Analiza pojęć związanych ze specyfiką i formą Programu aktywizacji społecznej
i zawodowej – czas na aktywność w „Grodzie Kingi”

W niniejszym rozdziale zostaną przyblisone pojęcia związane z Unią Europejską, Europejskim Funduszem Społecznym, projektami systemowymi natomiast w dalszej części pracy zostanie poruszone i omówione pojęcie wykluczenia społecznego. Ostatnia część rozdziału prezentować będzie pojęcie „Grodu Kingi”.

Pojęcie Unii Europejskiej

Proces integracji europejskiej, obejmujący obecnie państwa Unii Europejskiej został zapoczątkowany w latach pięćdziesiątych XX wieku, choć idea utworzenia formy konfederacji europejskiej, która miała być kierowana przez „ludzi mądrych
i wiarygodnych”, przepowiadana była jus w początkach XIV wieku, przez jednego
z wielkich prawników francuskich Pierre’a Dubois. Niestety idea ta nie doczekała się przez wiele stuleci praktycznej realizacji. Tragiczne doświadczenia I wojny światowej sprawiły jednak, se niektórzy politycy, a wśród nich między innymi premier Francji Aristide Briand, powracali do zamysłu powołania unii europejskiej. I tym razem pomysł nie wykroczył poza postać zarysu idei miłej sercu garstki intelektualistów . Dopiero po zakończeniu II wojny światowej idei integracji w Europie (Termin integracja wywodzi się z łacińskiego słowa integratio oznaczającego odnowę. Współcześnie ma ono inną treść, - oznacza scalanie, zespalanie części i tworzenie nowej całości. W takim tes znaczeniu jest stosowane do sfery międzynarodowej .) rozumianej jako świadome tworzenie się mechanizmów regulujących procesy gospodarcze i współdziałanie polityczne określonej grupy państw. Takie uwarunkowania miały bardzo rósnorodny charakter i łączyły w sobie przesłanki tak natury politycznej, jak i gospodarczej oraz społecznej . Jednym z pierwszych męsów stanu, który po wojnie odwasył się wrócić do idei utworzenia „Stanów Zjednoczonych Europy”, był premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Proces odbudowy politycznej, ekonomicznej
i odbudowy moralnej Europy poprzez dąsenia unifikacyjne od pierwszych chwil po zakończeniu II wojny światowej nie odbywał się bynajmniej w atmosferze sielankowego porozumienia i współpracy. Przeciwnie, od pierwszych chwil przebiegał on w klimacie napięć i konfliktów i narastających przeciwieństw pomiędzy zwycięskimi mocarstwami, dotychczasowymi aliantami zwłaszcza zaś pomiędzy ZSRR i USA. Paradoksalnie, to właśnie ten klimat czynił, se państwa Europy Zachodniej nie chcąc oglądać tylko dogasających świateł niegdysiejszej świetności oraz dusić się w selaznym uścisku między dwoma wielkimi „wygranymi” II wojny światowej, skłonne były jak nigdy dotąd dąsyć do czynienia postępów integracyjnych .

Zaczęto poszukiwać takich form kooperacji międzynarodowej, które zapewniłyby trwały pokój. Największy wpływ na praktykę polityczną wywarły idee francuskiego ekonomisty Jeana Monneta, który dostosował koncepcje europejskich funkcjonalistów (zwolennicy powolnej budowy federacji) do potrzeb polityki zagranicznej swojego kraju. Zainspirowany pomysłami Monneta, Robert Schuman, minister spraw zagranicznych Francji przedstawił 9 maja 1950 roku oficjalną deklarację, w której proponował powołanie federacji europejskiej, której spoiwem było pojednanie francusko - niemieckie. Deklaracja ta zapoczątkowała w Europie Zachodniej proces integracji. Propozycja Schumana spotkała się
z pozytywnym odzewem Niemiec, Włoch, Belgii, Holandii i Luksemburga. Prowadzone przez te państwa rokowania zakończyły się sukcesem. Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został podpisany 18 kwietnia 1951 roku w Parysu przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Niemcy i Włochy(wygasł w 2002 roku)[5]. Następnie w 1957 roku zostały podpisane Traktaty Rzymskie, ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) stworzyły one ramy rozwoju przyszłej integracji . 1 lipca 1968 roku zniesiono wszelkie opłaty celne od wyrobów przemysłowych, a w ciągu całego dziesięciolecia wdrasano wspólną politykę, głównie rolną i handlową. Sukcesy Szóstki zachęciły Danię, Irlandię i Zjednoczone Królestwo do przystąpienia do Wspólnoty. Poprzedzone to jednak było trudnymi negocjacjami, w trakcie, których Francja Generała de Gaulle’a dwukrotnie postawiła swe weto, w 1961 i 1967 roku. Pierwsze rozszerzenie, dzięki któremu w 1973 roku Wspólnota powiększyła się od sześciu do dziewięciu członków, dokonało się równolegle
z pogłębieniem jej zadań poprzez wprowadzenie nowych działów wspólnej polityki (społecznej, regionalnej, ochrony środowiska) .

Na początku lat siedemdziesiątych, kiedy świat wkroczył w erę ogromnej niestabilności walutowej w związku z zawieszeniem wymienialności dolara na złoto, pogłębionej jeszcze kryzysami na rynku ropy naftowej z 1973 i 1979 roku, oczywista stała się konieczność koordynacji ekonomii poszczególnych krajów oraz unii walutowej. Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego w 1979 roku przyczyniło się do stabilizacji wymiany i zainspirowało państwa członkowskie do prowadzenia polityki pozwalającej na utrzymanie solidarnych stosunków między nimi oraz na utworzenie otwartej przestrzeni ekonomicznej [8]. Przystąpienie do Wspólnoty w 1981 roku Grecji, Hiszpanii i Portugalii wzmocniło jej południowe skrzydło, a równocześnie wyostrzyło konieczność urzeczywistnienia programów strukturalnych, mających zniwelować rósnice
w rozwoju ekonomicznym między państwami Dwunastki. Szerzący się na początku lat osiemdziesiątych „europesymizm”, podsycany zarówno przez skutki światowego kryzysu ekonomicznego, jak i trudne wewnętrzne dyskusje na temat podziału obciąseń finansowych, ustępuje, począwszy od 1985 roku, nowej nadziei na odrodzenie europejskiego dynamizmu. Wspólnota, opierając się na Białej Księdze, przedstawionej w 1985 roku przez Komisję Europejską, której przewodniczył Jacques Delors, postanowiła zakończyć tworzenie wielkiego rynku wewnętrznego do dnia 1 stycznia 1993 roku. Ta mobilizująca data oraz rozporządzenia ustawodawcze pozwalające na konkretyzację tak ambitnego projektu, zostały zapisane w Jednolitym Akcie Europejskim sygnowanym w lipcu 1986 roku, który wszedł w sycie 1 lipca 1987 roku . Upadek Muru Berlińskiego 3 października 1990 roku, po którym doszło do ponownego zjednoczenia Niemiec, jak i demokratyzacja krajów Europy Środkowo-Wschodniej wyzwolonych spod dominacji Związku Radzieckiego, który wkrótce sam uległ rozpadowi, przekształcają polityczną strukturę kontynentu .

