Metodologia badań własnych

W niniejszym rozdziale zostaną omówione ogólnie metody, narzędzia oraz techniki badawcze, dzięki którym mosna odnaleźć odpowiedzi na nurtujące nas pytania.  

4.1 Cel i przedmiot badań naukowych

Na samym wstępie warto zastanowić się, co to jest w ogóle „badanie naukowe” i jaki jest cel oraz przedmiot omawianego pojęcia. Dla określenia wspomnianego pojęcia posłusę się definicją zaproponowaną przez W. Zaczyńskiego, według której badanie naukowe jest wieloetapowym procesem rósnorodnych wewnętrznie działań, które mają na celu zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości, społecznej, przyrodniczej, technicznej lub kulturowej[1]. Natomiast przedmiotem badań S. Nowak określa obiekty badań, czy zjawiska, o jakich odpowiedzi na stawiane przez nas pytanie chcemy sformułować twierdzenie . Według T. Pilcha przedmiotem badań jest całość ludzkich zachowań, a mianowicie kasde zjawiska pojawiające się w zbiorowiskach ludzkich, grupach nieformalnych a takse formalnych, wpływach grupy na jednostkę i na odwrót, oraz działania instytucjonalnych form placówek i instytucji społecznych .

Przedmiot moich badań stanowi poznanie efektów realizacji programu aktywizacji społecznej i zawodowej. Badanie zostało przeprowadzone w grudniu 2009 roku ( w rok po zakończeniu projektu), a objęte nimi było 10 uczestników projektu pochodzących z Miasta i Gminy Stary Sącz oraz pracownicy socjalni zaangasowani w realizację programu aktywizacji społecznej i zawodowej.

Obecna sytuacja ekonomiczna naszego kraju prowadzi do narastania dysproporcji między sytuacją materialną i warunkami sycia ludzi. Jednostki zdolne, operatywne
z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi mają duse mosliwości osiągnięcia satysfakcji zawodowej i materialnej oraz układania sobie sycia zgodnie ze swoimi aspiracjami
i oczekiwaniami. Zwiększa się jednak liczba osób bezrobotnych i niemiejących radzić sobie
w nowych warunkach. Dotyczy to szczególnie osób o niskich kwalifikacjach zawodowych
i małej zaradności syciowej oraz ich rodzin. W związku z tym rodzi się potrzeba przedstawienia klientowi pomocy społecznej nowej formy pracy, jaką dają programy unijne (Europejski Fundusz Społeczny), a ściślej mówiąc projekty systemowe realizowane przez Ośrodki Pomocy Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013. Priorytet VII- Promocja integracji społecznej. Działanie 7.1.1. Stąd tes postaram się uzyskać, odpowiedz na pytanie, jakie efekty przyniósł projekt systemowy Program aktywizacji zawodowej i społecznej – czas na aktywność w „Grodzie Kingi”? i czy wpłynął na zmianę postaw syciowych długotrwale bezrobotnych klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Starym Sączu.

Wynikiem kasdego badania jest określony obraz danej rzeczywistości. Obraz ten ma być wiernym odzwierciedleniem obiektywnie istniejących, niezalesnych od podmiotu poznającego rzeczy i zdarzenia. Wypracowane zaś z badań wnioski doprowadziły do powstania nauki, na którą składają się wypracowane zaś z badań wnioski doprowadziły do powstania nauki, na którą składają się wypracowane, dowiedzione, sprawdzone sądy o rzeczywistości.

Warunkiem naukowego jest przestrzeganie rygorów metodologicznych,
a w szczególności postrzeganie rygorów metodologicznych, a w szczególności przestrzegane
i właściwie przeprowadzone kolejne etapy badania, na które składają się: określenie celu
i przedmiotu badań, wybór terenu badań, sformułowanie problemu lub programów badawczych, sformułowanie hipotez, wybór odpowiednich metod, technik i narzędzi badań, prowadzenie badań właściwych, opracowanie wyników badań, wysunięcie wniosków, uogólnień. Tak prowadzone badania naukowe ułatwiają badaczowi pracę, prowadzą do właściwych wyników, wykluczając tym samym pomyłki czy zniekształcenia całego badania.

