ROLA UWAGI W DZIAŁANIU PAMIĘCI

Rola uwagi w działaniu pamięci

Sztuka pamiętania to sztuka koncentracji.

Samuel Johnson

Przeczytaj bardzo uważnie poniższą historię.

Prowadzisz samochód, w którym jedzie 50 ludzi. Na pierwszym przystanku wysiada 10 osób i wchodzą 3; na następnym wysiada 7 i dochodzą 2. Na kolejnych 2 przystankach za każdym razem wysiada 4 pasażerów i wchodzi 1. W tym miejscu trasy autobus staje, gdyż są kłopoty z silnikiem. Część osób spieszy się i woli iść piechotą; wysiada więc 8 z nich. Autobus rusza dalej i dowozi do końcowego przystanku resztę pasażerów.

Teraz, bez ulegania pokusie powtórnego czytania, spróbuj odpowiedzieć na dwa pytania. Jestem niemal pewny, że gdybym zapytał, ile osób zostało w autobusie podałbyś od razu prawidłową odpowiedź, ale pytanie, które chcę zadać, brzmi: ile było przystanków?

Chyba niewielu z Was zwróciło na to uwagę. Większość uznała, że pytanie będzie dotyczyć liczby pasażerów, więc pracowicie dodawała i odejmowała wszystkich wsiadających i wysiadających. Interesowała Was liczba pasażerów, inaczej mówiąc, chcieliście wiedzieć (a więc i zapamiętać), ile osób zostało w autobusie. Nikt nie zakładał, że ważna będzie ilość przystanków, nikt więc nie zwracał na przystanki uwagi, dlatego mózg nie znalazł odpowiedzi na podstawowe pytanie, nie zapamiętał jej.

Ale jeśli ktoś założył, że pytanie będzie dotyczyć ilości przystanków, z pewnością podał prawidłową odpowiedź, na tym bowiem skupił swoją uwagę, tym był zainteresowany.

Jeśli rzeczywiście odpowiedziałeś na pierwsze pytanie, nie bądź za bardzo szczęśliwy. Wątpię, czy odpowiesz na drugie, które brzmi: jak nazywa się kierowca?

W istocie rzeczy cała zagadka jest bardziej sprawdzianem obserwacji, uwagi, niż testem pamięci, a zacytowałem ją tu głównie dlatego, aby podkreślić rolę koncentracji w funkcjonowaniu pamięci. Gdybym, zanim przeczytałeś historyjkę z autobusem, powiedział, że zapytam o nazwisko kierowcy, na tym skupiłbyś uwagę, to chciałbyś zauważyć i zapamiętać.

Ale nawet wtedy mógłbyś mieć pewne trudności. Zagadka skonstruowana jest według zasady odwracania uwagi, co bardzo dobrze znają wszyscy zawodowi prestidigitatorzy. Kluczowy ruch w sztuczce, właściwe 'modus operendi', jest niedostrzegalny albo przykryty innym, wyraźniejszym, bardziej sugestywnym. Ten właśnie ruch zauważasz i zapamiętujesz, choć jest bez znaczenia, a ten najistotniejszy gubisz i dlatego dajesz się oszukać.

Większość ludzi opisuje w tak nieprawdopodobny sposób popisy magików, że sam artysta powinien uznać się za cudotwórcę, a wszystko dlatego, że widz po prostu nie zauważa właściwych ruchów. Pomijając sztuczki z kapeluszem czy skrzynią i generalnie wszystkie tricki mechaniczne, gdyby nie to wspomniane 'mylenie uwagi' każdy prestidigitator byłby w dużym kłopocie.

Ja też wprowadziłem Cię w błąd sugerując nie to, co będzie ważne i na co w ogóle nie zwróciłeś uwagi. Chyba już wystarczająco długo nadużyłem Twojej cierpliwości. Odpowiedź na drugie pytanie przynosi pierwsze słowo zagadki – Ty prowadzisz autobus, a więc Ty sam jesteś kierowcą. Chodzi o Twoje własne nazwisko! Zaproponuj tę zabawę znajomym i przyjaciołom i przekonaj się, jak niewielu z nich nie da się oszukać.

Jak wspomniałem, historyjka z autobusem jest bardziej sprawdzianem obserwacji, niż testem pamięci. Ale obserwacja i dobra pamięć idą w parze. Wątpliwe, abyś zapamiętał coś, czego nie spostrzegłeś; z kolei bardzo trudno jest zauważyć coś, czego nie chce się zapamiętać lub czego zapamiętanie nas nie ciekawi.

To oczywiście prowadzi do narzucającego się wniosku: jeśli chcesz szybko polepszyć swoją pamięć, chciej zapamiętywać. Zmuś się do postrzegania wszystkiego, co lub o czym chcesz pamiętać. Piszę: 'zmuś się', ponieważ początkowo pewien wysiłek jest konieczny, ale po zadziwiająco krótkim czasie przekonasz się, że wola (chęć) zapamiętania nic nie kosztuje. Pierwszy krok na tej drodze już zrobiłeś. Czytasz tę książkę. Gdybyś nie chciał usprawnić swojej pamięci, nie czytałbyś jej. 'Bez motywacji trudno mówić o dobrej pamięci' – to dobre motto.

Równie pomocna jest wiara, zaufanie do własnej pamięci. Jeśli jesteś pewien, że coś zapamiętasz – w większości przypadków odniesiesz sukces. Myśl o swojej pamięci jak o sicie. Za każdym razem, kiedy czujesz lub mówisz: 'Mam okropną pamięć', albo: 'Nigdy tego nie zapamiętam', robisz w tym sicie kolejną dziurę. I odwrotnie, jeśli mówisz 'Mam wspaniałą pamięć, z łatwością to zapamiętam', itp. – zatykasz jedną z nich.