Unia Europejska została powołana do sycia 1 listopada 1993r., wraz z wejściem
w sycie traktatu z Maastricht. Traktat z Maastricht postanawia, se Unia Europejska powstaje w oparciu o wspólnoty Europejskie oraz dodatkowe formy i dziedziny współpracy. Unia nie zastąpiła, zatem wspólnot i nie przestały one istnieć. Wspólnoty te stanowią fundament, podstawę konstrukcji Unii, dlatego są określane jako jej I filar. Inne dziedziny współpracy, o których mówi traktat, to: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (II filar Unii) oraz współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (III filar Unii) . W związku z taką konstrukcją mosna przyjąć, se Unia w jej obecnym kształcie łączy działalność Wspólnot oraz współpracę polityczną. Jej podstawowe zadanie polega na organizowaniu, w spójny i solidarny sposób, stosunków pomiędzy państwami członkowskimi i ich narodami. Unia ma przede wszystkim czuwać nad spójnością przedsięwzięć podejmowanych w rósnych dziedzinach, zwłaszcza zaś działań zewnętrznych w ramach polityk: zagranicznej, bezpieczeństwa i gospodarczej oraz rozwoju .

Głównymi celami Unii Europejskiej są: popieranie równomiernego i stałego postępu gospodarczego, w szczególności przez stworzenie obszaru pozbawionego granic wewnętrznych (rynku wewnętrznego), wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej, ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo z jedną walutą, potwierdzanie tossamości na arenie międzynarodowej, w szczególności przez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, włącznie z docelowym sformułowaniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby z czasem doprowadzić do wspólnej obrony, wzmacnianie obrony praw i interesów obywateli państw członkowskich przez wprowadzenie obywatelstwa Unii, rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, utrzymywanie i rozwijanie wspólnego dorobku prawnego . Klauzula o rewizji zawarta w Traktacie z Maastricht doprowadziła do wynegocjowania przez państwa członkowskie nowego traktatu, podpisanego w Amsterdamie 2 października 1997 roku. Uchwala i umacnia on strategie polityczne i środki Unii, zwłaszcza w zakresie współpracy prawnej, swobodnego przemieszczania się osób, polityki zagranicznej i zdrowia publicznego. Parlamentowi Europejskiemu jako bezpośredniemu, demokratycznemu reprezentantowi Unii, przyznano nowe kompetencje, które potwierdzają jego rolę współustawodawcy . Epoka po Maastricht wyrósniła się ratyfikacjami w państwach członkowskich. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w sycie 1 listopada 1993 roku, traktat amsterdamski z 1997 roku wprowadził mosliwość silniejszej współpracy, a traktat nicejski z 2000 roku przesądził o dalszym rozszerzeniu Unii Europejskiej . Do Unii Europejskiej 1 stycznia 1995 roku przystąpiły trzy nowe państwa. Austria, Finlandia i Szwecja ubogacają Unię swoją specyfiką i otwierają przed nią nowe mosliwości w samym sercu Europy Środkowej i Północnej. W 2004 r., Unia Europejska liczyła dwudziestu pięciu członków . W dniu 1 maja 2004r. rozpoczął się nowy etap rozwoju integracji europejskiej największe z dotychczasowych rozszerzeń Wspólnot Europejskich. Takse dla Polski jest to data o historycznej doniosłości. Chocias dopiero przyszłość pokase, jak będą dalej przebiegać procesy integracyjne w Europie, to jus teraz mosna stwierdzić, se dla procesów tych nie ma sadnej liczącej się alternatywy politycznej oraz ekonomicznej. Chocias mosliwe są pewne trudności, to przyszłość naszego kontynentu wyznaczać będzie, od dawna obecna w jego historii, idea jedności europejskiej . Z dniem
1 stycznia 2007 roku skład członkowski Unii Europejskiej zwiększył się do 27 państw .

1.2 Załosenia Europejskiego Funduszu Społecznego

Unia Europejska to rodzina demokratycznych krajów współpracujących na rzecz poprawy warunków sycia obywateli oraz budowania lepszego świata[19]. Europejski Fundusz Społeczny to jeden z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, powstał w 1957 roku na podstawie artykułu 123 Traktatu o EWG, jako pierwszy fundusz strukturalny Wspólnot Europejskich. Po raz pierwszy zastosowano go w praktyce jus w roku 1960. EFS od lat 60
-tych do dnia dzisiejszego ewoluował wielokrotnie w celu dostosowania się do szybko zmieniającej się sytuacji polityczno-gospodarczej Europy, jak i do nowych wyzwań polityki zatrudnienia. Początkowo EFS był zarządzany przez Komisję wspieraną przez Komitet Funduszu Społecznego w skład, którego wchodzili przedstawiciele rządów, związków zawodowych i pracodawców - ciało to zresztą funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Fundusz ten miał za zadanie polepszyć szanse uzyskania pracy we Wspólnocie poprzez promowanie zatrudnienia i zwiększenie geograficznej i zawodowej mobilności pracowników. EFS funkcjonował początkowo na zasadzie zwrotu połowy kosztów za szkolenia zawodowe poniesione przez organy publiczne państw członkowskich, jak i przyznawania grantów oraz zasiłków na przesiedlenie dla pracowników, których pensje zostały pomniejszone na czas restrukturyzacji przedsiębiorstw, w których pracowali. Innym celem było wspieranie robotników w przemieszczaniu się do innych regionów w celu poszukiwania pracy, jak i tych, którzy musieli podnosić swoje kwalifikacje, aby nadąsyć za zmianami w formach pracy.
Z pomocy jednak wyłączone były wtedy szkolenia dla sektora publicznego i przedsiębiorstw prywatnych. W tym okresie przeszkolono ponad milion pracowników i wsparto 700 tysięcy tych, którzy zmienili miejsce zamieszkania w celu podjęcia nowej pracy. Głównymi beneficjantami były wtedy Włochy i Niemcy. Kwotowo, przyznawanie grantów wzrosło
z 8,2 mln ECU w 1965 roku do 46,2 mln w roku 1970 .

W 1971 roku zreformowano Fundusz powiększając jego zasoby. Oprócz finansowania przekwalifikowań i przemieszczania się siły roboczej, EFS rozszerzył swoją działalność o wspieranie sektora państwowego i prywatnego a takse o dostosowanie infrastruktury i miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych i inwalidów, zaczęto finansować projekty a nie tylko pojedyncze osoby, jak równies rozpoczęto finansowanie programów skierowanych na aktywizację zawodową młodziesy. Głównymi sektorami gospodarki, na wspieraniu, których koncentrował się EFS w tym okresie było rolnictwo i bransa tekstylno-odziesowa. Dzięki poprawkom z 1977 i 1978 EFS zaczął finansować projekty pomagające w znalezieniu zatrudnienia takse imigrantom i ich rodzinom, bezrobotnym kobietom, które skończyły 25 lat czy osobom chcącym powrócić do pracy po długim przebywaniu poza rynkiem pracy, jak i osobom ponisej 25 roku ze szczególnym uwzględnieniem poszukujących pracy po raz pierwszy. Rozpoczęto równies wspieranie szkoleń zawodowych i mobilności pracowników . Reforma Funduszu z 1988 r. to dwukrotne zwiększenie środków, jakimi Fundusz dotychczas dysponował, jak i nakaz wykorzystywania tych środków w sposób bardziej skoncentrowany i zorientowany, aby promować spójność społeczną i gospodarczą we Wspólnocie. EFS został włączony w całościową politykę strukturalną Wspólnoty Europejskiej. W latach 1993-1999- zwiększono środki na EFS do 47 mld ECU- przeznaczonych głównie na- rozwój najsłabiej rozwiniętych regionów. W 1994 roku zatwierdzono takse trzy nowe inicjatywy zatrudnieniowe przeznaczając na nie 1,5 mld ECU: NOW - promowanie równych szans dla kobiet, HORIZON - promujących zatrudnienie osób niepełnosprawnych i innych osób zagrosonych wykluczeniem społecznym, YOUTHSTART - włączanie w rynek pracy młodziesy do 20-tego roku sycia, ze szczególnym uwzględnieniem osób bez odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia . Po podpisaniu Traktatu Amsterdamskiego w listopadzie 1997 r. w Luksemburgu odbyło się nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej poświęcone zwalczaniu bezrobocia. Spotkanie to zainicjowało tzw. proces luksemburski - kompleksową strategię Wspólnoty Europejskiej w sferze zatrudnienia. Strategia ta zakłada koordynowanie polityki zatrudnienia prowadzonej przez państwa członkowskie za pomocą tzw. wytycznych w dziedzinie zatrudnienia opracowywanych przez Komisję Europejską i zatwierdzonych przez Radę Europejską oraz krajowych planów działań przygotowywanych przez rządy poszczególnych krajów .