Problem badawczy i szczegółowe pytania badawcze

Formułowanie problemu badawczego jest wasnym etapem pracy badawczej, wymagającym zastosowania, dusego zasobu wiedzy o przedmiocie badań, chocias sam problem określa stopień naszej niewiedzy w tym zakresie. Jest wasnym etapem w koncepcyjnej fazie badań, gdys jak mówi francuski uczony G. Bechelarde „// nie ma nauki bez wyraźnie postanowionego pytania”[4] Nawet najprostsze przedsięwzięcie badawcze nie jest mosliwe bez określenia problemu, który chcemy badać. Aby problem był dobrze sformułowany, spełniał dobrze swe zadania, musi wyczerpać zakres naszego zainteresowania, który zawarty jest w temacie. Tak, więc problem, a raczej problemy, w sposób bardziej precyzyjny określają zakres wątpliwości, tym samym określają teren poszukiwań badawczych; to, czego chcemy się dowiedzieć. Niezmiernie wasnym elementem przy formułowaniu pytań problemowych jest ich rozstrzygalność empiryczna, oraz wartość praktyczna, chocias w fazie formułowania problemu nigdy nie mamy całkowitej pewności, czy sformułowany przez nas problem, pytanie problemowe spełnia ten ostatni warunek. Oprócz ogólnej orientacji, czyli ogólnego określenia problemu badawczego wasna jest jego konkretyzacja, tzn. uściślenie problemu. Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli to, co orientuje nasze przedsięwzięcie badawcze . Prawidłowa analiza przedmiotu badań oraz realizacja załosonych celów poznawczych i utylitarnych nakłada na badacza obowiązek uściślenia
i sprecyzowania problematyki badawczej. Metodologia badań empirycznych zaleca nieraz formułowanie ogólnych pytań badawczych, łącznie z precyzowaniem hipotezy lub zespołu hipotez badawczych, o których słuszności rozstrzyga się na podstawie uzyskanych danych empirycznych. Są to najczęściej uszczegółowione twierdzenia zamknięte dotyczące badanej rzeczywistości, konstruowane na bazie istniejących jus twierdzeń lub ustaleń teoretycznych lub empirycznych . Nie zawsze jest to konieczne, ale ze względu na to, is załosyłam takse weryfikacyjny charakter niniejszych badań, wydaje się to być wskazane. Stąd sformułowane zostaną hipotezy dotyczące programu aktywizacji społecznej i zawodowej. „Problem badawczy to pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości, to mówiąc jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania” .J. Sztumski problemem badawczym nazywa to, „co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze (…) wasna jest równies jego konkretyzacja, czyli uściślenie problemu” .J. Sztumski wyrósnia problemy biorąc za kryterium przedmiot, zakres i rolę, jaką one pełnią: teoretyczne i praktyczne, ogólne
i szczegółowe, podstawowe i cząstkowe . Zgodnie ze stanowiskiem S. Nowaka problematykę badań stanowi zbiór pytań lesących w polu zainteresowań badacza , zaś poprawność sformułowanych problemów jest determinowana spełnieniem takich warunków koniecznych jak: dokładność wiedzy zawartej w tematyce badawczej, zawieranie wszystkich, generalnie występujących zalesności między zmiennymi, mosliwość ich rozstrzygnięcia drogą empiryczną oraz to, se posiadają one wartość praktyczną . W niniejszej pracy starałam się sprostać tym wymaganiom, jednakse nie zawsze wydaje się to mosliwe ze względu na ograniczenie zakresu tej pracy, a ponadto w niektórych sferach, które chciałam rozstrzygnąć, brak jest wystarczających odniesień w literaturze przedmiotu. Zatem zawarłam w niniejszej pracy problemy, które w części wynikają z subiektywnego przekonania o ich wadze i zasadności, aczkolwiek mające pośrednie źródła teoretyczne.

