POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ

3.1. Wyzwania społeczno-gospodarcze związane z akcesja Polski w UE

Zakończenie negocjacji akcesyjnych w Kopenhadze w grudnia 2002 r., a tym samym otwarcie drogi do członkostwa w UE z dniem 1 maja 2004 r., ma wymiar historyczny. Stanowi szansę spełnienia dążeń Polaków do powrotu do Europy i poprawę poziomu ich życia. Jest wyrazem uznania dla politycznych i gospodarczych przemian w Polsce, dla demokracji i przestrzegania praw człowieka oraz funkcjonowania gospodarki rynkowej  i zaawansowania przygotowań przedakcesyjnych . Członkostwo w Unii Europejskiej zwiększa wiarygodność naszego kraju na arenie międzynarodowej, umacnia bezpieczeństwo i stabilność gospodarczą, stwarza nowe możliwości cywilizacyjnorozwojowe. Pomoc ze strony UE i współpraca z jej krajami członkowskimi stwarza możliwości szybszego postępu gospodarczego, budowy konkurencyjnej gospodarki, zmniejszenia dystansu cywilizacyjnego w stosunku do krajów Unii, jak też wyrównania dysproporcji w poziomie życia między regionami kraju i między miastem a wsią. Bez członkostwa Polski w Unii szanse rozwoju kraju, w tym polskiej wsi, byłyby znacznie bardziej ograniczone. Równocześnie, w przypadku

nieprzystąpienia do UE, zaczęłyby narastać dysproporcje rozwojowe między Polską a nowymi krajami członkowskimi, które korzystałyby ze zwiększonych funduszy pomocowych, do których Polska nie miałaby dostępu.

Rozszerzenie Unii Europejskiej leży zarówno w interesie obecnych, jak i przyszłych krajów członkowskich oraz ich obywateli, gdyż większa i silniejsza Unia będzie odgrywać większą rolę na arenie międzynarodowej, a także będzie czynnikiem umacniającym jej konkurencyjność. Jako członek Unii Europejskiej Polska ma także szansę na skuteczniejszą ochronę przed negatywnymi wpływami globalizacji, zwłaszcza w warunkach ewentualnych zaburzeń gospodarczo – walutowych na świecie.

Integracja ze strukturami UE wymaga jednak wysiłku i kosztów, koniecznych dla sprostania konkurencji ze strony producentów z krajów członkowskich Unii, jak też realizacji dostosowań określonych w zobowiązaniach negocjacyjnych. Stawia to poważne zadania przed organami władzy publicznej, administracją publiczną, władzami samorządowymi i lokalnymi, ale także przedsiębiorstwami, by jak najlepiej wykorzystać szanse wynikające z członkostwa w UE.

3.1.1. Wpływ integracji z UE na tempo wzrostu gospodarczego

Integracja Polski z Unią Europejską wpływa długookresowo na przyspieszenie tempa wzrostu gospodarczego. Oddziałuje na rozwój i modernizację gospodarki głównie poprzez zwiększenie rozmiarów inwestycji, dopływ nowych technologii, łatwiejszy dostęp do rynku krajów członkowskich Unii, większą skalę i specjalizację produkcji, poprawę jakości zarządzania i efektywności gospodarowania. Dokonane symulacje wskazują, że w wyniku akcesji do UE tempo wzrostu PKB Polski może ulec przyspieszeniu od 0,2 (przy niekorzystnej polityce gospodarczej) do 1,7 pkt. proc. rocznie[2] Oznacza to, że po 20 latach poziom rozwoju gospodarczego Polski byłby od

5% do nawet 40% wyższy, niż w przypadku pozostawania poza Unią. Integracja stwarza więc

perspektywę szybszego zrównania PKB na mieszkańca Polski ze średnią UE i niektórymi krajami UE. Wg danych Banku Światowego, w 2001 r. poziom PKB Polski na mieszkańca (liczony wg parytetu siły nabywczej walut) wyniósł blisko 9,2 tys. euro, wobec średniej w UE w wysokości 23,2 tys. euro[3]. Stanowił on zatem blisko 40% przeciętnej krajów Unii, 58% poziomu Grecji, 54% - Portugalii i 48% – Hiszpanii.

W latach 1997 - 2001 średnie roczne tempo wzrostu PKB w Polsce wyniosło 4,1% wobec 2,7% w UE. Osiągnięcie przeciętnego poziomu krajów „piętnastki” w ciągu ćwierćwiecza, przy założeniu utrzymania ich dotychczasowego średniego tempa wzrostu, wymagałoby, aby Polska rozwijała się w tempie 6,5 % rocznie (szacunki RCSS). Gdyby Polska pozostawała poza Unią – trwałoby to znacznie dłużej.

3.1.2. Wpływ integracji z UE na proces reform wewnętrznych

Integracja z UE – poprzez zobowiązania do wdrażania zmian systemowych i dostosowań instytucjonalnych – przyspiesza wdrażanie reform. Pomaga zapewnić przejrzystość reguł i mechanizmów gospodarczych. Wymusza dyscyplinowanie polityki makroekonomicznej, co z kolei zwiększa odporność gospodarki na negatywne skutki wahań koniunkturalnych i zaburzeń na rynkach międzynarodowych. Jako członek Unii Europejskiej Polska będzie miała obowiązek koordynacji polityki gospodarczej w ramach UE i opracowania tzw. programu konwergencji. Służyć to będzie także spełnieniu kryteriów zbieżności z Maastricht, warunkujących przyszły udział Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej (strefie euro), w której Polska deklaruje uczestnictwo kilka lat po akcesji do UE.

3.1.3. Integracja z UE jako czynnik sprzyjający wzrostowi poziomu  inwestycji zagranicznych

Polska jako kraj relatywnie ubogi w kapitał, a dysponujący dużymi zasobami wysoko kwalifikowanych pracowników, to dobre miejsce dla inwestycji zagranicznych. Liberalizacja przepisów regulujących przepływ kapitału, zgodna z Układem Europejskim, została zdynamizowana w wyniku przyjęcia Polski do OECD w 1996 roku. Do końca czerwca 2002 r. do Polski napłynęło 61,6 mld USD bezpośrednich inwestycji zagranicznych, w których udział krajów Unii Europejskiej wyniósł prawie 70%. Ocenia się, że akcesja Polski do UE spowoduje przyspieszenie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, tak potrzebnych do modernizacji gospodarki. Z punktu widzenia inwestorów zagranicznych, członkostwo w UE postrzegane jest jako czynnik silnie ograniczający ryzyko polityczne i gospodarcze związane z dokonywaniem inwestycji. Wzrośnie pozycja Polski jako partnera we współpracy gospodarczej. Przyjęcie zasad regulujących funkcjonowanie Jednolitego Rynku UE w zakresie konkurencji, prawa spółek, swobód rynkowych, przyczyni się do wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej Polski, m.in. dzięki zwiększonej stabilności prawnej i większej przewidywalności polityki gospodarczej.

