KONFRONTACJA

KONFRONTACJA

Człowiek najpełniej ujawnia swój charakter, opisując cechy drugiego.

Jean Paul Richter

WSTĘP

W publikacji tej przewija się kwestia osób „trudnych”. Konfrontacja z nimi następuje wówczas, gdy wszystkie inne sposoby zawiodły lub, kiedy charakter danego człowieka uniemożliwia stopniowe budowanie związku opartego na wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu. Większość autorów radzi sobie z tym problemem w ten sposób, że dzieli ludzi na typy, po czym określa strategię działania. Ale typów tych jest przecież tak wiele, że zaliczenie danej osoby do określonej kategorii może przysporzyć nam nie lada trudności, w związku z czym prawdziwy cel naszej czynności wyleci nam z głowy.

Inny popularny sposób nazywa się modyfikacją zachowań. Dla mnie przypomina to marzenia czarnych charakterów z serii o Jamesie Bondzie, którym chodzi po głowie rządzenie światem. Modyfikacja zachowań oznacza po prostu zmianę bodźca, na który wystawiona jest jednostka, w celu uzyskania pożądanej reakcji. W angielskim oznacza to podarowanie dziecku lizaka za każdym razem, gdy zrobi to, czego od niego oczekujemy - czyli mieszankę przekupstwa, udobruchania oraz manipulacji. Chciałbym zaproponować coś innego: w teorii mniej skomplikowanego, w praktyce - trudniejszego, ale bardziej etycznego i satysfakcjonującego w razie powodzenia. Kontakt z trudnymi ludźmi - miej przy tym na uwadze, że i ty jesteś dla innych trudną osobą - musi wiązać się z zachęcaniem ich do zmiany. I tu pojawiają się problemy, ponieważ ludzie wciąż powtarzają mi, że inni się nie zmieniają. Kiwając głowami nad kuflem piwa, oświadczają ponuro: „Sęk w tym, że nie sposób zmienić niczyjego zachowania. Taka jest natura ludzka”. Tracę już pewność co do znaczenia słów „natura ludzka”. Dla mnie to usprawiedliwienie naszych słabostek. Naturalnie, że można wpłynąć na zmianę czyjegoś zachowania. Dlaczegóż bowiem poświęcalibyśmy tyle czasu i pieniędzy na edukację, szkolenia, psychologów, kursy rozwojowe oraz systemy nagradzania? I dlaczego półki w księgarniach uginają się pod ciężarem podręczników radzących, jak można się zmienić?

Ludzie mają niezwykłe zdolności przystosowawcze. Wszystkim, którzy myślą teraz: „Owszem, ale na to trzeba czasu”, odpowiedziałbym, że przełknęli propagandę zwolenników tak zwanej terapii, według której jedynie kilka lat na kanapie u psychoanalityka jest w stanie cokolwiek zmienić. By oddać sprawiedliwość analitykom - nawet oni są skłonni potwierdzić fakt, że ludzie mogą się zmieniać całkiem szybko, jeśli tylko tego chcą. Jak inaczej mogliby się zakochiwać od pierwszego wejrzenia albo robić coś wbrew sobie, jeżeli sytuacja tego wymaga? Ludzie zmieniają się bardzo szybko, pod warunkiem że mają do tego motywację.

Oto pierwsza część tajemnicy kontaktów z ludźmi, których uważasz za trudnych: wynika ona z określonego wobec nich stosunku. Tak więc pierwsza część tego rozdziału dotyczyć będzie postawy, jaką warto przyjąć w konfrontacji z takimi osobami.

PRZYJMIJ PRAWIDŁOWĄ POSTAWĘ

Weź sobie do serca poniższe rady:

1. Nie ma ludzi trudnych w dosłownym tego słowa znaczeniu, lecz istnieją granice naszych możliwości w wypadku kontaktu z pewnymi osobami.

2. Nie ma ludzi irracjonalnych, lecz istnieją granice naszych możliwości i chęci zrozumienia tych, których sposób myślenia różni się od naszego. Ludzie zawsze działają racjonalnie z ich punktu widzenia. Im bardziej odległy jest on od naszego, tym trudniej nam zaaprobować ich rozumowanie.

3. Ludzie zawsze starają się jak najlepiej potrafią, korzystając z własnych możliwości (wychowanie, wykształcenie, doświadczenie i tak dalej), oraz w obrębie narzuconej im mapy świata. Chcąc zmienić ich zachowanie, być może będziesz musiał pomóc im rozwinąć umiejętności lub opracować nową mapę świata.

4. Naszym zasadniczym narzędziem jest nasze zachowanie. Im bardziej jesteśmy elastyczni, tym większe prawdopodobieństwo znalezienia sposobu na to, aby na nich wpłynąć. Jeśli to, czym dysponujemy, nie przynosi spodziewanych rezultatów, musimy sięgnąć po inne środki i dopóty wypróbowywać różne metody, dopóki nie znajdziemy właściwej.