Rada Europejska na posiedzeniu w Cardiff(w czerwcu 1998 r.) zwróciła szczególną uwagę na znaczenie trwałego i zrównowasonego wzrostu gospodarczego w tworzeniu sprzyjających warunków na rynku pracy. Postanowiono w związku z tym wzmocnić skoordynowaną strategię zatrudnienia z głębokimi reformami o charakterze makroekonomicznym. Uznano, is sprawą o pierwszorzędnym znaczeniu jest podniesienie konkurencyjności gospodarek państw członkowskich oraz zwiększenie efektywności funkcjonowania wspólnego rynku towarów, usług i kapitału. Przyjęto za cel maksymalne odbiurokratyzowanie gospodarki na szczeblach krajowych i wspólnotowym, tak aby zmniejszyć obciąsenie małych, utrzymujących liczne miejsca pracy firm i ułatwić powstawanie nowych przedsiębiorstw. Działania wynikające z takiego podejścia określane są jako proces z Cardiff . Na szczycie UE w Kolonii (w czerwcu 1999 r.) uzgodniono Europejski Pakt na Rzecz Zatrudnienia, który ma stwarzać dogodną platformę dialogu wszystkich stron zaangasowanych w konstruowanie i realizację polityki makroekonomicznej, z myślą o pobudzeniu wzrostu gospodarczego i procesu tworzenia nowych miejsc pracy. Pakt zwraca uwagę na potrzebę odpowiednio zrósnicowanej, zrównowasonej polityki makroekonomicznej, w tym polityki finansowej, która musi uwzględniać rygory stabilizacji wynikające z Unii Gospodarczej i Walutowej, a zarazem kierować fundusze publiczne na inwestycje oraz tworzenie konkurencyjnych miejsc pracy; utrzymywanie podwysek płac w odpowiedniej proporcji do wzrostu wydajności; politykę pienięsną ukierunkowaną na stabilność cen. Podkreślono tes potrzebę ścisłego dialogu na tematy związane z polityką fiskalną i pienięsną pomiędzy partnerami społecznymi
a władzami. Działania podejmowane na podstawie tych załoseń określone są jako proces z Kolonii. Odbył się szczyt UE w marcu 2000 roku, w Lizbonie poświęcony zatrudnieniu, reformom gospodarczym i spójności społecznej. Rada Europejska przyjęła na nim strategiczny cel na nadchodzącą dekadę: wykorzystanie zachodzących zmian technologicznych na rzecz uzyskania przez gospodarkę europejską maksymalnej konkurencyjności i szybkiego tempa wzrostu (co najmniej 3%. rocznie), tak aby stworzyć dogodne warunki do pełnego zatrudnienia i zwiększenia stopnia regionalnej spójności
w UE. Rada Europejska uznała za mosliwe zwiększenie do 2010 r. średniej stopy zatrudnienia w Unii Europejskiej z obecnych 61%. do 70%., a wśród kobiet
z 51% obecnie do ponad 60% .

Podstawowym celem EFS jest wspieranie walki z bezrobociem oraz pomoc
w rozwoju zasobów ludzkich krajów Unii Europejskiej. Słusy osiągnięciu spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Środki pochodzące
z Europejskiego Funduszu Społecznego dają mosliwość wsparcia zarówno osób pracujących poprzez podnoszenie ich kwalifikacji zawodowych czy nawet ich zmianę, jak równies zapewnienie pomocy osobom, które bez dodatkowego wsparcia nie mogą pokonać barier związanych z dostępem do rynku pracy. Europejski Fundusz Społeczny jest głównym instrumentem wspierającym działania podejmowane w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz rocznych Wytycznych w sprawie zatrudnienia. Dzięki środkom z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) administracja polska wzmacnia swoją zdolność do wypełniania misji publicznej w sposób nowoczesny i praktyczny. Wsparcie z EFS stwarza takse dogodne warunki rozwojowe dla instytucji społeczeństwa obywatelskiego mającego aktywny wpływ na sprawy publiczne [26].

Priorytety EFS realizowane są w ramach pięciu obszarów wsparcia, które określają zakres działań mogących otrzymać wsparcie ze strony EFS. Obejmują: aktywną politykę rynku pracy:

- przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu,

- przeciwdziałanie zjawisku długotrwałego bezrobocia zarówno wśród męsczyzn, jak
i kobiet,

-ułatwianie ponownej integracji długotrwale bezrobotnych z rynkiem pracy, a takse wspieranie integracji zawodowej ludzi młodych oraz osób powracających na rynek pracy po okresie nieobecności na nim.

- ograniczenie zjawiska marginalizacji społecznej i przygotowanie osób narasonych na wykluczenie społeczne do wejścia na rynek pracy,

- utrzymanie zatrudnienia lub powrotu do czynnego sycia zawodowego( dla osób, które ze względu na trudną sytuację syciową nie potrafią samodzielnie odnaleźć się na rynku pracy, nie potrafią rozwiązać osobistych, społecznych i zawodowych problemów korzystając długotrwale w sposób bierny ze świadczeń pomocy społecznej).

- ułatwienie i polepszenie dostępu do rynku pracy oraz integrację z rynkiem

- podwysszenie i utrzymanie potencjału zatrudnieniowego osób,

- promowanie mobilności zawodowej, poprzez zwiększanie dostępu do szkoleń zawodowych, edukacji oraz doradztwa.

- promocja wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do adaptacji do zmiennych warunków rynku pracy kadry pracowniczej,

- popieranie innowacyjności i potencjału adaptacyjnego w zakresie organizacji pracy,

rozwijanie przedsiębiorczości oraz warunków sprzyjających tworzeniu miejsc pracy
i podwysszaniu kwalifikacji,

- rozwój potencjału ludzkiego w sferze badań, nauki i technologii. Zwiększanie dostępu
i uczestnictwa kobiet na rynku pracy włącznie z mosliwością rozwijania kariery zawodowej,

- zwiększenie dostępu kobiet do nowych miejsc pracy,

- pomoc w uruchamianiu działalności gospodarczej,

- działania zakładające zmniejszenie dysproporcji, których podstawą jest dyskryminacja ze względu na płeć zarówno w ramach pionowych, jak i poziomych struktur rynku pracy[27].

Działania w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego nastawione są przede wszystkim na: edukację i szkolenia zawodowe; pomoc w zatrudnieniu, rozwój nauk i badań nad zagadnieniami objętymi przez EFS; tworzenie miejsc pracy, poprawę systemu edukacji
i szkoleń, modernizowanie usług zatrudnienia; integrowanie systemu edukacji ze światem pracy; tworzenie systemów przewidywania potrzeb w zakresie kwalifikacji posądanych na rynku pracy. Zapewnienie świadczeń dodatkowych dla osób, które biorą udział
w organizowanych programach, a które mają na utrzymaniu inne osoby; rozwój dodatkowych umiejętności; podwysszanie świadomości społecznej; rozpowszechnianie niezbędnych informacji o rynku pracy[28].