Po przystąpieniu do UE należy też oczekiwać zwiększenia możliwości napływu pożyczek i kredytów ze strony międzynarodowych instytucji finansowych, zwłaszcza z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju oraz Banku Rozwoju Rady Europy. Możliwości sięgania po te kredyty będą łatwiejsze i korzystniejsze. Członkostwo w Unii wpłynie na obniżkę kosztu pozyskania kapitału za granicą. Po wejściu do strefy euro najprawdopodobniej niższe będą stopy procentowe kształtowane przez Europejski System Banków Centralnych.

Wzrost wiarygodności polskiej gospodarki, a stąd zwiększony napływ inwestycji zagranicznych – bezpośrednich i portfelowych – wpłynie na umocnienie kursu złotego. Czynnikiem umacniającym złotego może być także wejście Polski do systemu ERM-II, ograniczającego wahania kursu złotego do euro, oraz przygotowania gospodarki do przyjęcia waluty euro.

3.1.4. Wpływ akcesji do UE na obroty w handlu zagranicznym

Procesy integracyjne szczególnie silnie oddziałują na obroty handlowe. Swobodny przepływ towarów oznacza nie tylko unię celną oraz likwidację ochrony pozataryfowej, ale też lepsze warunki dla naszych producentów-eksporterów.

Następstwem akcesji będzie zarówno zwiększenie dynamiki eksportu, jak i chłonności importowej. W początkowym okresie należy spodziewać się silniejszych efektów po stronie importu niż po stronie eksportu, w wyniku czego deficyt handlowy może ulec pogłębieniu. Będzie to rezultatem unii celnej z WE, przyjęcia wspólnej polityki handlowej WE – łącznie ze wspólnotową, niższą niż w Polsce, taryfą celną – jak też napływu inwestycji zagranicznych (generujących w pierwszej kolejności import) oraz zwiększonej konkurencji. Po kilku latach jednak, w wyniku poprawy konkurencyjności polskich towarów, efekty proeksportowe powinny zacząć przeważać nad proimportowymi.

Zwiększą się także możliwości eksportu polskich produktów i usług, w wyniku zlikwidowania pozostałych utrudnień w dostępie do rynku krajów Unii, w tym ze względu na pełną liberalizację handlu artykułami rolno-spożywczymi. Powstanie więc szansa na większą sprzedaż produktów rolnych i zdrowej żywności na wspólnym rynku, jak też perspektywa zdynamizowania eksportu usług budowlanych, transportowych i innych. Nowe możliwości zbytu przyniesie pełna dostępność rynku zakupów publicznych w krajach UE.

Po przystąpieniu do UE Polska zobowiązana będzie przystąpić do umów międzynarodowych, w tym gospodarczych i handlowych, zawartych przez UE z państwami trzecimi, (np. Układu w sprawie partnerstwa i współpracy pomiędzy UE a Rosją). Przyjęcie wraz z akcesją unijnych umów międzynarodowych wymagać będzie wypowiedzenia lub renegocjacji około 190 polskich umów handlowych i gospodarczych z zagranicą (w tym umów z USA i Japonią)[4].

Korzystne będzie także zniesienie, od dnia akcesji, restrykcji UE wobec polskich towarów wynikających z postępowań antydumpingowych. Ponadto Polska zyska możliwość skorzystania z szeregu instrumentów ochronnych (zwłaszcza działań antydumpingowych), jak i regulacji, wzorców i metod wspierania eksportu stosowanych przez kraje członkowskie, również przy pomocy Unii.

3.2.Wyzwania dla Polskiej gospodarki wynikające z konieczności sprostania siłom rynkowym w Unii Europejskiej

Z chwilą akcesji Polski do UE zaczną obowiązywać mechanizmy unijnego Jednolitego Rynku. Jego istotą jest swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób oraz przestrzeganie reguł konkurencji, wymogów socjalnych i ekologicznych. Polska wyraziła zgodę na wdrożenie całości wspólnotowego dorobku prawnego UE. Oznacza to m.in. zniesienie wszelkich ograniczeń w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej wewnątrz UE poprzez harmonizację prawa spółek krajów członkowskich, a zatem większą konkurencję.

Dokonanie szybkich zmian nie wszędzie jest możliwe ze względu na długie cykle inwestycyjne i potrzebne nakłady. Dlatego konieczne było ustanowienie okresów przejściowych w wielu obszarach negocjacyjnych – najwięcej w ochronie środowiska, polityce transportowej, rolnictwie, podatkach, polityce konkurencji.

Prawo unijne w wielu dziedzinach, takich jak np. ochrona środowiska, standardy socjalne, bezpieczeństwo produktów, bezpieczeństwo i higiena pracy jest bardziej restrykcyjne od obowiązującego w Polsce. Problemem dla części przedsiębiorstw może być spełnienie norm unijnych, by zostać dopuszczonym na rynek UE, jak też na rynek krajowy, już jako część wspólnego rynku (wyjątki mogą dotyczyć towarów produkowanych lokalnie). W konsekwencji oznacza to dodatkowe nakłady, jakie muszą ponieść podmioty gospodarcze, a tym samym okresowe osłabienie ich pozycji konkurencyjnej. W dłuższym – to warunek i szansa obecności na dużym rynku unijnym. Do pierwszoplanowych zadań instytucji rządowych i samorządu gospodarczego należy ułatwienie firmom dostępu do informacji o wymogach Jednolitego Rynku oraz możliwościach skorzystania z pomocy dla ich spełnienia, a także pomoc w uzyskaniu stosownych certyfikatów niezbędnych do dopuszczenia towarów na rynek. Dotyczy to w szczególności słabszych kapitałowo i administracyjnie małych i średnich przedsiębiorstw. Wsparcie tych firm może przynieść zwielokrotnione efekty, jeśli wziąć pod uwagę: dużą liczbę ludzi młodych, dobry poziom wykształcenia, aktywność, umiejętność adaptacji i duch przedsiębiorczości.

Wiele reguł obowiązujących w Unii zostało już wdrożonych, w ramach realizacji ustaleń Układu Europejskiego i procesów dostosowawczych. Było to m.in. rezultatem tworzenia do 1999 r. strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi między Polską a Wspólnotą Europejską (z wyjątkami, które zlikwidowano od 2002 r.) oraz liberalizacji handlu artykułami rolno-spożywczymi. Zwiększyło to presję konkurencji ze strony przedsiębiorstw krajów Unii, spowodowało konieczność podjęcia restrukturyzacji szeregu branż, modernizacji procesów wytwórczych, obniżki kosztów produkcji i wzrostu jej efektywności, zwiększenia nowoczesności i jakości produkcji, tak w drodze nakładów własnych i kredytów, jak i poprzez napływ kapitału zagranicznego.