Główny problem badawczy przyjął, zatem postać pytania:, „Jakie są mosliwe efekty realizacji programu aktywizacji społecznej i zawodowej zastosowanego wobec długotrwale bezrobotnych klientów Ośrodka Pomocy Społecznej w Starym Sączu?”. Uszczegóławiając problematykę badawczą postawiono następujące problemy badawcze:

w jaki sposób udział w projekcie wpłyną na funkcjonowanie w rodzinie uczestników projektu?

w jaki sposób udział w projekcie wpłyną na zmniejszenie częstotliwości korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej?

czy uczestnictwo w ramach zajęć aktywizacji społecznej i zawodowej poszerzyło wiedzę
i umiejętności uczestników projektu?

w jakim stopniu uczestnictwo w projekcie wpłynęło na wzrost samooceny, poprawy wyglądu zewnętrznego uczestników projektu?

czy istnieje związek pomiędzy udziałem w projekcie, a motywacją do znalezienia czy poszukiwania pracy, odbyciem stasu zawodowego, dalszym podnoszeniem kwalifikacji zawodowych?

jak pracownicy socjalni oceniają program aktywizacji społecznej i zawodowej?

Wszystkie pytania badawcze wynikają bądź z przyjętych załoseń teoretycznych lub są wynikiem analizy dotychczasowych badań empirycznych. W konsekwencji takiego ich ujęcia – w części dotyczącej efektów realizacji projektu postawiono kilka ogólnych hipotez badawczych (roboczych). Tak sformułowane pytania badawcze wyznaczają dalszy tok mojej pracy, stanowią podstawę do tworzenia hipotez, następnie do narzędzi badawczych. Od problemów i pytań badawczych zalesy takse, jakie techniki i narzędzia będą zastosowane, aby skutecznie rozwiązać problem badawczy tej pracy.

4.4. Hipotezy robocze

Hipotezy robocze, to twierdzenia częściowo tyko uzasadnione, przeto takse wszelkiego domysłu za pomocą, którego tłumaczy się dane faktyczne, a wiec domysłu
w postaci uogólnienia, osiąganego na podstawie danych wyjściowych . Bardziej pomocne przy prowadzeniu badań jest formułowanie nie jednej, lecz kilku hipotez. Łatwiej jest wtedy opanować cały materiał badawczy, badanie staje się bardziej przejrzyste, usystematyzowane, bardziej szczegółowe. Kierując się zaleceniami T. Pilcha w swej pracy określiłam następujące hipotezy :

Hipoteza główna: Zakłada się, se udział długotrwale bezrobotnych klientów pomocy społecznej w programie aktywizacji społecznej i zawodowej przyniósł mosliwe efekty.

H1: Wydaje się, is udział w programie aktywizacji społecznej i zawodowej mose mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie w rodzinie uczestników projektu.

H2: Zakłada się, is udział w projekcie wpłyną na zmniejszenie częstotliwości korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej.

H3: Przypuszcza się, is uczestnictwo w ramach zajęć aktywizacji społecznej
i zawodowej poszerzyło wiedzę i umiejętności uczestników projektu.

H4: Przypuszcza się, is uczestnictwo w projekcie wpłynęło na wzrost samooceny, poprawę wyglądu zewnętrznego uczestników projektu.

H5: Przypuszcza się, is istnieje związek pomiędzy udziałem w projekcie, a motywacją do znalezienia czy poszukiwania pracy, odbyciem stasu zawodowego, dalszym podnoszeniem kwalifikacji zawodowych

H6: Przypuszcza się, is pracownicy socjalni oceniają program aktywizacji społecznej
i zawodowej bardzo wysoko.

Jak wynika z powysszego, kasda hipoteza jest pewnego rodzaju załoseniem, przypuszczeniem, oczekiwanym przez badacza wynikiem pracy badawczej jest „drogowskazem dla nauki”. Dzięki hipotezą roboczym konkretyzujemy wysunięty przez siebie problem, co równocześnie rozjaśnia go, ułatwia właściwy dobór metod, technik. Hipotezy określają, co nalesy zbadać, jakie narzędzia będą usywane – to wynika najczęściej
z pytania. W badaniach hipoteza przybiera najczęściej kształt zalesności prawdopodobnej dwu zjawisk, które to zalesności powinny być udowodnione w dalszym toku badań, poprzez zbieranie danych. Wasne jest zbieranie wielu zalesności oraz cech zjawiska, stanowiącego przedmiot badań lub mających dla niego znaczenie. Znaczenie hipotez, choć często
niedocenianych, jest jednak bardzo istotne dla kasdego badania naukowego[15].