5. Zanim będziemy mogli na kogoś wpłynąć, musimy:

poświęcić nieco czasu i wysiłku na słuchanie, aby

poznać odpowiedź, dlaczego robi to, co robi, oraz

zrozumieć, jak nasze zachowanie wpływa na nich, po czym ustalić,

co chcemy w nich zmienić.

6. Musimy przyjąć założenie, że ludzie zmieniają swoje zachowanie, kiedy mają ku temu dobry powód i czują się bezpieczni.

Prawdziwym wyzwaniem jest odkrycie, co dla każdego jest dobre i bezpieczne.

Zawsze przytaczam te punkty podczas warsztatów i szkoleń. Reakcje słuchaczy oscylują między aprobatą i oburzeniem. Dwa najczęściej powtarzające się pytania to: „Czy to prawda?”, na które odpowiadam:

„Nie mam pojęcia, ale warto wierzyć, że tak”, oraz: „Dlaczego, u licha, miałbym zmieniać swoje zachowanie, skoro to ich stanowi problem?”, na które moja odpowiedź brzmi: „Powinieneś zmienić swoje zachowanie tylko wtedy, jeżeli bardziej zależy ci na tym, co możesz dzięki temu osiągnąć, niż na tym, co możesz przez to stracić”.

BĄDŹ ELASTYCZNY

Zachowanie człowieka to mieszanina kalkulacji i spontaniczności. Oto częściowa odpowiedź na pytanie, dlaczego trudno zalecić określone zachowanie w danej sytuacji lub w kontaktach z daną osobą. W prawdziwym świecie nie sposób stwierdzić, że napad furii i krzyk jest zawsze niewłaściwym posunięciem. Książki mogą nam wmawiać, że zachowanie agresywne jest złe, lecz doświadczenie podpowiada, że bywa skuteczne.

Trudno zatem zaoferować przekonującą radę w kwestii tego, co należy zrobić z osobą trudną: tak wiele zależy od jej charakteru, okoliczności oraz celu. Dlatego właśnie punkt piąty powyższego zestawienia jest tak istotny. Przytoczę go raz jeszcze:

Zanim będziemy mogli na kogoś wpłynąć, musimy:

poświęcić nieco czasu i wysiłku na słuchanie, aby

poznać odpowiedź, dlaczego robi to, co robi, oraz

zrozumieć, w jaki sposób nasze zachowanie wpływa na niego, po czym ustalić,”

co chcemy w nim zmienić.

Gdy to ustalimy, będziemy mogli zacząć myśleć o zmianie naszego zachowania, aby wpłynęło to na postawę drugiej strony. Jeżeli nie rozwinę tego wątku, zaraz pojawią się zarzuty o manipulację. Zachowanie manipulacyjne jest, jak napisano w definicji słownikowej, nie fair: pozbawia ono wyboru osobę poddaną manipulacji. Większość zachowań manipulacyjnych jest w gruncie rzeczy nieświadoma, podobnie jak u dziecka, które krzykiem wymusza kupno słodyczy. Nie sugeruję, abyś zachowywał się tak, by druga strona czuła się zmuszona do wypełnienia twojej woli. Sugeruję, aby twoje zachowanie umożliwiło drugiej osobie niczym nie wymuszoną pozytywną reakcję. Zauważcie, że nadal próbuję uniknąć opisywania typów ludzi, skupiając się zamiast tego na zachowaniu. Dzięki temu dochodzimy do zasady, która stanowi punkt przejścia od postaw do strategii:

Ludzie to więcej niż ich zachowanie.

Zrozumcie, proszę, że bez względu na ewentualne trudności musicie spróbować oddzielić jednostkę od zachowania, które uważamy za trudne. Powyższa zasada leży u podstaw cywilizowanego podejścia do innych ludzi: wzgardź grzechem, pokochaj grzesznika.

WZORCE ZACHOWAŃ

Pragnę nakreślić cztery schematy zachowań, które ludzie uważają za trudne. Przedstawię również propozycje reakcji na nie. Owe cztery schematy nie są oczywiście jedynymi, z jakimi można się spotkać, będą jednak punktem wyjścia do nauki odpowiednich zachowań (zresztą i tak przekonałem się nieraz, że ludzie nie są w stanie zapamiętać więcej elementów niż cztery). Są to zarazem cztery zachowania, które najczęściej są przyczyną skarg i prośby o pomoc.

Zapamiętaj dwie rzeczy:

przedstawione tu taktyki mają uzupełnić postawy opisane wcześniej: wykorzystasz je bez tych postaw, uzyskasz najgorszy rezultat,

konfrontacja nie jest równoznaczna z agresją: oznacza próbę zmierzenia się z problemem, a nie uniknięcia go.