Zwiększona konkurencja oraz dalsze zobowiązania liberalizacyjne zintensyfikują działania m.in. na rzecz restrukturyzacji przemysłu żelaza i stali, górnictwa węgla kamiennego, sektora energetycznego i gazowego, przemysłu farmaceutycznego, podniesienia atrakcyjności i efektywności usług lotniczych i kolejowych, usług telekomunikacyjnych i pocztowych, bankowości, ubezpieczeń. Są to zadania o rozległych skutkach gospodarczych i społecznych. Wiele krajowych podmiotów gospodarczych z powyższych sektorów może mieć trudności ze sprostaniem tym wyzwaniom. W dłuższym okresie jednak powinny powstawać nowe miejsca pracy wskutek rosnących inwestycji, w tym zagranicznych, wzrostu przedsiębiorczości i korzystania z funduszy pomocowych Unii. Towarzyszące członkostwu w UE poczucie stabilności i swobodny dostęp do wielkiego rynku zbytu powinny stanowić zachętę do wzrostu stopy oszczędności i sprzyjać skłonności do inwestowania.

Źródłem środków zewnętrznych, które będą pomocne w procesach restrukturyzacyjnych i modernizacji przedsiębiorstw, będzie zarówno kapitał prywatny, kredyty z międzynarodowych instytucji finansowych, jak i fundusze strukturalne. Zwiększy się dostęp do programów unijnych ukierunkowanych na rozwój przedsiębiorczości, wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa, innowacyjność, rozwiązania proekologiczne i inne.

3.3. Ekonomiczno-społeczne czynniki wstąpienia Polski do UE

3.3.1. Swobodny przepływ towarów

Swobodny przepływ towarów stanowi jeden z czterech filarów jednolitego rynku Unii

Europejskiej – obok swobodnego przepływu osób i kapitału oraz swobody świadczenia usług.

Przyjęcie przez Polskę reguł swobodnego przepływu towarów w ramach UE oznacza:

zniesienie ceł oraz wszelkich opłat równoważnych cłom w obrotach z państwami członkowskimi UE, a także stosowanie wspólnej taryfy celnej w handlu z krajami trzecimi (spoza Unii);

zniesienie wszelkiego rodzaju barier o charakterze ilościowym (np. kontyngentów);

likwidację barier o charakterze jakościowym związanych z przekraczaniem granicy (przepisy

techniczne dotyczące towarów, formalności celne, kontrole sanitarne, fitosanitarne,

weterynaryjne).

W obszarze „Swobodny przepływ towarów” Polska zadeklarowała przyjęcie całości dorobku prawnego Wspólnot Europejskich, z wyłączeniem rozwiązań przejściowych odnoszących się do sektora farmaceutycznego. Kończąc rokowania Polska uzyskała okres przejściowy dotyczący ważności certyfikatów na wyroby medyczne, wydanych na podstawie poprzednio obowiązującego prawa. Ponadto uwzględniono wniosek Polski o okres przejściowy (do 31 grudnia 2008 r.) w odniesieniu do terminu zakończenia implementacji wspólnotowej procedury rejestracji leków.Uzyskany tu przez Polskę okres przejściowy jest najdłuższy spośród państw kandydujących. Zgoda UE na jego przyznanie została jednak uwarunkowana przyjęciem przez Polskę szeregu szczegółowych zobowiązań[5].

Cła i ograniczenia ilościowe w handlu wyrobami przemysłowymi między Polską i krajami UE zostały zniesione już w wyniku realizacji Układu Europejskiego o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi. W 1999 r. utworzono strefę wolnego handlu wyrobami przemysłowymi, a ostatnie bariery celne w imporcie niektórych wyrobów z UE do Polski (samochody) wyeliminowano od 1 stycznia 2002 r. W tych warunkach główne wyzwania dostosowawcze w zakresie zapewnienia swobody przepływu towarów wiążą się z liberalizacją handlu rolnego i – zwłaszcza – z usuwaniem barier technicznych, tj. pełną harmonizacją wymogów technicznych, środowiskowych i bezpieczeństwa produktów ze standardami unijnymi wraz ze stworzeniem odpowiednich struktur

nadzoru rynku oraz zmianą systemu certyfikacji.

Przyjęcie acquis communautaire w odniesieniu do swobodnego przepływu towarów wymaga wdrożenia do polskiego prawa około 500 unijnych aktów prawnych, z których większość stanowią dyrektywy określające wymagania dotyczące wytwarzania  i wprowadzania na rynek różnych grup towarowych. W ramach implementacji wspólnotowych dyrektyw nowego podejścia, regulacji sektorowych oraz systemu nadzoru rynku przyjęto już szereg ustaw, w tym ustawę o normalizacji, ustawę o systemie oceny zgodności, pakiet tzw. ustaw farmaceutycznych (ustawa prawo farmaceutyczne, ustawa o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych) oraz ustawy dotyczące bezpieczeństwa żywności (znowelizowana ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz ustawa o materiałach przeznaczonych do kontaktu z żywnością). Podstawowa część działań dostosowawczych spoczywa jednak na samych producentach. Swoboda przepływu towarów po akcesji do Unii Europejskiej stanowić będzie dla polskich przedsiębiorstw wielką szansę, a jednocześnie wyzwanie. Przedsiębiorstwa, które wypełnią normy i standardy unijne, uzyskają pełny dostęp do jednolitego rynku europejskiego, obejmującego ponad 450 mln konsumentów. Natomiast przedsiębiorstwa, które tych norm nie wypełnią, nie tylko nie będą mogły dostarczać swych wyrobów do krajów UE, lecz również sprzedawać ich na polskim rynku wewnętrznym (z wyjątkiem nielicznych towarów produkowanych lokalnie). Dostosowania takie wymagają nakładów, które w krótkim okresie mogą pogorszyć wyniki finansowe przedsiębiorstw, w dłuższym zaś wpłyną na poprawę konkurencyjności wyrobów. W tym kontekście na pozytywne podkreślenie zasługuje uzyskanie przez Polskę okresu przejściowego na wprowadzenie wspólnotowej procedury rejestracji leków. Brak takiego okresu groził wycofaniem z obrotu dużej liczby leków produkowanych w Polsce i zastąpieniem ich przez droższe farmaceutyki importowane. W skali całej gospodarki, w długim okresie przeważać powinny pozytywne efekty swobody przepływu towarów – obniżka kosztów produkcji i wzrost efektywności w następstwie poszerzenia rynków zbytu. Korzyści odniosą również konsumenci, dzięki bardziej skutecznej ochronie ich praw oraz uzyskaniu dostępu do bogatszej i lepszej jakościowo oferty towarowej, wyższej jakości i niższej cenie wyrobów. W krótkim okresie liczyć należy się z pogłębieniem deficytu obrotów handlowych w wyniku nasilenia konkurencji towarów importowanych na rynku polskim, m.in. z nowych krajów członkowskich. Z szacunków ekspertów wynika, że akcesja do Unii Europejskiej w początkowej fazie przyczyni się do przyspieszenia wzrostu obrotów polskiego handlu zagranicznego o 1-3 pkt. proc. w eksporcie i o 2-3,5 pkt. proc. w imporcie