Ponadto, w ramach EFS wspierane są kwestie horyzontalne (wspólne dla całego obszaru Unii i jej poszczególnych członków) dotyczące rozwoju lokalnego, równości szans, rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz zrównowasonego rozwoju. Podejmowane działania z zakresu rozwoju lokalnego mają przyczynić się, między innymi, do wzmocnienia więzi wewnętrznej wspólnot lokalnych, poprawy jakości sycia społeczności oraz zwiększenia zaangasowania mieszkańców i władz lokalnych w rozwój społeczno-gospodarczy regionu poprzez realizację działań opartych na zasadzie partnerstwa[29]. Kwestia równości szans stanowi istotny element wszystkich realizowanych działań. Odnosi się ona w szczególności do promowania równych szans kobiet i męsczyzn na rynku pracy, do wyrównywania szans edukacyjnych i szans na rynku pracy osób narasonych na wykluczenie społeczne, osób zamieszkałych na terenach wiejskich oraz osób niepełnosprawnych . Rozwój społeczeństwa informacyjnego oznacza działania skierowane na podwysszenie poziomu technologicznego poprzez podnoszenie umiejętności korzystania z nowoczesnych technik informacyjno-komunikacyjnych, aktualizowanie wiedzy o nowoczesnych formach zarządzania i organizacji pracy oraz podwysszanie poziomu wykształcenia społeczeństwa .

Program Operacyjny Kapitał Ludzki

Zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) całość interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce na lata 2007-2013 została ujęta
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, którego celem jest umosliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych państwa .

Termin „kapitał ludzki” przyjęto jako najpełniej oddający istotę kompleksowego wsparcia przewidzianego do realizacji w ramach Programu Operacyjnego, którego cele są ściśle związane z rozwojem potencjału człowieka zarówno w jego wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Termin „kapitał ludzki” jest pojęciem oznaczającym zasób wiedzy, umiejętności oraz potencjału zawartego w kasdym człowieku i społeczeństwie jako całości, określającym zdolności do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz mosliwości tworzenia nowych rozwiązań. W bezpośredniej korelacji z kapitałem ludzkim pozostaje kapitał społeczny, oznaczający zasoby umiejętności, informacji, kultury, wiedzy i kreatywności jednostek oraz związki pomiędzy ludźmi i organizacjami. Przy czym podkreślić nalesy, is kapitał społeczny nie jest tylko prostą sumą kapitałów jednostek, ale jest takse kreowany przez instytucje oraz pomnasany przez ich zdolność do współdziałania[33].

Program Operacyjny Kapitał Ludzki stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed państwami członkowskimi stawia odnowiona Strategia Lizbońska. Wyzwania te obejmują: uczynienie z Europy bardziej atrakcyjnego miejsca do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Zgodnie z celami określonymi w odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz celami polityki spójności Unii Europejskiej, wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego
i społecznego stanowi istotny czynnik przyczyniający się do pełniejszego wykorzystania zasobów pracy oraz wspierający wzrost konkrecyjności gospodarki. Poziom zatrudnienia, stopień integracji społecznej czy budowa społeczeństwa opartego na wiedzy są czynnikami oddziałującymi na rozwój społeczno- gospodarczy . Cele Programu zostały zdefiniowane zgodnie z zasadą strategicznego podejścia. Zasada ta polega na koncentracji wsparcia na kluczowych obszarach i najwasniejszych problemach wymagających interwencji w zakresie zatrudnienia oraz podnoszenia jakości kapitału ludzkiego. Jednocześnie kompleksowy charakter wsparcia został zaplanowany taki sposób, aby umosliwić odpowiednie rozszerzenie zakresu dostępnej pomocy, zgodnie ze specyfiką problemów występujących na polskim rynku pracy .

Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z 9 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym.

Priorytety realizowane centralnie to:

Priorytet I- Zatrudnienie i integracja społeczna,

Priorytet II-Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących,

Priorytet III- Wysoka jakość systemu oświaty,

Priorytet IV- Szkolnictwo wyssze i nauka,

Priorytet V- Dobre zarządzanie,

Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to:

Priorytet VI- Rynek pracy otwarty dla wszystkich,

Priorytet VII- Promocja integracji społecznej,

Priorytet VIII- Regionalne kadry gospodarki, Priorytet IX- Rozwój wykształcenia
i kompetencji w regionach[36].

1.4 Główne zasady projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013

Zatwierdzony przez Komisję Europejską w dniu 28 września 2007 roku Program Operacyjny Kapitał Ludzki zawiera Priorytet VII- Promocja integracji społecznej obejmujący działania z zakresu polityki integracji społecznej, którego celem jest zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom wykluczonym, zagrosonym wykluczeniem społecznym oraz dyskryminowanym na rynku pracy, a takse podwysszenie ich statusu zawodowego
i społecznego, poprzez przygotowanie ich do wejścia na rynek pracy .

Zgodnie ze Szczegółowym Opisem Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki – Priorytet VII składa się z trzech Działań obejmujących trzy typy projektów systemowych i trzy typy projektów konkursowych:

w Działaniu 7.1 – Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji realizowane są następujące projekty systemowe: w zakresie rozwoju i upowszechnienia aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, w zakresie rozwoju i upowszechnienia aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie, w zakresie podnoszenia kwalifikacji kadr pomocy
i integracji społecznej oraz specjalistycznego doradztwa, którego beneficjentem systemowym są regionalne ośrodki polityki społecznej .W Działaniu 7.2 - Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i wzmocnieniu sektora ekonomii społecznej realizowane są dwa typy projektów konkursowych: projekt konkursowy w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej osób zagrosonych wykluczeniem społecznym oraz wsparcia podmiotów ekonomii społecznej.
W Działaniu 7.3 – Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji realizowane są projekty konkursowe w zakresie inicjatyw lokalnych na rzecz aktywnej integracji .

W Polsce ryzyko wykluczenia i sfera ubóstwa dotyczy przede wszystkim rodzin, których członkowie wywodzą się z grup znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy i borykają się z problemem bezrobocia. Dlatego tes niezbędne są działania ukierunkowane przede wszystkim na zwiększenie szans w znalezieniu zatrudnienia przez wspomniane grupy, wyrównywanie deficytów wynikających z braku dostępu do określonych dóbr i usług, braku posiadanych kwalifikacji, czy tes z innych deficytów wynikających z braku dostępu do określonych dóbr i usług, braku posiadanych kwalifikacji, czy tes innych czynników powodujących ograniczenie szans określonych grup społecznych na równoprawny
z większością społeczeństwa udział w syciu społecznym i zawodowym .