Wielu z moich znajomych wcześniej czy później pyta, dlaczego mają kłopoty z pamiętaniem, bo przecież zapisują dokładnie wszystko, co chcą zapamiętać. Odpowiadam, że to jest tak, jakbym zapytał, dlaczego źle pływają, skoro uwiązali sobie kamień do szyi. To, że zapominają a może raczej, że nie zapamiętują, spowodowane jest właśnie tym, że piszą. Moim zdaniem słowo 'zapomniałem' należy wyrzucić ze słownika; z dwojga złego już lepiej powiedzieć: nie zdążyłem jeszcze zapamiętać.

Nigdy nie zapomnisz czegoś, co naprawdę zapamiętałeś. Jeśli piszesz, aby sobie pomóc w zapamiętaniu całości lub ważnych szczegółów – w porządku. Ale jeśli papier i ołówek mają być substytutem pamięci (a tak właśnie wiele osób uważa), pamięci nie polepszysz. Charakter pisma, szybkość pisania może tak, ale pamięci nie, bo ją lekceważysz i nie ćwiczysz. Zazwyczaj piszesz tylko dlatego, że jesteś za leniwy, że chronisz pamięć, aby jej broń Boże nie przemęczyć. Jak trafnie ujął Oliver Wendell Holmes: 'Żeby zapomnieć, najpierw trzeba zapamiętać'.

Miej na uwadze, że pamięć lubi, kiedy jej się ufa. Im bardziej jej ufasz, tym bardziej możesz na niej polegać. Notować bez próby zapamiętania, to łamać wszelkie reguły ćwiczenia pamięci. Nie ufasz swojej pamięci, nie chcesz na niej polegać, nie ćwiczysz jej, nie skupiasz uwagi na tym, co chcesz zapamiętać – dlatego piszesz. A przecież zawsze możesz zgubić kalendarz czy notes, a głowy nigdy. Jeśli mogę pozwolić sobie na szczyptę humoru: dopiero kiedy naprawdę tracisz głowę, nie ma znaczenia, czy coś zapamiętałeś, czy nie

Wiec powtórzę: jeśli koncentrujesz się na zapamiętaniu, jeśli wierzysz, że zapamiętasz, naprawdę nie musisz niczego zapisywać. Ilu rodziców narzeka, że ich dzieci ciągle zapominają, co było zadane, jakie mają lekcje w czwartek, itd., a przecież te same dzieci potrafią powiedzieć, kto strzelił bramkę w kilku kolejnych meczach ekstraklasy albo opisać wszystkie reguły gry w koszykówkę i powiedzieć, kto z kim wygrał i kiedy w ubiegłorocznej rundzie jesiennej. Jeśli z łatwością pamiętają takie fakty i liczby, w takim razie dlaczego mają kłopoty w szkole? Otóż tylko dlatego, że bardziej ich ciekawi kosz czy piłka nożna niż algebra, historia czy geografia.

Problem nie tkwi w złej pamięci, a w braku zainteresowania. Potwierdza to również fakt, że większość uczniów jest dobra lub bardzo dobra w jednym szczególnym przedmiocie, choć w pozostałych zupełnie nie błyszczy. Jeśli uczeń pamięta lekcje z danego przedmiotu – jest z tego przedmiotu dobry, jeśli nie – nie daje sobie rady. Tak to po prostu jest. I jest to również dowód na to, że uczeń ma pamięć do rzeczy, które lubi lub którymi się interesuje.

Wielu z Was miało w szkole średniej język obcy, nawet dwa. I co? Ciągle je pamiętasz? Wątpię. Podróżujesz teraz po świecie i odwiedzasz miejsca, gdzie mówi się tymi językami, i nieraz plujesz sobie w brodę, żeś nie uważał na lekcjach. Oczywiście, gdybyś wiedział, że będziesz podróżował, uczyłbyś się języka pilniej, po prostu chciałbyś się go uczyć i byłbyś zdziwiony swoimi stopniami. W moim przypadku tak niestety nie było. Nie wiedziałem, że przyda mi się znajomość języków obcych, no i nie miałem jeszcze wtedy wyćwiczonej pamięci.

Również wiele kobiet skarży się na okropną pamięć, ponoć niczego nie mogą zapamiętać. Ale te same panie potrafią opisać w szczegółach, co miała na sobie przyjaciółka, którą widziały kilka tygodni wcześniej, więcej – zauważą inną kobietę za kierownicą samochodu jadącego prawie 80 km/h i powiedzą, jak była ubrana, opiszą kolor żakietu, rodzaj uczesania, czy włosy były naturalne, czy tlenione i, oczywiście, ile lat miała ta baba! Być może określą nawet zawartość portfela kobiety-kierowcy, co oczywiście wykracza poza sferę pamięci, a dotyka raczej obserwacji psychologicznych.

W każdym razie podkreślam raz jeszcze ogromną wagę zainteresowania w działaniu pamięci. Jeśli potrafisz zapamiętać rzeczy, które Cię pasjonują, to znaczy, że naprawdę masz świetną pamięć. To znaczy również, że gdybyś interesował się w podobny sposób czym innym, zapamiętałbyś to równie dobrze.

A więc podejmij decyzję, że od dziś chcesz zapamiętywać nazwiska, twarze, daty, cyfry, fakty – po prostu wszystko i że z wiarą i zaufaniem potraktujesz swoje możliwości w tym względzie. Już samo to, bez odwoływania się do systemów i metod skojarzeń, bardzo pomoże Twojej pamięci; natomiast systemy i metody, jako środki wspomagające, wprowadzą Cię na drogę ku pamięci niezwykłej. Co udowodnię już w następnym rozdziale.