Negatywnym skutkiem pełnej liberalizacji obrotów towarowych z krajami UE oraz wprowadzenia taryfy unijnej w handlu z krajami trzecimi będzie ponadto znaczne zmniejszenie wpływów budżetowych z tytułu ceł. Dokonana przez Ministerstwo Finansów wariantowa symulacja wskazuje, że (z uwzględnieniem redukcji stawek celnych związanych w WTO) wpływy do polskiego budżetu z ceł, przekraczające 5 mld zł w 2000 r., obniżą się do ok. 1450 mln zł w 2004 r., 270 mln zł w 2005 r. i 290 mln zł w 2006 roku[7]

W wyniku zlikwidowania pozostałych utrudnień w dostępie do rynku krajów Unii, w tym ze względu na pełną liberalizację handlu artykułami rolno-spożywczymi, zwiększą się możliwości eksportu polskich towarów i usług. Powstanie więc szansa na większą sprzedaż produktów rolnych i zdrowej żywności na wspólnym rynku. Pomyślnym rezultatem negocjacji jest możliwość stosowania klauzuli ochronnej w sytuacji, gdyby wymiana handlowa z UE w obszarze artykułów rolnospożywczych powodowała poważne zakłócenia na rynku rolnym.

Polscy producenci i eksporterzy, w tym zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa, uzyskają też możliwość korzystania z licznych form pomocy i dopuszczonych przez UE programów pośredniego wspierania eksportu.

Pełne wykorzystanie długookresowych szans związanych z wejściem na jednolity rynek Unii Europejskiej oraz uniknięcie – a przynajmniej złagodzenie – możliwych zagrożeń będzie wymagać, obok inicjatywy i działań dostosowawczych samych przedsiębiorstw, wsparcia ich wysiłków przez państwo. Powinno ono obejmować zwłaszcza tworzenie korzystnych warunków dla aktywności inwestycyjnej, kreowania i wdrażania innowacji i postępu technicznego oraz zapewnienie polskim eksporterom instrumentów i środków oficjalnego wsparcia, porównywalnych z oferowanymi w krajach UE.

3.3.2. Swobodny przepływ osób

Obszar ten obejmuje ogół zagadnień dotyczących wzajemnego uznawania kwalifikacji

zawodowych, swobodnego przepływu pracowników, zachowania ich praw do emerytur dodatkowych, a także kwestie koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych i praw obywatelskich, w tym prawa pobytu i praw wyborczych.

W zakresie dostępu do unijnego rynku pracy ustanowiony został, na wniosek UE, okres przejściowy w formule „2+3+2, ograniczający możliwość zatrudniania obywateli nowych państw przystępujących w krajach członkowskich UE.

Przyjęta formuła oznacza, iż po dwóch pierwszych latach okresu przejściowego obecne kraje UE będą mogły znieść istniejące ograniczenia w dostępie do rynku pracy lub, w przypadku zakłóceń na ich rynkach pracy, zdecydować o dalszym przedłużeniu (na kolejne 3 lata) okresu przejściowego. Oznacza to również, że Polska może stosować podobne ograniczenia wobec obywateli obecnych państwa członkowskich UE. Ponadto w trakcie trwania okresu przejściowego obywatele nowo przyjętych państw członkowskich będą mogli skorzystać z rozwiązania dającego im pierwszeństwo w dostępie do rynków pracy Unii przed obywatelami krajów trzecich, tj. nie należących do UE.

Po dwóch latach okres przejściowy może być przedłużony o kolejne trzy lata. Po pięciu latach możliwe jest wydłużenie okresu przejściowego o następne dwa lata, jeżeli zainteresowane kraje członkowskie uzasadnią, że napływ siły roboczej z nowych krajów członkowskich powoduje zakłócenia na ich rynku pracy.

W przypadku Niemiec i Austrii okres przejściowy dotyczy także świadczenia usług przez pracowników z nowych państw członkowskich w niektórych sektorach gospodarki (w szczególności w budownictwie).

Decyzja co do stosowania ograniczeń w swobodnym podejmowaniu pracy przez obywateli nowych państw członkowskich zależy od każdego z obecnych krajów z osobna. Królestwo Niderlandów, Szwecja, Dania, Irlandia i Wielka Brytania wyraziły gotowość do otwarcia swoich rynków pracy już z chwilą naszej akcesji do UE. Część państw UE zadeklarowała liberalizację rynku pracy już po dwóch latach naszego członkostwa.

Polska zaakceptowała także dorobek prawny UE (acquis communautaire w dziedzinie wzajemnego uznawania kwalifikacji i tytułów zawodowych. W wyniku negocjacji przyjęto rozwiązanie, które prowadzi do uznania wszystkich dyplomów pielęgniarskich i dyplomów położnych.W przypadku dyplomu licencjata pielęgniarstwa oraz licencjata położnictwa władze krajowe w specjalnym certyfikacie będą potwierdzały posiadanie dyplomu oraz wymaganego doświadczenia zawodowego (co najmniej 3 lata praktyki zawodowej w ciągu 5 lat przed wydaniem certyfikatu).

Podobne rozwiązanie będzie obowiązywać w odniesieniu do dyplomów pielęgniarki i pielęgniarki dyplomowanej oraz dyplomu położnej (certyfikat będzie poświadczał 5-letnią czynną praktykę zawodową w okresie 7 lat przed jego wydaniem). W celu zapewnienia odpowiedniej koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych Polska zobowiązała się do podjęcia działań usprawniających struktury administracyjne, co umożliwi bardziej efektywne wdrażanie regulacji w tej dziedzinie.

Strona polska zobowiązała się również do wdrożenia odpowiednich regulacji prawnych z zakresu praw wyborczych czynnych i biernych (dot. wyborów samorządowych i do Parlamentu Europejskiego).

Obawy niektórych krajów UE dotyczące znacznej skali legalnej migracji polskich pracowników nie znajdują uzasadnienia. Symulacje przeprowadzone zarówno przez ekspertów krajowych jak i zagranicznych wskazują bowiem, że potencjał migracyjny z Polski może wynosić ok. 350-390 tys. Polaków, a realnie w pierwszych latach członkostwa – ok. 100 tys. osób.

Pozytywną stroną integracji będzie jest wzrost inwestycji zagranicznych, co spowoduje wzrost zatrudnienia.

Należy oczekiwać, że w miarę stopniowego wyrównywania się poziomu rozwoju ekonomicznego oraz wzrostu handlu pomiędzy Polską a pozostałymi krajami Unii, a także zmniejszania się przyrostu zasobów siły roboczej presja migracji pracowników ulegnie osłabieniu.