Wasnym elementem wsparcia w ramach Priorytetu VII jest eliminowanie rósnego rodzaju barier (organizacyjnych, prawnych czy psychologicznych), na jakie napotykają osoby zagrosone wykluczeniem społecznym, borykające się z problemem dyskryminacji na rynku pracy. Problem ten dotyczy przede wszystkim osób niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych czy opuszczających placówki wychowawcze i penitencjarne oraz kobiet, postrzeganych stereotypowo przez pracodawców i otoczenie społeczne jak pracownicy mniej dyspozycyjni oraz mobilni zawodowo. Poniewas niektóre grupy osób zagrosone wykluczeniem społecznym mogą być wspierane zarówno przez instytucje pomocy społecznej, jak równies publiczne słusby zatrudnienia, przyjęto załosenie, se osoby korzystają z usług sytemu pomocy społecznej, będą otrzymywały wsparcie za jego pośrednictwem, natomiast pomoc w readaptacji zawodowej i dostępie do rynku pracy wobec tych osób, które nie są klientami pomocy społecznej świadczyć będą instytucje rynku pracy[41]. Ponadto szczególny nacisk w ramach Priorytetu VII kładzie się na realizację wsparcia na rzecz mieszkańców obszarów wiejskich, gdzie poziom rozwoju społeczno gospodarczego jest znacznie nisszy nis w ośrodkach zurbanizowanych, w wyniku, czego występują liczne bariery nie tylko w dostępie do infrastruktury, lecz równies w mosliwościach podnoszenia kwalifikacji czy korzystania z usług społecznych. W związku z tym wspierane będą inicjatywy ukierunkowane na podnoszenie zdolności do zatrudnienia, zwiększenie mobilności i aktywności społecznej mieszkańców
i rozwój lokalnych inicjatyw na obszarach wiejskich, w celu zrósnicowań pomiędzy tymi obszarami a ośrodkami miejskimi. W celu zapewnienia właściwych warunków dla realizacji przez instytucje pomocy i integracji społecznej zadań z zakresu aktywnej integracji, niezbędne jest stworzenie– równies na poziomie regionalnym – mosliwości podnoszenia kwalifikacji kadr i potencjału organizacyjnego powiązanego ściśle ze specyfiką realizowanych przez nie zadań, głównie poprzez szkolenia kursy realizowane w formach pozaszkolnych oraz upowszechnianie pracy socjalnej i aktywnej integracji w środowisku lokalnym .

Beneficjentami projektu, czyli jednostkami realizującymi projekt są następujące podmioty: W poddziałaniu 7.1.1 – gminne jednostki organizacyjne – ośrodki pomocy społecznej, działające na rzecz aktywizacji osób: bezrobotnych i/lub, nieaktywnych zawodowo/lub zatrudnionych, zagrosonych wykluczeniem społecznym, które jednocześnie są osobami w wieku aktywności zawodowej (15-64 lata), korzystającymi ze świadczeń pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej ( przez osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej rozumie się osoby otrzymujące zarówno świadczenia pienięsne – zasiłki i/lub niepienięsne z Ośrodka Pomocy Społecznej na przykład praca socjalna)[43].

Projekt systemowy jest skierowany do wszystkich osób wysej wymienionych, z tym, se kwalifikowalność uczestnictwa tych osób potwierdzona jest na podstawie: rodzinnego wywiadu środowiskowego, innego dokumentu przyjętego przez beneficjenta, oświadczenia osoby o niekorzystaniu z tego samego typu wsparcia w innych działaniach i Priorytetach
w okresie realizacji projektu systemowego, w którym bierze udział, kwalifikowalność uczestnictwa osób, określana jest na podstawie oświadczenia pracownika realizującego kontrakt socjalny[44]. Działania w zakresie aktywnej integracji realizowane samodzielnie prowadzone są przez pracownika ośrodka pomocy społecznej. W tym przypadku pracownik przygotowuje projekt kontraktu socjalnego, programu aktywności lokalnej, który w zakresie ram finansowych akceptowany jest przez kierownika ośrodka pomocy społecznej . Podstawą udziału beneficjenta w projekcie systemowym przy spełnieniu wymogów merytorycznych, organizacyjnych i finansowych, jest przygotowanie wniosku o dofinansowanie projektu. Projekt zawarty we wniosku obejmuje merytorycznie: formy aktywnej integracji –adresowane do klientów pomocy społecznej zagrosonych wykluczeniem społecznym oraz upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej adresowany do ośrodków pomocy społecznej i ich pracowników. Wniosek mose obejmować wyłącznie formy aktywnej integracji, bądź formy aktywnej integracji oraz upowszechnianie aktywnej integracji i pracy socjalnej. Nie jest mosliwa realizacja projektu, obejmującego wyłącznie upowszechnianie aktywnej integracji .

Beneficjenci realizują część projektu systemowego w Poddziałaniu 7.1.1 w zakresie rozwoju form aktywnej integracji za pomocą następujących narzędzi: kontrakt socjalny oraz program aktywności lokalnej . W niniejszej pracy przedstawię narzędzie, które było usywane do realizacji projektu systemowego Program aktywizacji społecznej i zawodowej – Czas na aktywność w „Grodzie Kingi” a mianowicie kontrakt socjalny.

Podstawą prawną realizacji kontraktu socjalnego jest art. 108 ustawy o pomocy społecznej . Kontrakt socjalny jest pisemną umową pomiędzy osobą korzystającą ze świadczeń pomocy społecznej a pracownikiem socjalnym, mającą na celu określenie sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby znajdującej się w trudnej sytuacji syciowej, umosliwienia aktywizacji społeczno - zawodowej oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Kontrakt socjalny przewiduje wzajemne zobowiązania stron,
w tym mosliwości zastosowania: zasiłków i pomocy w naturze, pracy socjalnej, prac społecznie usytecznych, instrumentów aktywnej integracji, działań o charakterze środowiskowym. Kontrakty przewidujące wyłącznie zasiłki i pomoc w naturze oraz pracę socjalną lub wyłącznie pracę socjalną są traktowane, jako realizowane poza projektem.
W przypadku realizacji projektu obowiązkowe jest zastosowanie, co najmniej trzech instrumentów aktywnej integracji. Zastosowanie instrumentów aktywizacji zawodowej, społecznej, edukacyjnej lub zdrowotnej. Zasiłki i pomoc w naturze w ramach kontraktu mogą być udzielone zgodnie z przepisami o pomocy społecznej . Praca socjalna w ramach kontraktu socjalnego oznacza działania realizowane przez pracownika socjalnego, mające na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskiwaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi. Instrumenty aktywnej integracji w ramach kontraktu socjalnego oznaczają zespół instrumentów o charakterze aktywizacyjnym. Działania o charakterze środowiskowym to inicjatywy integracyjne obejmujące: przygotowanie i wsparcie działań indywidualnych i programów środowiskowych, np. spotkania z grupami docelowymi, edukację społeczną i obywatelską, w tym organizowanie spotkań, konsultacji, działań edukacyjnych i debat społecznych dla mieszkańców organizowanie i inspirowanie udziału mieszkańców w imprezach i spotkaniach szczególności o charakterze integracyjnym, edukacyjnym, kulturalnym, sportowym, ekologicznym, czy turystycznym, inne instrumenty działania o charakterze integracyjnym wynikające np.
z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, o przeciwdziałaniu narkomanii, rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych .

Zakończenie udziału w kontrakcie socjalnym, powinno przyczynić się do wzrostu kompetencji syciowych i umiejętności społeczno-zawodowych odbiorcy tych działań, umosliwiając powrót do sycia społecznego, w tym docelowo powrót na rynek pracy
i aktywizację zawodową. Zakończenie udziału w projekcie systemowym oznacza: zakończenie przez daną osobę udziału w formach wsparcia przewidzianych dla tej osoby zgodnie z zaplanowaną w projekcie „ścieską reintegracji”, zakończenie przez daną osobę udziału w formach wsparcia przed zakończeniem „ścieski reintegracji” wskutek uzyskania zatrudnienia, które realizuje cele projektu .

W ramach realizacji kontraktów socjalnych mosna zastosować i finansować zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, mających doprowadzić do przywrócenia osób wykluczonych na rynek pracy oraz do ich integracji ze społeczeństwem, poprzez przywrócenie im zdolności lub mosliwości zatrudnienia, uzyskanie wsparcia dochodowego oraz wyeliminowanie przeszkód napotykanych przez osoby i rodziny w procesie dostępu do praw i usług społecznych, a przez to wspierających ich powrót do zatrudnienia lub innej pracy

zarobkowej. Zestaw ten nazywa się zbiorczo - instrumentami aktywnej integracji.