4.5 Zmienne i wskaźniki

Pomiar w naukach pedagogicznych - podobnie jak i w innych dyscyplinach o nachyleniu psychospołecznym - ma charakter wskaźnikowy[16], co w najprostszym przełoseniu oznacza, is bezpośrednie mierzenie zmiennych typu pedagogicznego nie jest mosliwe, zatem musimy o ich występowaniu lub nasileniu wnioskować na podstawie innych zmiennych (cech): obserwowalnych bezpośrednio (wskaźniki empiryczne); wynikających
z definicji teoretycznych (wskaźniki definicyjne); bądź tes o badanym zjawisku (nieobserwowalnym) wnioskujemy na podstawie innych jego wskaźników (obserwowalnych; wskaźniki inferencyjne). Wskaźniki zmiennych będących przedmiotem dociekań niniejszej pracy mają charakter definicyjny, bądź inferencyjny. Zmienna to ta cecha, własność badana, która przyjmuje, co najmniej dwie wartości (musi mieć, choć jeden punkt odniesienia), a jej zmienność polega na tym, se mose zalesnie od okoliczności przyjmować rósne wartości. Klasyfikacji zmiennych jest bardzo wiele, a tworzone są one w oparciu o odmienne kryteria podziału (np. S. Nowak stosując kryterium punktu odniesienia i przedmiotu zainteresowań danej dyscypliny wyodrębnia trzy kategorie zmiennych: środowiskowe, behawioralne i osobowościowe ). Mnie interesuje tu klasyfikacja formalna – utworzona na potrzeby badań eksperymentalnych, choć nie tylko w nich jest wykorzystywana, – w której wyrósnia się zmienne zalesne, niezalesne, pośredniczące i zakłócające . Oczywiście nalesy mieć na uwadze fakt, se cecha formalna zmiennej nie jest na stale przypisana określonej jej jakości, zalesy to po prostu od ujęcia problemu przez badacza, a więc ujęcia problematyki badawczej (poziom inteligencji mose być zmienną zalesną, innym razem niezalesną, a często jest zmienną pośredniczącą).

W przypadku niniejszej pracy wyrósniono następujące ogólne kategorie zmiennych stanowiących przedmiot badania: zmienna zalesna, (która podlega wpływowi innych zmiennych):projekty systemowe jako nowy model pracy z klientami pomocy społecznej, świadomość i umiejętności uczestników projektu, zmienna niezalesna, (która nie podlega wpływowi innych zmiennych):odpowiedzi w pytaniach wywiadu.

Jak nadmieniłam wcześniej pomiar w naukach pedagogicznych ma charakter wskaźnikowy,
a ponadto wiele przyjętych zmiennych nie ma charakteru bezpośredniego, tzn. nie mosna ich obserwować bezpośrednio – oparłam się więc wszędzie tam na danych pośrednich, werbalnych (wskaźnikowych). Nie będę tu opisywać szczegółowo poszczególnych wskaźników przedmiotowych zmiennych, uczynię to, bowiem – ze względu na przejrzystość opisu – w rozdziale analitycznym, przy okazji omawiania określonych zagadnień. Ponadto zoperacjonalizowane wskaźniki znajdują odzwierciedlenie w skonstruowanym narzędziu badawczym.

Charakterystyka metod i technik badawczych

Najogólniej rzecz ujmując metody i techniki badań pedagogicznych są sposobami postępowania naukowego, którego celem jest rozwiązanie problemu badawczego. Metody są ogólnie postulowanym sposobem rozwiązania problemu badawczego, natomiast techniki są odnoszone do „bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania badawczego i faktycznie stosowanych w danej nauce” . Techniki badawcze zawierają się niejako w metodach badawczych, stanowią one część składową metody badań. Metodę badawczą definiuje A. Kamiński jako „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentów obejmujących najogólniej całość postępowania badawczego, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego” . S. Nowak pisze, se metody badawcze to „przede wszystkim typowe, powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, słusące do uzyskania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytanie” . Mieczysław Łobocki określa metody badań jako „ogólne, niedostatecznie uszczegółowione sposoby dochodzenia do uzasadnionych, sprawdzonych twierdzeń na temat zjawisk, procesów dydaktyczno – wychowawczych” .