Konsekwencją integracji z UE będzie pełne dostosowanie polskiego rynku pracy do standardów obowiązujących w UE. Oznacza to w dłuższej perspektywie zapewnienie porównywalnych z krajami Unii standardów pracy i świadczeń socjalnych, objętych Europejską Kartą Społeczną oraz Europejskim Kodeksem Zabezpieczenia Społecznego. Odnosi się to w szczególności do poziomu wynagrodzeń oraz zasiłków dla bezrobotnych, jak również czasu pracy, minimalnego wymiaru urlopu, standardów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Mimo wprowadzenia okresu przejściowego w zakresie dostępu polskich obywateli do wspólnotowego rynku pracy, ogólny wynik negocjacji w tym obszarze należy ocenić pozytywnie. Takie rozwiązanie było konieczne dla zakończenia negocjacji na temat swobody przepływu osób. Czasowe ograniczenie dostępu do unijnego rynku pracy było niezbędne dla neutralizacji obaw społeczeństw UE (zwłaszcza Niemiec i Austrii, w tym w regionach przygranicznych). Jednocześnie należy podkreślić, że wiele państw UE (Szwecja, Dania, Irlandia, Grecja, Wielka Brytania) zadeklarowało gotowość do liberalizacji rynku pracy od dnia przystąpienia Polski do UE, a Włochy i Francja zliberalizują rynek pracy po 2 latach od przystąpienia Polski do UE.

3.3.3. Swoboda świadczenia usług

Swoboda świadczenia usług obejmuje uregulowania prawne, tworzące podstawy nieograniczonych możliwości świadczenia usług we wszystkich państwach członkowskich. Polska zadeklarowała gotowość wdrożenia całości dorobku prawnego UE w tym obszarze do dnia uzyskania członkostwa, z wyjątkiem kwestii, w odniesieniu do których wystąpiła i uzyskała rozwiązania przejściowe lub stałe wyłączenie spod działania prawa UE.

Dla rzeczywistej swobody świadczenia usług ogromne znaczenie mają inne postanowienia, w tym o swobodzie przepływu towarów, kapitału, osób i zakładania przedsiębiorstw. Dla neutralizacji obaw społeczeństw UE (zwłaszcza Austrii i Niemiec, w tym w regionach przygranicznych) uzgodniono okresy przejściowe w dostępie polskich obywateli do unijnego rynku pracy.

W gospodarkach krajów Unii Europejskiej udział usług w tworzeniu PKB w 2000 r. wynosił 72%, podczas gdy przemysłu przetwórczego i budownictwa – 26%, a rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa – 2%. Także w Polsce transformacja przyniosła znaczny wzrost roli usług (w 2000 r. stanowiły one 62% PKB, wobec 54% w 1995 r.), natomiast zmalało znaczenie przemysłu przetwórczego i budownictwa (z 39% w 1995 r. do 34% w 2000 r.).

Dla Polski największe znaczenie w obrotach usługami z zagranicą ma sektor „podróże

zagraniczne” (40% ogólnych obrotów usługowych), następnie usługi transportowe, budowlane, finansowe, ubezpieczeniowo-reasekuracyjne. Część usług jest wliczona w cenę dóbr (serwis maszyn i urządzeń itp.) lub jest rozliczana z partnerami zagranicznymi w drodze kompensaty (usługi pocztowe i

telekomunikacyjne).

Biorąc pod uwagę obecne możliwości oraz uwarunkowania naturalne polskiego rynku, Polska

mogłaby zwiększyć swoje udziały w zakresie:

usług transportowych – z uwagi na duży potencjał przewozowy oraz korzystne położenie

geograficzne;

wąskiej grupy usług wysoko wyspecjalizowanych – ze względu na wysokie umiejętności

fachowe polskich specjalistów i ich relatywnie niskie płace (np. renowacje zabytków);

usług budowlanych – z uwagi na dotychczas uzyskane doświadczenia i znaczący potencjał

wykorzystujący m. in. niższe koszty siły roboczej;

innych usług profesjonalnych, np. programowania, wzornictwa, itp.;

usług turystycznych – przystąpienie Polski do UE powinno spowodować wzrost przyjazdów do

Polski i stopniowy rozwój turystyki;

usług z zakresu kultury.

Po przystąpieniu Polski do Unii należy także spodziewać się intensyfikacji importu wielu usług z krajów UE (usług finansowych i w zakresie doradztwa, marketingu, audytingu itp.). Jednocześnie będzie występował proces silniejszego powiązania sieci usługowych, operujących we Wspólnotach z firmami działającymi w Polsce.

Usługi transportowe są drugim co do znaczenia (ponad 20%) sektorem w obrotach usługami z zagranicą. W transporcie samochodowym przyjęcie unijnych standardów (zarówno dotyczących warunków pracy kierowców, jak i wyższych wymagań technicznych pojazdów) nie powinno obniżyć w znaczącym stopniu jego konkurencyjności, albo też budzić obaw o eskalację napływu obcych firm do Polski.

W negocjacjach ustalono, że międzynarodowy transport drogowy między Polską a UE zostanie generalnie zliberalizowany od 2004 r., jednak przewozy wewnątrz każdego państwa (tzw. kabotaż) dostępne będą dla innych państw członkowskich dopiero pięć lat później, tj. od 1 maja 2009 r. W zamian Polska wywalczyła, aby nasza sieć dróg była otwierana dla najcięższych (ważących ponad 44 t.) unijnych ciężarówek stopniowo i za opłatą. O trzy lata odłożono także wprowadzenie do Polski konkurencji dla PKP.

Rynek transportu lotniczego zostanie w pełni zliberalizowany. Każdy unijny przewoźnik będzie mógł bez ograniczeń obsługiwać nie tylko linie między Polską  a pozostałymi krajami UE, ale także wewnątrz naszego kraju. LOT otrzyma identyczne przywileje na terenie krajów członkowskich. W efekcie powinny spaść ceny biletów, klienci będą mieli większy wybór linii, w tym tzw. tanich. Strona polska będzie musiała dostosować swą infrastrukturę (porty lotnicze, system kontroli lotu, łączność itp.) do wymagań UE.

Z dniem 1 stycznia 2003 r. nastąpiła pełna liberalizacja usług telekomunikacyjnych. Spowoduje to prawdopodobnie spadek cen połączeń międzynarodowych, szczególnie z krajami UE. Można także spodziewać się szybszego rozwoju sieci.

Od 2006 r. monopol Poczty Polskiej zostanie ograniczony do przesyłek o wadze do 50 g. Przesyłki o większym ciężarze będą mogły dostarczać prywatne firmy kurierskie, które obecnie mogą obsługiwać tylko rynek paczek powyżej 2 kg. Powinno to pozwolić m.in. na rozwój sprzedaży przez Internet. Firmy kurierskie będą jednak musiały składać się na specjalny fundusz finansowania tzw. usług powszechnych, w rezultacie Poczta Polska będzie nadal świadczyła deficytowe usługi.

Rozwój usług budowlanych zależy przede wszystkim od swobody przepływu pracowników z Polski do krajów Unii.