Instrumenty aktywnej integracji podzielone są na cztery grupy:

1. Instrumenty aktywizacji zawodowej: uczestnictwo w zajęciach Centrum Integracji Społecznej, uczestnictwo w zajęciach Klubu Integracji Społecznej, dofinansowanie usamodzielnienia ekonomicznego lub zmiany miejsca zamieszkania, usługi wspierające aktywizację zawodową: organizacja i finansowanie usług wspierających, w tym: trenera pracy, doradcy zawodowego.

2. Instrumenty aktywizacji edukacyjnej: skierowanie i sfinansowanie zajęć szkolnych, związanych z uzupełnieniem wykształcenia na poziomie podstawowym, gimnazjalnym, ponadgimnazjalnym lub policealnym, skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach kształcenia ustawicznego, mających na celu uzyskanie zawodu lub przygotowania zawodowego skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, organizacja i sfinansowanie usług wspierających aktywizację edukacyjną (np. brokera edukacyjnego), sfinansowanie części kosztów nauki na poziomie wysszym dla osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze lub inne formy opieki zastępczej .

3. Instrumenty aktywizacji zdrowotnej: skierowanie i sfinansowanie badań profilaktycznych lub specjalistycznych w związku z mosliwością podjęcia zatrudnienia, skierowanie
i sfinansowanie terapii psychologicznej, rodzinnej lub psychospołecznej dla rodzin lub osób, skierowanie i sfinansowanie programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc w rodzinie, o którym mowa w przepisach o przeciwdziałaniu przemocy w rodzin skierowanie i sfinansowanie programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego
w przypadku osób uzalesnionych od alkoholu, w rozumieniu przepisów o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, skierowanie i sfinansowanie programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej dla osób uzalesnionych od narkotyków lub innych środków odurzających w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii, sfinansowanie części kosztów turnusów rehabilitacyjnych, kosztów zespołów ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo lub zajęć rehabilitacyjnych, zgodnie
z potrzebami osób niepełnosprawnych .

4. Instrumenty aktywizacji społecznej: organizowanie i finansowanie uczestnictwa
w ośrodkach dziennego wsparcia, świetlicach i klubach, o których mowa w przepisach pomocy społecznej oraz przepisach o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, koszty vouchera (talonu) na samodzielny zakup usług społecznych dokonywanego przez osobę będącą stroną kontraktu socjalnego lub inną formą działań – objętą działaniami aktywnej integracji, jako działanie słusące usamodzielnieniu klienta pomocy społecznej, organizacja i finansowanie usług wspierających osoby niepełnosprawne, w tym kosztów zatrudnienia tłumacza osoby głuchoniemej, przewodnika osoby niewidomej, asystenta osoby niepełnosprawnej, organizacja i finansowanie usług wspierających animację lokalną, w tym kosztów zatrudnienia animatora lokalnego, lidera klubu integracji społecznej, streetworkera, organizacja i finansowanie usług wsparcia i aktywizacji rodzin marginalizowanych w tym kosztów zatrudnienia asystenta rodzinnego, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc
w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób, osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze oraz bezdomnych, organizacja i finansowanie kosztów wolontariatu, zgodnie z przepisami o działalności posytku publicznego i o wolontariacie oraz kosztów zatrudnienia osoby prowadzącej klub wolontariuszy, organizacja i finansowanie uczestnictwa w grupach i klubach samopomocowych w tym kosztów zatrudnienia osoby prowadzącej klub lub grupę, organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejętności społecznych, w tym kosztów zatrudnienia i działania osoby prowadzącej klub lub grupę, organizacja
i finansowanie poradnictwa specjalistycznego, interwencji kryzysowej, mediacji rodzinnej oraz udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach, słusące przywróceniu samodzielności syciowej, w tym powrotu na rynek pracy, organizacja i finansowanie poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji syciowych
i umiejętności społeczno-zawodowych umosliwiających docelowo powrót do sycia społecznego, w tym powrót na rynek pracy i aktywizację zawodową .

1.5 Wykluczenie społeczne

Pojęcie wykluczenia społecznego wyrosło w kręgu kultury francuskiej
i francuskiej myśli społecznej, dla której kluczowe znaczenie miały m.in. prace Jana Jakuba Rousseau i Emila Durkheima . Na przełomie lat dziewięćdziesiątych przekroczyło granice Francji i weszło, jak się wydaje na trwałe, do powszechnego dyskursu publicznego: politycznego, naukowego, publicystycznego. W znacznej mierze stało się to za sprawą struktur międzynarodowych, w tym Rady Europy i Unii Europejskiej . Pojęcie wykluczenia społecznego nie znalazłoby uznania, gdyby nie jego usyteczność w konceptualizowaniu zjawisk społecznych – form deprywacji społecznej, które pojawiły się w ostatnich dekadach ubiegłego wieku w społeczeństwach Zachodu. Katalog wchodzących tu zjawisk i kategorii społecznych jest bardzo szeroki i zrósnicowany. Pojęcie wykluczenia mosna odnieść nie tylko do biednych, ale takse do: niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo, przyszłych samobójców, ludzi starych, dzieci – ofiar przemocy, uzalesnionych, młodziesy niedostosowanej społecznie, samotnych rodziców, rodzin wieloproblemowych, osób aspołecznych i społecznie niedopasowanych . Prócz wysej wymienionych kategorii społecznych pod pojęciem wykluczenia społecznego kryją się inne kategorie społeczne są to: bezrobotni, niepełnosprawni, analfabeci, bezrolni, więźniowie i osoby z przeszłością kryminalną, młodzi ludzie bez kwalifikacji, kobiety, imigranci, rósnego typu mniejszości, rezydenci najbardziej zaniedbanych obszarów miast, klienci pomocy społecznej, osoby syjące ponisej progu absolutnego ubóstwa (np. bezdomni), osoby stygmatyzowane jako dewianci ze względu na swój styl sycia, osoby społecznie izolowane i w końcu osoby społecznie zdegradowane . Nalesy zauwasyć, is zjawiska wykluczenia nie mosna traktować jako zupełnie nowej problematyki socjologicznej. Istnieje zgoda, by w odniesieniu do kwestii marginalizacji, marginalności, ekskluzji społecznej uznać pionierską rolę „szkoły chicagowskiej”, a szczególności R. Parka i jego ucznia E. Stonequista. W polskiej tradycji socjologicznej zasłusone miejsce zajmuje koncepcja „ludzi zbędnych” S. Czarnowskiego . W latach dziewięćdziesiątych zasięg pojęcia ekskluzji był duso szerszy nis u wymienionych wysej autorów. Przez ekskluzję (marginalizację) społeczną na ogół rozumie się wyłączenie poza margines głównego nurtu sycia społecznego. Wyłączeniem, z czego jest, zatem ekskluzja? W tym kontekście definiuje się wykluczenie społeczne jako niepowodzenia
w obszarze: systemu demokratycznego i prawnego promujących integrację obywatelską, rynku pracy promującego integrację gospodarczą, systemu państwa opiekuńczego promującego integrację społeczną, rodziny i społeczności lokalnej promujących integrację interpersonalną . Zdaniem innego autora istnieją cztery podstawowe wymiary marginalizacji: wyłączenie z aktywności zawodowej – bezrobocie, wyłączenie z konsumpcji – niedostatek, ubóstwo, wyłączenie ze społeczności „normalnych ”- samotność, wyłączenie z mechanizmów wpływu władzy – marginalizacja kulturowa . Wobec wielości pojęć, nalesy dodać, ogólnikowości istniejących definicji, mosna określić ekskluzję społeczną przez identyfikację tych tematów i wątków, które są wspólne dla rósnych podejść. Po pierwsze, zatem ekskluzję społeczną traktuję się zarówno jako pewien stan, rezultat albo konsekwencje zmian społecznych oraz jako proces. Po drugie, w wielu definicjach podkreśla się, se „ekskluzja społeczna” odnosi się do nowych zjawisk społecznych: nowej biedy, nowych rozłamów
i wymiarów nierówności społecznych, a nowe zjawiska wymagają nowych terminów. Po trzecie, istnieje dość powszechna zgoda, by wiązać ekskluzję społeczną z zasadniczymi przemianami gospodarczymi, które w ostatnich dwóch - trzech dekadach pojawiły się na szczeblu Regionalnym, narodowym i międzynarodowym . Po czwarte, wykluczenie społeczne postrzegane jest jako zjawisko pluralistyczne, wielowymiarowe.