1. Zastraszanie

Zachowanie:

Chęć dominacji, obojętność na innych, determinacja, aby przejąć kontrolę, rywalizować i wygrać za wszelką cenę. Cel konfrontacji:

Przekształcić współzawodnictwo we współpracę.

Nauczyć daną osobę nowych sposobów osiągania zamierzonego celu.

2. Brak elastyczności

Zachowanie:

Niechęć do wysłuchiwania nowych pomysłów, zamknięty umysł, często obsesyjna koncentracja na szczegółach i przeszłości. Zawzięte trwanie w urazie. Cel konfrontacji:

Przeciągnięcie jej na swoją stronę.

Odblokowanie jej na możliwość przyjęcia innego punktu widzenia.

3. Pozerstwo

Zachowanie:

Chęć zwrócenia na siebie uwagi, pretensjonalność, sztuczność, popisywanie się, folgowanie własnym zachciankom, egoizm.

Cel konfrontacji:

Wyznaczenie jasnych granic jej zachowania.

Uświadomienie jej potrzeb innych ludzi.

4. Bierność

Zachowanie:

Pozorny brak celu, przebłyski biernej agresji w postaci sarkazmu bądź manipulacji emocjonalnej, niechęć do podejmowania zobowiązań, niekiedy nawet brak reakcji. Cel konfrontacji:

Ustalenie rzeczywistych potrzeb i interesów.

Uzyskanie realnych zobowiązań.

DROGA NAPRZÓD*

Zachowanie człowieka zawsze ma jakąś przyczynę. Bierność na przykład często bywa rezultatem konfliktów wewnętrznych: trudno podjąć decyzję, aby coś zrobić, lepiej więc nic nie robić. Bierność stanowi skrajną reakcję na coś, czego wszyscy doświadczamy. Zaledwie garstka z nas jest święcie przekonana co do celu swych dążeń. „Część mnie chce tego, część tamtego” - to stwierdzenie ilustruje przekonanie niektórych, iż wszelkie zewnętrzne konflikty stanowią wyraz konfliktów wewnętrznych. Zachowanie ludzi nigdy nie jest bezmyślne czy irracjonalne. Nie warto też przylepiać mu takiej etykietki. Czasem na przykład słyszysz, że ktoś wpadł w irracjonalną złość. Odrobina zrozumienia dla gniewu odsłoni całą ignorancję tego stwierdzenia. Uciekamy w złość, ponieważ nastręcza to mniej trudu niż przyznanie się przed sobą - że nie wspomnę o innych - do naszych lęków, frustracji czy braku poczucia bezpieczeństwa. Złość, podobnie jak furia, jest substytutem emocjonalnym: zawsze jest symptomem innych uczuć. Jeżeli ktoś wpada w złość, cierpliwie go wysłuchaj i poznaj prawdziwą przyczynę jego stanu emocjonalnego.

Pozwól, że powtórzę: ludzie to więcej niż ich zachowanie. Pamiętaj o tym, a zaprzestaniesz szufladkowania lub spisywania ich na straty jako beznadziejnych i irracjonalnych. Człowiek jest dla ciebie wyzwaniem - tym większym, im trudniejszy ci się wydaje. Traktuj każdą osobę jak okazję do poszerzenia swej wiedzy na temat nieprzebranej rzeszy gatunków, a kto wie, może nawet polubisz tych, których dotychczas uważałeś za trudnych.

ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI

Kluczem do wpłynięcia swoim zachowaniem na innych jest elastyczność. Jeśli to nie skutkuje, sięgnij po coś innego i rób to dopóty, dopóki nie znajdziesz odpowiedniej metody.

Ćwiczenie

Wypróbuj je wraz z dwiema osobami, wykorzystując na początek cztery przedstawione wyżej techniki. Osoba A odgrywa jeden z czterech schematów zachowań, koncentrując się na określonej kwestii. Osoba B rozpoznaje schemat i stosuje odpowiednią taktykę. Osoba C obserwuje. Po dziesięciu minutach omówcie skuteczność taktyki i w jaki sposób można by ją udoskonalić, by wywierała zamierzony wpływ.

Podsumowanie:

1. Nie ma ludzi trudnych istnieją tylko granice naszej cierpliwości oraz zdolności interpersonalnych.

2. Nie ma ludzi irracjonalnych istnieją tylko granice naszego rozumienia sytuacji.

3. Ludzie postępują wedle swoich możliwości, wykorzystując zasoby, jakimi dysponują, oraz własne mapy świata.

4. Chcąc zmienić zachowanie innych, zmień swoją postawę, aby dać im poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości oraz dobry powód do zmiany.

5. Musimy wiedzieć, czego od nich oczekujemy.

6. Musimy być elastyczni. Jeżeli to, co robimy, nie skutkuje pora zrobić coś innego.