W zakresie sektora usług finansowych (tj. bankowych, ubezpieczeniowych i obrotu papierami wartościowymi) prawo polskie jest zasadniczo zgodne z prawem wspólnotowym w zakresie podstawowych kwestii dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności bankowej. W odniesieniu do wysokości funduszy własnych banków spółdzielczych uzyskany został okres przejściowy do 31 grudnia 2007 r. na dostosowanie do wymogu minimalnego poziomu funduszy własnych w wysokości 1 mln euro. Ustalono następujący harmonogram dochodzenia do wymaganego poziomu funduszy własnych:

do 31 grudnia 2000 r. równowartość 300 tys. euro;

do 31 grudnia 2005 r. równowartość 500 tys. euro;

do 31 grudnia 2007 r. równowartość 1 mln euro.

Ponadto – z uwagi na szczególny rodzaj działalności – Polska uzyskała wyłączenie spod dyrektyw prawa UE następujących polskich instytucji: Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych (SKOK), Banku Gospodarstwa Krajowego (BGK) oraz Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych.

W wyniku dostosowania polskiego sektora bankowego do standardów europejskich ograniczono bezpośrednią kontrolę Skarbu Państwa do 3 banków (PKO BP, BGŻ i BGK). Ponad 60 banków funkcjonuje natomiast jako podmioty komercyjne i na nie przypada 95% funduszów własnych całego sektora bankowego. Wraz z kapitałem inwestorzy zagraniczni zapewniają dostęp do nowych technologii i know-how, umożliwiają pozyskanie nowych międzynarodowych klientów, a po przystąpieniu Polski do Unii dają możliwość sprostania silnej presji konkurencyjnej. Fuzje i połączenia przyczyniły się do koncentracji usług bankowych (w końcu 2001 r. do 10 największych banków należało ponad 80% aktywów netto). Tendencja ta sprzyja umacnianiu systemu bankowego i zwiększa jego konkurencyjność na rynku unijnym. Dynamiczne procesy konsolidacyjne powodują

ograniczanie zatrudnienia w tym sektorze. Nasilenia procesów konsolidacji oczekiwać można we wciąż rozdrobnionym sektorze funduszy emerytalnych (z obecnych 17 OFE na rynku może pozostać 8-10 lub mniej).

Jednolity Rynek oznacza swobodę świadczenia usług przez producentów, zarówno w kraju, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa, jak i w każdym innym kraju członkowskim UE. Prowadzi to do większej konkurencji, niż na zamkniętym rynku krajowym. Jednocześnie polscy konsumenci zyskają wielokrotnie większy wybór usługodawców, a polscy usługodawcy będą mogli zdobywać nowych klientów w całej Unii. W rezultacie przyjętych zobowiązań można spodziewać się: obniżenia taryf przewozowych (w transporcie lotniczym, kolejowym i samochodowym), podniesienia bezpieczeństwa przewozów, depozytów bankowych i innych usług finansowych, poprawy jakości świadczonych usług, wprowadzania nowoczesnych form świadczenia usług (m. in. z wykorzystaniem bankomatów, telefonów czy Internetu), zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na środowisko naturalne, racjonalizacji wydatków publicznych ponoszonych na funkcjonowanie rynku usług kolejowych. Efektem działań na rzecz regionalizacji rynku kolejowego będzie lepsze dostosowanie ofert przewozowych do oczekiwań i potrzeb społecznych na szczeblu lokalnym i regionalnym. Równocześnie konieczność wzmocnienia pozycji konkurencyjnej polskich podmiotów świadczących usługi generuje wydatki na zakupy nowoczesnego taboru samochodowego, kolejowego

i samolotów, nowoczesnych systemów informacyjnych oraz modernizację infrastruktury kolejowej, telekomunikacyjnej, lotnisk.

Swoboda świadczenia usług, wraz ze swobodą przepływu towarów, osób i kapitału, tworzy fundament jednolitego rynku UE, który stanowi z kolei jedną z sił napędowych europejskiej integracji. Przyjęcie przez Polskę regulacji dotyczących obszaru „Swoboda świadczenia usług” wiąże się z ogromnym wysiłkiem dostosowawczym w tak istotnych dziedzinach działalności gospodarczej jak bankowość, ubezpieczenia, rynek papierów wartościowych i usługi inwestycyjne, ochrona danych osobowych, usługi społeczeństwa informacyjnego. Z drugiej strony da to polskim instytucjom i operatorom gospodarczym możliwość niezakłóconego włączenia się w funkcjonowanie jednolitego rynku UE oraz uzyskanie nowych perspektyw rozwoju.

3.3.4. Swobodny przepływ kapitału

Polska zadeklarowała pełne dostosowanie prawa polskiego do prawa wspólnotowego w zakresie swobodnego przepływu kapitału i płatności, a także w kwestii zapobiegania praniu brudnych pieniędzy.

Najważniejsze postanowienia w zakresie przepływu kapitału finansowego i płatności to:

zniesienie ograniczeń w zakresie podejmowania działalności gospodarczej;

zniesienie ograniczeń w zakresie dokonywania operacji kapitałowych na rynku krajowym;

zniesienie ograniczeń w zakresie operacji rynku pieniężnego i innych operacji krótkoterminowych;

implementacja dyrektywy UE w sprawie finalności rozrachunku w systemach płatności i w systemach rozrachunku papierów wartościowych;

przyjęcie zgodnych z acquis instrumentów ostrożnościowych w zakresie nadzoru nad

instytucjami finansowymi;

rozszerzenie przepisów w zakresie zapobiegania praniu brudnych pieniędzy na podmioty

dotychczas nimi nie objęte.

Objęcie Polski swobodą przepływu kapitału i przyjęcie dorobku prawnego UE w tym obszarze umożliwi pełne włączenie kraju w europejski, a także światowy obieg kapitału. Przyniesie to zwiększenie zainteresowania gospodarką polską jako miejscem lokowania kapitału, zwiększy bezpieczeństwo obrotu kapitału i systemu bankowego, wpłynie na obniżenie kosztów usług finansowych i ożywienie działalności gospodarczej. Pełna swoboda przepływu kapitału przyczyni się do modernizacji wielu dziedzin gospodarki w Polsce, co byłoby trudne bez znacznego zaangażowania kapitału zagranicznego. Członkostwo w UE wzmocni bezpieczeństwo zarówno inwestycji zagranicznych, jak i krajowych, stwarzając gwarancję większej stabilności przepisów i polityki gospodarczej.

Szczególnie korzystna dla zwiększenia wiarygodności Polski i podmiotów krajowych wobec instytucji zagranicznych jest implementacja przepisów unijnych dotyczących finalności rozrachunku w systemach płatności i w systemach rozrachunku papierów wartościowych. Przepisy te zmniejszają poziom ryzyka systemowego, ustalając wymagalność zleceń transferu nawet w przypadku postępowania upadłościowego wobec uczestnika, a także nieodwoływalność zleceń po upływie momentu określonego w ustawie. Pozwoli to ograniczyć ryzyko działania i zachęci inwestorów, nie tylko z UE, do podejmowania działalności w Polsce, oferując rynki zbytu na terenie całego, rozszerzającego się ugrupowania. Wzrost wiarygodności inwestycyjnej Polski przełoży się na poprawę warunków i obniżenie kosztów pozyskania kapitału za granicą, zwłaszcza kredytów i pożyczek.

