytania zaangażowana w nowy konflikt z Danią, zgodziła się w 1802 na traktat w Amiens. Francja odzyskała kolonie w zamian za zgodę na wycofanie się z Państwa Kościelnego i Sycylii. Patrz także napoleońskie wojny isos-isis; po­marańcze, wojna pomarańczowa isoi; szwajcarskie powstanie