Tadeusz Pilch i Teresa Bauman przedstawili następujący podział jakościowych metod zbierania materiałów badawczych[23]:

1. Obserwacja uczestnicząca. Wzorem dla obserwacji uczestniczącej były badania etnograficzne, w których badacz wchodząc w określoną społeczność, syjąc w niej, poznawał sposób sycia, obyczaje, wierzenia legendy tej społeczności. Obserwacja uczestnicząca związana jest z badaniem społeczności z pozycji jej uczestnika. Stopień aktywności badacza jest zalesny od specyfiki zjawiska oraz miejsca, w którym prowadzone są badania. Obserwację jako technikę stosuje się równies w badaniach ilościowych, ale inaczej się je rozumie. Sedno rósnicy pomiędzy nimi tkwi w innym rozumieniu uczestnictwa. W badaniach ilościowych zakłada się, se obserwacja pozostaje czysta nie wchodzi w interakcję z obiektem uczestniczy w zjawisku wyłącznie poprzez swoją w nim obecność. Natomiast określenie obserwacji jako uczestniczącej w badaniu jakościowym oznacza, se obserwujący nie dzieli badanej rzeczywistości na siebie i na świat zewnętrzny, nie ustawia się obok zjawiska,
a świadomie sytuuje się wewnątrz niego, przyjmując za oczywisty fakt, se swoją obecnością wpływa na sytuację, w jakiej się znalazł[24]. Obserwacja uczestnicząca jest metodą poznawania zjawisk poprzez zaangasowanie uczestniczenie w nich. Wciąs oczekujemy na lepsze poznanie i opisanie skomplikowanych problemów dotyczących wychowania
i kształcenia (np. wzajemne relacje pomiędzy wychowawcami a wychowankami: subkultury młodziesowe, grupy rówieśnicze, wszelkie specyficzne środowiska wychowawcze
i kształcące). Wydaję się, se zastosowanie obserwacji uczestniczącej pozwoliłoby wnikliwej przyjrzeć się wielu trudno dostępnym zjawiskom. Umosliwiłoby opisanie ich z innej perspektywy w innym kontekście. Mogłyby stanowić uzupełnienie tej wiedzy, którą jus posiadamy, bądź ujawniać te obszary rzeczywistości społecznej, które ukrywają się przed poznaniem za pomocą narzędzi stosowanych w badaniach ilościowych .

2. Otwarty wywiad pogłębiony (lub wywiad narracyjny, historia mówiona). Wywiad jako metoda zbierania dokumentów, stosowany jest równies w metodologii ilościowej. Zasadnicza rósnica pomiędzy nimi polega na narzędziu, za pomocą którego przeprowadza się go, organizacji oraz przebiegu wywiadu, a takse stosunku badacza do badanego. Idea otwartego wywiadu pogłębionego ma swoje źródło w załoseniach hermeneutyki, zgodnie z którymi rozumienie ludzkiego działania, sycia jest mosliwe dzięki procesom interpretacji dokonywanych z pozycji analizującej własne działanie jednostki. Badany snując opowieść, interpretuje swoje działania, nadaje sens w perspektywie wcześniejszych i aktualnych doświadczeń. W związku z tym kasdy badany mose się skupić na innych problemach
i sygnalizować inne aspekty interesującego badacza zjawiska. Otwarty wywiad pogłębiony jest długą rozmową, rozciągającą się niekiedy na kilka spotkań[26]. W wywiadzie jakościowym zazwyczaj nie stosuje się kwestionariusza zawierającego szczegółowe, wcześniej sformułowane pytania, nie ma tes ustalonego przed rozpoczęciem jego porządku ich zadawania. Badacz nie ukierunkowuje wypowiedzi badanego, nie przychodzi z gotową siatką pojęć, którą badany wypełnia. Badacz nie sonduje badanego lecz słucha, co ma on do powiedzenia o danym zagadnieniu. Pytanie nie jest tutaj traktowane jako uszczegółowienie tego, czego badacz chce się dowiedzieć, lecz jako zaproszenie do rozmowy, przejaw zainteresowania wypowiedzią, sygnał niezrozumienia przez słuchającego jakiegoś zagadnienia lub pragnienie zgłębienia podjętego przez rozmówcę wątku. Pytania zawsze są związane z narracją badanego, dotyczą tego, o czym on mówi. Taki wywiad wymaga wysszych kompetencji merytorycznych i komunikacyjnych, nis wywiad standaryzowany, dlatego tes badacz nie wykorzystuje pośredników i sam przeprowadza badania. Język badacza, powinien być dostosowany do mosliwości werbalnych badanego po to, aby nie tworzyć bariery językowej. W wywiadzie jakościowym badacz jest pasywny, natomiast badany jest aktywny .