Obok zwiększenia zaangażowania kapitałowego zagranicznych przedsiębiorstw w Polsce, należy oczekiwać, że stopniowo będą wzrastały inwestycje polskie za granicą, szczególnie w krajach UE. Integracja rynków kapitałowych w ramach UE zapewni Polsce dostęp do wynikających stąd korzyści, m.in. nowoczesnych technologii, korzyści skali, zmniejszenia zakłóceń konkurencji oraz obniżenie kosztów usług finansowych, sprzyjające bardziej efektywnej alokacji zasobów.

Wraz ze swobodą przepływu kapitału i usług nastąpi dalszy rozwój sektora bankowego oraz funduszy inwestycyjnych, ubezpieczeniowych i emerytalnych. Zniesione zostaną pozostałe ograniczenia swobody zakładania i działania oddziałów zagranicznych banków, ubezpieczycieli i innych instytucji finansowych. Należy oczekiwać, że spowoduje to dodatkowy napływ kapitału zagranicznego do polskiego sektora finansowego, co pozwoli na wzmocnienie i unowocześnienie tego sektora. Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku polskiego sektora bankowego udział kapitału zagranicznego już jest wysoki – w połowie 2002 r. jego udział w funduszach własnych sektora sięgał 81%. Ponadto bankowe procesy konsolidacyjne w Europie i na świecie będą również wpływać na polski sektor bankowy.

Po przystąpieniu do UE należy oczekiwać dalszego zwiększenia dopływu pożyczek i kredytów ze strony międzynarodowych instytucji finansowych związanych z UE, m.in. Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Poprawią się także warunki, na których udzielane będą wspomniane kredyty i pożyczki.

W rezultacie zmniejszenia ryzyka, związanego z inwestowaniem na rynku polskim, można oczekiwać spadku udziału kapitału spekulacyjnego i wydłużenia okresu inwestycji portfelowych. Zmniejszy to niebezpieczeństwo nagłego wycofania kapitału spekulacyjnego oraz wynikających stąd problemów gospodarczo-walutowych.

W zakresie nabywania nieruchomości, Polska uzyskała zgodę na dwa okresy przejściowe w trakcie których w stosunku do obywateli UE utrzymane zostaną krajowe zasady nabywania nieruchomości przez cudzoziemców (tj. wymóg uzyskania zezwolenia):

okres 5-letni, począwszy od daty uzyskania członkostwa w UE, dotyczy nabywania tzw. drugich domów przez obywateli UE (oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego). Wyłączone z tej kategorii są nieruchomości o charakterze rekreacyjnym, nabywane w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Okres przejściowy nie obejmuje osób zamieszkujących legalnie i nieprzerwanie na terenie Polski przez okres co najmniej 4 lat

przed nabyciem nieruchomości;

okres 12-letni, począwszy od daty uzyskania członkostwa w UE, dotyczy nabywania nieruchomości rolnych i leśnych przez obywateli UE (oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego). Okres przejściowy nie obejmuje rolników indywidualnych osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samozatrudnienia w Polsce, pod warunkiem dzierżawy i uprawiania przez nich ziemi przez okres co najmniej 3 lat, a w województwie warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, pomorskim, lubuskim, wielkopolskim, dolnośląskim i opolskim – przez okres 7 lat przed nabyciem nieruchomości.

Uzyskane przez Polskę okresy przejściowe w sprawie nabywania nieruchomości, pozwalające zachować kontrolę nad obrotem najbardziej newralgicznymi kategoriami nieruchomości, uchronią polski rynek przed ewentualnymi negatywnymi zjawiskami, jakich można byłoby się obawiać w związku z pełną liberalizacją tego rynku dla cudzoziemców od dnia członkostwa. W szczególności chodzi tu o zapobieżenie spekulacyjnym działaniom na rynku ziemi rolnej, której potencjalna wartość, w związku ze wzrostem rentowności produkcji rolnej, wzrastać będzie w pierwszych latach członkostwa szybciej, niż faktyczna cena uzyskiwana na rynku.

3.3.5. Polityka transportowa

Polityka transportowa UE dotyczy transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, morskiego, żeglugi śródlądowej oraz transportu kombinowanego i reguluje: harmonizację techniczną, bezpieczeństwo, dostęp do rynku i jego funkcjonowanie, swobodę świadczenia usług i zakładania przedsiębiorstw, stosunki zewnętrzne oraz pomoc państwa.

Polsce przyznano okresy przejściowe w dwóch dziedzinach:

w transporcie drogowym Polska uzyskała okres przejściowy do 31 grudnia 2010 r. dotyczący

maksymalnego nacisku na drogę pojedynczej osi pojazdu na głównej międzynarodowej sieci

drogowej (TINA);

w transporcie kolejowym do 31 grudnia 2006 r. Polska nie będzie musiała udzielać

nieograniczonego dostępu przedsiębiorstwom kolejowym innych państw UE do Transeuropejskiej Kolejowej Sieci Towarowej znajdującej się na terytorium RP.

Od dnia uzyskania członkostwa Polska uzyska pełen dostęp do rynku międzynarodowych samochodowych przewozów towarowych.

Polscy przewoźnicy będą wyłączeni z możliwości wykonywania drogowych przewozów kabotażowych w państwach członkowskich UE przez 3 lata (z możliwością przedłużenia go do maksimum 5 lat). Wyłączenie to dotyczy także możliwości wykonywania przewozów kabotażowych przez przewoźników państw członkowskich UE na terytorium naszego kraju. Polska uzyskała jednocześnie zapewnienie o możliwości zawierania dwustronnych umów z państwami członkowskimi UE w sprawie stopniowej liberalizacji usług kabotażowych. Należy podkreślić, że zaproponowany przez UE okres przejściowy w zakresie drogowych przewozów kabotażowych w państwach członkowskich został także zaakceptowany przez inne kraje kandydujące.

W transporcie lotniczym Polska zadeklarowała wdrożenie całości dorobku prawnego UE do czasu akcesji, co oznacza pełny dostęp unijnych przewoźników lotniczych (w tym także tzw. tanich linii) do rynku polskiego.

Dostosowania w obszarze polityki transportowej, zwłaszcza te związane z dostosowaniem dróg do norm UE oraz do przewidywanego wzrostu ruchu w okresie do 2010 r. będą wiązać się z określonymi kosztami. Warto jednakże podkreślić, że w tym okresie spodziewany jest znaczny udział środków unijnych finansujących rozbudowę i modernizację sieci drogowej w Polsce. Nasz kraj uzyska także z UE środki na budowę linii kolejowych i modernizację istniejącej infrastruktury transportowej.