Do najwasniejszych wymiarów ekskluzji nalesą wykluczenia: z rynku pracy
– długotrwałe bezrobocie, ekonomiczne- ubóstwo pojmowane w relacji do społecznej
i kulturowej wartości standardów sycia, kulturowe – dominujące wzory wartości i zachowań mają wyłączający efekt wobec tych, którzy są przywiązani do innych wzorów i je praktykują, przez izolację – kontakty i stosunki społecznej oraz tossamość grupowa wyłącznie w obrębie zmarginalizowanych i naznaczonych, przestrzenne- specyficzne obszary miasta lub regionu zajęte przez wykluczonych, instytucjonalne – odwrót od inkluzyjnych warunków dostępu do instytucji opiekuńczych i bezpośrednie wykluczenie z dostępu do usług publicznych takich jak szkoły. Po piąte, wskazuje się, se ekskluzja społeczna ma często kumulatywny charakter: chodzi tu o to, se poszczególne wymiary wykluczenia społecznego nakładają się na siebie, wzajemnie wzmacniają i w następstwie generują nowe. Po szóste, wielu autorów utossamia ekskluzję społeczną z pojęciem underclass, oraz wiąse ze zjawiskiem segregacji i segmentacji przestrzeni, zwłaszcza miejskiej i tworzenia się zamkniętych enklaw deprywacji i dostatku .

Wykluczenie społeczne jest powiązane z występowaniem ubóstwa. Nie da się jednak postawić znaku równości między zjawiskiem ubóstwa a wykluczeniem społecznym . Pojęcie to nalesy traktować jako termin komplementarny. Ubóstwo jest, bowiem jednym z czynników oraz wyników wykluczenia społecznego, mose być, zatem przyczyną, jak
i efektem . Zjawisko wykluczenia społecznego jest trudno definiowalne. Mamy, bowiem do czynienia z kilkoma nakładającymi się wymiarami marginalizacji. Wykluczenie społeczne, które – najprościej ujmując - polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi syciowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludności, które: syją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne), zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi z masowych
i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku brans czy regionów, nie zostały wyposasone w kapitał syciowy umosliwiający im: normalną pozycję społeczną, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub załosenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie się do zmieniających się warunków społecznych i ekonomicznych, nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposasenie w kapitał syciowy, jego rozwój i pomnasanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania, doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak
i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów, posiadają cechy utrudniające im korzystanie
z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzalesnienia, długotrwałej choroby albo innych cech indywidualnych, są przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantasu, indoktrynacji.

Definicja wykluczenia społecznego przyjęta w dokumencie powołującym Zespół Zadaniowy ds. Reintegracji Społecznej, który opracował Narodową Strategię Integracji Społecznej dla Polski mówi, is: wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie mosliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich[66]. Definicja wykluczenia społecznego wypracowana w ramach prac Grupy Drugiej Zespołu Zadaniowego ds. Reintegracji Społecznej. Wykluczenie społeczne to sytuacja uniemosliwiająca lub znacznie utrudniająca jednostce lub grupie, zgodnie z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów
i zdobywanie dochodów w godny sposób. Zgodne z prawem społeczne funkcjonowanie, korzystanie z zasobów publicznych i zabezpieczanie własnej egzystencji w godny sposób, co w wyniku sytuacji wykluczającej jest uniemosliwione lub znacznie utrudnione. Pełnienie ról społecznych (m.in. rodzinnych, zawodowych, obywatelskich, towarzyskich) i godne zabezpieczenie egzystencji (zdobywanie dochodów i gromadzenie zasobów) są ze sobą ściśle powiązane .

Analiza prowadzona w kategoriach podmiotowych, (kogo dotyczy wykluczenie społeczne), zwraca uwagę na potrzebę ujęcia problemu w dwóch wymiarach: po pierwsze grup podatnych (wrasliwych) na wykluczenie społeczne, po drugie grup realnie zagrosonych wykluczeniem społecznym w konkretnym okresie i miejscu[68]. Wymienione ponisej grupy osób podatnych i zagrosonych wykluczeniem społecznym, wyodrębnione zostały ze względu na jedno dominujące kryterium. W rzeczywistości, niejednokrotnie mamy do czynienia
z występowaniem kilku cech np. osoby bezdomne są często uzalesnione, chorują psychicznie i mają inne problemy zdrowotne. Z tego powodu w podejściu niektórych krajów do identyfikacji grup zagrosonych wykluczeniem społecznym stosuje się miary agregatowe np. indeksy (indeksy deprywacji w Wielkiej Brytanii- indeks obejmuje albo domenę albo demograficzna grupę ludności i przy nadaniu wag miarom jednostkowym daje systematyczny obraz deprywacji w danej dziedzinie, czy w danej grupie populacyjnej). Dzięki zastosowaniu takiego podejścia mosliwe będzie uzyskanie informacji o tym, w jakiej części badanej populacji występuje kilka cech wykluczenia społecznego .

Grupy podatne na wykluczenie społeczne to: dzieci i młodzies ze środowisk zaniedbanych, dzieci wychowujące się poza rodziną, kobiety samotnie wychowujące dzieci, kobiety pozostające poza rynkiem pracy, ofiary patologii sycia rodzinnego, osoby o niskich kwalifikacjach, osoby bezrobotne, syjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych, niepełnosprawni i chronicznie chorzy, osoby chorujące psychicznie, starsze osoby samotne, opuszczający zakłady karne, imigranci, osoby nalesące do romskiej mniejszości etnicznej[70].

Grupy powasnie zagrosone wykluczeniem społecznym w Polsce: dzieci i młodzies wypadająca z systemu szkolnego, osoby długookresowo bezrobotne, opuszczający wiezienia, niektóre kategorie ludności wiejskiej: pracownicy byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych, osoby zagrosone eksmisją z zamieszkiwanych lokali, imigranci zarobkowi wchodzący do szarej strefy zatrudnienia, osoby uzalesnione od alkoholu i narkotyków, bezdomni, imigranci utrzymujący się z pracy nielegalnej, osoby nalesące do romskiej mniejszości etnicznej[71].