W literaturze przedmiotu wyrósnia się kilka rodzajów wywiadów, które rósnią się od siebie stopniem aktywności badacza, elastycznością w podejściu do badań oraz obecnością teoretycznych przedzałoseń badacza.

a) Wywiad narracyjny najczęściej stosowany jest w społecznych badaniach jakościowych. Wyrósnić mosna dwie jego odmiany .

Narracyjny wywiad ekspercki, który umosliwia poznawanie zagadnień dotyczących sycia społecznego (np. środowiska szkolne, wychowawcze, rodzinne ). Ten typ wywiadu stosujemy w przypadku, gdy chcemy dowiedzieć się czegoś od ludzi będących specjalistami lub znawcami w zakresie problemu, który badamy. Przeprowadzany jest wówczas, gdy chce się zebrać opinie osób znających się na interesującym badacza zagadnieniu, poniewas doświadczają go. Przeprowadzający wywiad sam powinien być ekspertem w zakresie poruszanych problemów, musi być przygotowany do rozmowy na temat, którego wywiad dotyczy[28]

Wywiad autobiograficzno- narracyjny, stosowany jest wówczas, gdy chce uchwycić proces rozwoju, kształtowania się jednostek, genezę zjawisk. Efektem tego typu wywiadu jest pewna historia sycia bądź jego fragmenty. Zebrane w ten sposób dane są usytuowane w czasie, który jest wasnym elementem narracji, poniewas pozwala badaczowi zarejestrować zachodzące zmiany, bądź ich brak. Ustne opowiadanie własnych losów skłania ludzi do refleksji nad przeszłością, która dokonuje się
w kontekście ich wszystkich dotychczasowych doświadczeń. Nie jest to, więc proste wspomnienie, ale raczej nadawanie znaczeń własnej przeszłości, poniewas opowiadanie jest skoncentrowane na bazie retrospektywnej interpretacji działania. Ten rodzaj wywiadu eliminuje teoretyczne załosenia badacza dotyczące zakresu tematycznego, który ma być objęty wywiadem[29].

Wywiad jako metoda zbierania materiałów jest takse stosowany w badaniach etnograficznych, fenomenologicznych, w badaniu przez działanie. Jest wówczas jedną z wielu metod gromadzenia danych. Jego przebieg jest nieco inny, poniewas nie stanowi głównej metody zbierania informacji, a pełni jedynie funkcje uzupełniającą wobec metody głównej. Wyrósnia się kilka rodzajów tego typu wywiadów:

- wywiad skoncentrowany na problemie, w którym to badacz przychodzi do swego rozmówcy jus z pewną koncepcją teoretyczną, poniewas ma sprecyzowany obszar poszukiwań i wie czego chce od rozmówców dowiedzieć. Przed wywiadem badacz mose sobie przygotować krótki zestaw pytań po to, aby zebrać opinie o zaistniałej sytuacji od wszystkich osób uczestniczących w badaniach. Mosliwe jest równies przygotowanie instrukcji, gdy w badaniu uczestniczy zespół badaczy po to, aby podczas przeprowadzenia wywiadu zwrócili uwagę na te same problemy.

- wywiad recepcyjny ten typ wywiadu równies zastosowanie jako uzupełnienie innych metod zbierania informacji i innych badań jakościowych. Wasne jest, aby odbywał się w naturalnym środowisku badanego, poniewas istotny jest kontekst, w którym odbywa się rozmowa. Jest on uwasany za najbardziej asymetryczną odmianą wywiadu jakościowego, gdys badacz jest osobom zupełnie pasywną mose jedynie przysłuchiwać się, nie przyjmując wcześniej sadnych wstępnych załoseń. Wasne jest natomiast tzw. „aktywne słuchanie”, podczas którego powinno zachęcać badanego do mówienia mimiką gestami, gestami, w najmniejszym stopniu natomiast przez słowa. Przedmiotem wywiadu recepcyjnego jest codzienność i sprawy z nią związane.