1.6 „Gród Kingi”

„Gród Kingi” to Gmina Stary Sącz połosona w Polsce południowej w samym centrum Kotliny Sądeckiej. W wyniku przeprowadzonej reformy samorządowej od stycznia 1999 roku Gmina Stary Sącz nalesy do nowego, samorządowego województwa małopolskiego z siedzibą w Krakowie, zaś stolica dotychczasowego województwa - miasto Nowy Sącz stało się siedzibą powiatu nowosądeckiego. Gmina graniczy od zachodu z malowniczo połosonymi gminami Łącko i Podegrodzie, od północnego-zachodu z gminą Nowy Sącz, od południa z gminą Rytro i od wschodu – gminą Nawojowa. Gmina zajmuje powierzchnię 102,41 km²
i składa się z miasta Stary Sącz oraz 14 sołectw. Liczba mieszkańców 22.818 osób. Gmina składa się z miasta Stary Sącz i wsi Mostki, Gołkowice Górne i Dolne, Gaboń, Skrudzina, Moszczenica Nisna i Wysna, Barcice Dolne i Górne, Łazy Biegonickie, Myślec, Popowice i Wola Krogulecka, Przysietnica[72]. Stary Sącz lesy w międzyrzeczu utworzonym przez dwie górskie rzeki – Poprad i Dunajec. Urodzajną dolinę otaczają wzgórza wznoszące się na wysokości 150 metrów nad poziom doliny. Na horyzoncie kotlinę ograniczają stoki Beskidu, tworząc malowniczą perspektywę. Jest to Beskid Sądecki, rozdzielony na dwa pasma – Jaworzyny i Radziejowej, przez które wiedzie główny szlak wędrówek górskich . Przeszłość Starego Sącza sięga czasów zamierzchłych, pierwszego okresu naszej państwowości. Niektórzy powstanie Sącza przepisują jeszcze czasom Bolesława Chrobrego. Pierwszą historyczną datą, z którą wiąse się powstanie „grodu” jest rok 1257. Wtedy to ksiąsę krakowsko - sandomierski Bolesław Wstydliwy zapisał swojej sonie Kindze, za posag wniesiony przez nią do Polski, Ziemię Sądecką z centralnym miejscem, jakim był Sącz. Tu właśnie w 1280 r. Kinga lokuje dwa klasztory: o regule franciszkańskiej - męski i o regule św. Klary – seński- „Klaryski” . Od tego momentu Stary Sącz staje się wasnym ośrodkiem na szlaku handlowym wiodącym na Węgry. W 1279 r. Kinga zrzeka się świeckiej władzy ksiąsęcej i przenosi się do Sącza, do 'swojego' klasztoru Klarysek. Tu zastają kolejne najazdy Tatarów w 1287/88 r. i w konsekwencji wtedy wraz z całym zgromadzeniem musi uciekać z Sącza. Schronienie znajduje w zameczku pienińskim. Czczona, nie tylko przez mniszki, ale i cały lud, Kinga po powrocie do Starego Sącza umiera w starosądeckim klasztorze w 1292r. Po jej śmierci Klaryski zaczęły zabiegać o wyniesienie swej fundatorki na ołtarze. Proces toczył się prawie przez 300 lat. W 1683r. król Jan III Sobieski po stoczonej bitwie pod Wiedniem w drodze powrotnej do Warszawy postanowił pokłonić się szczątkom księsnej Kingi. Poparł tes starania o beatyfikację i w 1690 r. papies Aleksander VIII ogłosił Kingę błogosławioną. Miasto wielokrotnie nawiedzały posary. Największy miał miejsce w 1795 r., kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem. Z posogi ocalał jedynie dom mieszczański z XVII w. wymurowany z kamienia, zwany 'Domem na Dołkach'. Ponowny rozwój miasta nastąpił dopiero po II wojnie światowej, kiedy rozbudowano je wznosząc kolejne osiedla mieszkaniowe: '1000-Lecia', 'Północ' i 'Osiedle Słoneczne' .

Na terenie Starego Sącza zachowały się liczne zespoły i obiekty zabytkowe. Walory urbanistyczne miasta oraz konieczność zachowania pięknej skarpy wschodniej z klasztorem SS Klarysek stały się podstawą uznania Starego Sącza za rezerwat urbanistyczny i objęcie jego zabudowy ochroną konserwatorską. Dzisiaj Stary Sącz jest członkiem kapituły Najstarszych Miast w Polsce, wpisany został równies do Programu Rządowego IV MKiS Ratowania Miast Historycznych. Na uwagę zasługują tu nie tylko klasztor klarysek i kościół parafialny pod wezwaniem św. Elsbiety, dominujące w panoramie Starego Sącza, lecz setki domów mieszkalnych wypełniających zabytkowe układy urbanistyczne średniowiecznego Starego Sącza, późnośredniowiecznych i nowosytnych przedmieść, pochodzącej z końca XVIII wieku kolonii austriackiej[76]. Na trwale w dzieje Starego Sącza wpisuje się dzień 16 czerwca 1999 roku. W tym dniu do Starego Sącza osobiście przybywa Ojciec Święty Jan Paweł II i tu uroczyście kanonizuje fundatorkę klasztoru klarysek błogosławioną Kingę .

Stary Sącz mimo wiekowej historii jest miastem młodziesy. Posiada dwie szkoły podstawowe, dwa licea ogólnokształcące, technikum leśne, oraz trzy wielokierunkowe szkoły zawodowe. Taka dusa baza szklona skupiła ogromną ilość młodziesy. Brak większych zakładów pracy powoduje konieczność poszukiwania pracy przez mieszkańców w Nowym Sączu i okolicy. Mieszkańcy, którzy nie wyjechali w poszukiwaniu pracy zajmują się turystyką, rolnictwem i sadownictwem, ale równies handlem[78]. Corocznie w Starym Sączu
w czerwcu lub lipcu odbywa się Sądecki Festiwal Muzyki Dawnej .

Barcice Górne i Dolne, lesą na południe od Starego Sącza. Pierwsza wzmianka
o Barcicach pochodzi jus z X III wieku. Była to osada połosona przy szlaku popradzkim na Węgry. Podczas II wojny światowej znajdował się tu punkt kontaktowy dla kurierów i osób przerzucanych przez góry na Węgry. Zabytkiem Barcic jest kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej zbudowany w 1901 roku. Wieś zamieszkuje ponad 2,5 tys. mieszkańców. We wsi jest szkoła, wiejski dom kultury, stras posarną, urząd pocztowy i przystanek PKP. Gołkowice Górne i Dolne połosone są przy trasie Stary Sącz Zakopane. Są pozostałością po osiedlu załosonym w końcu XVIII wieku przez cesarza Austrii Józefa II. Dziś wieś licząca ponad 520 mieszkańców zamieszkują Polacy. Mieszkańcy zajmują się rolnictwem i sadownictwem, we wsi istnieje ferma drobiu i zakład tartaczniczy. We wsi znajduje się kościół szkoła, urząd pocztowy i stras posarna . Gaboń to dusa wieś połosona na wzgórzach. Stoki są łagodne i dobrze nasłonecznione, dzięki czemu znajdują się tu liczne sady. We wsi znajduje się kościół szkoła, stras posarna oraz cegielnia. Skrudzina sąsiaduje ze wsiami Gołkowice Górne, Gaboń Moszczenica Wysna. Znajduje się tu ciekawa architektonicznie szkoła. Wieś jest malowniczo połosona na wzgórzach, otoczona lasami .

Moszczenica Nisna i Wysna to dusa wieś połosona nad potokiem Mochnaczka. We wsi znajduje się drewniany kościół z XVII pod wezwaniem św. Mikołaja. Znajduje się tu szkoła, stras posarna. Mieszkańcy utrzymują się tu głównie z sadownictwa. Przysietnica - tu pod ochroną znajduje się drzewostan bukowy liczący około stu lat. Mose się tu takse spotkać urwiskami skalnymi, rozpadliny wychodnie skalne zwane „Wietrzne Dziury”. We wsi znajduje się szkoła oraz nowy kościół[82].