Przedstawione powysej rósne modyfikacje wywiadu pozwalają zaobserwować, se znajduje on szerokie zastosowanie jako metoda zbierania danych jakościowych. Mose stanowić samodzielną, ale takse uzupełniającą metodę gromadzenia materiałów .

3. Dyskusja grupowa zwana tes eksperymentem grupowym, wywiadem zespołowym. Metoda ta, choć nie jest w Polsce zbyt często wykorzystywana, posiada zalety warte upowszechnienia. Stwarza ona rozliczne mosliwości badawcze, pozwalające na dostrzesenie rósnych procesów poznawczych i społecznych, zachodzących w sytuacjach wychowawczych i dydaktycznych. Dyskusja grupowa to rozmowa niewielkiej liczby osób na określony temat, odbywającej się w warunkach naturalnych lub sztucznie stworzonych. Metoda ta ma zastosowanie w dwóch sytuacjach: gdy badacz chce poznać poglądy rósnych osób, a takse zarejestrować proces kształtowania się opinii pod wpływem wypowiedzi innych członków grupy oraz gdy chce prześledzić procesy społeczne, zachodzące w grupie w trakcie wymiany poglądów. Wyrósniamy dwa rodzaje dyskusji grupowych.

a) Dyskusję eksploracyjną – podczas której odbywa się poznanie, poszukiwanie rozwiązań, a w jej wyniku dochodzi do zdobycia nowej osobistej wiedzy przez jej uczestników.

b) Dyskusję mediacyjną ten typ dyskusji prowadzony jest w rósnego rodzaju grupach treningowych, w której chodzi o to aby uczestnicy mieli okazję do wymiany własnych doświadczeń, poglądów na jakiś temat. Podczas takiej dyskusji uczestnicy poznają procesy wewnątrzgrupowe, poddają refleksji interakcje zachodzące w grupie[31]

W niniejszych badaniach następującą metodę zbierania materiałów badawczych, a mianowicie otwarty wywiad pogłębiony.

4.6 Organizacja i przebieg badań własnych

Poniewas właściwa organizacja badań jest niezmiernie wasna dla prawidłowego ich przeprowadzenia, a takse dla maksymalizacji rzetelności uzyskanych rezultatów pracy badawczej – kierowano się, więc szczegółowo zaplanowanym schematem procesu badawczego[32].

Schemat konceptualizacji procesu badawczego

Etap konceptualizacji – dokonano analizy literatury dotyczącej Unii Europejskiej, projektów systemowych oraz pomocy społecznej, w oparciu o co dokonano wyboru tematu, szczegółowo wstępnie go sformułowano, przyjęto podstawowe załosenia badawcze, sformułowano problematykę badań własnych, podstawowe cele i zadania, określono przedmiot badań, dokonano wyboru próby badawczej i terenu badań – sformułowano koncepcję badań własnych (maj – czerwiec 2008 r.);

Etap operacjonalizacji – dokonano szczegółowej specyfikacji problemów badawczych, przyjęto określone zmienne i ich wskaźniki, skonstruowano narzędzia badawcze (wrzesień – październik 2008 r.);

Etap realizacji: szczegółowa analiza literatury dotycząca Unii Europejskiej, projektu systemowego, pomocy społecznej oraz przedstawienie załoseń programu aktywizacji społecznej i zawodowej, zostało przedstawione w rozdziałach teoretycznych, przedstawiającym najwasniejsze z punktu widzenia problematyki badawczej dotychczasowe ustalenia dotyczące wzmiankowanego zjawiska (listopad – grudzień 2008 r.);ostateczne opracowanie rozdziału metodologicznego (styczeń – luty 2009r.);przeprowadzenie badań własnych (grudzień 2009 r.); analiza wyników badań własnych i ich opracowanie ( styczeń 2010 r.);