Rezultatem udziału w unijnej polityce transportowej będzie w dłuższym okresie zrównoważony rozwój wszystkich rodzajów transportu – drogowego, kolejowego, żeglugi śródlądowej, morskiego i lotniczego, co sprzyjać będzie aktywizacji całej gospodarki i umożliwi konkurowanie z innymi krajami, nie tylko w transporcie. Sprawny transport jest ważnym czynnikiem wpływającym na nowe lokalizacje produkcji. Można oczekiwać korzyści dla podmiotów korzystających z usług transportowych, ale także dla samych przewoźników. Korzystający z usług transportowych będą mieli do wyboru większą ilość ofert, często tańszych i bezpieczniejszych.

W wyniku procesów liberalizacji przewoźnicy będą mieli wyrównane warunki konkurowania na jednolitym rynku transportowym. Na rynku pozostaną te przedsiębiorstwa, które będą w stanie osiągnąć najlepsze wyniki. Przykładem jest tu sytuacja w transporcie lotniczym, w którym konkurencja między przewoźnikami narodowymi, a także powstawanie nowych, tanich linii lotniczych doprowadziły w ostatnich latach do znaczącej obniżki cen, łączenia się przewoźników, ale także bankructwa niektórych z nich. Także w Polsce przewiduje się spadek cen usług w transporcie lotniczym po akcesji do UE. Polskie przedsiębiorstwa transportu lotniczego (a także morskiego) będą musiały, aby utrzymać się w warunkach konkurencji na rynku unijnym, wchodzić w spółki i alianse międzynarodowe. Do sprostania konkurencji międzynarodowej stosunkowo najłatwiej jest przygotować się przedsiębiorstwom transportu drogowego. Warunkiem konkurencyjności międzynarodowej tych przedsiębiorstw jest przede wszystkim nowoczesny tabor. Niektóre przedsiębiorstwa już takim taborem dysponują, a dla wielu będzie to możliwe w niedługim czasie.

Zarówno polscy przewoźnicy, jak też korzystający z usług przewoźników, odniosą korzyści w wyniku przyjęcia przez Polskę standardów unijnych w zakresie polityki transportowej. Poprawi się bezpieczeństwo przewozów, a także jakość infrastruktury transportowej. Polska otrzyma bowiem dodatkowe środki na budowę nowych dróg, autostrad, linii kolejowych oraz modernizację istniejącej już infrastruktury transportowej. Dzięki liberalizacji przewozów lotniczych spadną ceny biletów, zwiększy się ilość i jakość wykonywanych usług, zarówno w odniesieniu do przewozów wewnątrz kraju, jak też do państw członkowskich Unii Europejskiej. Dzięki procesom liberalizacji usług transportowych polscy przewoźnicy będą mogli konkurować na jednolitym rynku, rozwijając w ten sposób dotychczasową działalność. Udział w polityce transportowej Unii Europejskiej w dłuższej perspektywie oznaczać będzie zrównoważony rozwój wszystkich rodzajów transportu – drogowego, kolejowego, żeglugi śródlądowej, morskiego i lotniczego. To także dostęp do nowoczesnych technologii, między innymi do tworzonego obecnie systemu nawigacji satelitarnej Galileo, który będzie szeroko stosowany w dziedzinie transportu.

3.3.6. Unia celna

Głównym przedmiotem negocjacji w obszarze „Unia Celna” było osiągnięcie przez polskie służby celne pełnej gotowości do stosowania wspólnotowego prawodawstwa celnego w sposób nie mniej efektywny niż administracje celne obecnych krajów członkowskich. Poza współpracą i wzajemną pomocą w sprawach celnych, obszar ten obejmował także m.in. problematykę Nomenklatury Scalonej, stosowania kontyngentów i plafonów ustalanych w ramach zewnętrznych stosunków Unii, a także walkę z obrotem towarami podrabianymi, pirackimi itp.

Przyjęcie prawa wspólnotowego w tym obszarze było od początku traktowane jako perspektywicznie korzystne dla strony polskiej, przede wszystkim dzięki związanemu z nim zwiększeniu skuteczności działania służb celnych, przy czym podstawą wszystkich przedsięwzięć w tym obszarze jest likwidacja barier celnych w handlu między Polską a UE.

Już w Układzie Europejskim (Art. 91) strona wspólnotowa zobowiązała się m.in. do udzielenia Polsce pomocy technicznej w tych dziedzinach, przewidziano także wymianę informacji, organizowanie seminariów i inne kroki zmierzające do stopniowego zbliżania polskiego systemu celnego do systemu wspólnotowego.

Polska nie występowała w tym obszarze o żadne okresy przejściowe, a przepisy prawa

polskiego po wejściu w życie Kodeksu celnego z 1997 r. były już w momencie otwarcia negocjacji w znacznej mierze zbieżne ze wspólnotowymi.

Fakt, że wschodnia granica Polski stanie się zewnętrzną granicą Unii Europejskiej, czyni niezbędnym efektywne wprowadzenie wszystkich unijnych regulacji celnych, a także zapewnienie skuteczności działania, która nie może być niższa niż na innych granicach UE. Dotyczy to nie tylko obrotu towarowego, ale także zwalczania nielegalnego handlu towarami podrobionymi i pirackimi. W rezultacie konieczne stało się opracowanie i wprowadzenie szeregu zmian w organizacji służby celnej, modernizacja i usprawnienie systemu łączności, komputeryzacja itp.

Do najważniejszych zmian w polskim systemie celnym należą:

zniesienie opłat manipulacyjnych niezgodnych z praktyką UE;

utworzenie laboratoriów umożliwiających specjalistyczne badania na użytek służby celnej;

dostosowanie ustawodawstwa dotyczącego restrykcji w obrocie niektórymi towarami, a także zwolnień celnych i procedur uproszczonych przy przesyłkach zbiorczych;

opracowanie Strategii Działania i Strategii Informatyzacji, dotyczących współpracy z odpowiednimi służbami i systemami UE;

przygotowanie do uruchomienia czterech systemów informatycznych związanych z funkcjonowaniem służb celnych, które powinny być uruchomione w ciągu 2003 r.,

a także dodanie funkcji WAP (dostępu z sieci komórkowych) do strony internetowej służb

celnych;

wprowadzenie przepisów wykonawczych do ustawy o służbie celnej, opracowanie Kodeksu

Etyki Celnej, prace nad systemem kontroli wewnętrznej, zwiększenie niektórych uprawnień

służb celnych;

rozpoczęcie modernizacji urzędów celnych na granicy wschodniej i północnej.

Należy podkreślić, że zmiany wprowadzane w polskim systemie celnym w związku  z przygotowaniami do akcesji przynoszą już dziś wymierne korzyści dla naszego kraju, a mianowicie:

skuteczniejsze zwalczanie przestępczości celnej;

lepszą ochronę obywateli przed zagrożeniami zdrowotnymi i społecznymi;

sprawniejszą ochronę dziedzictwa kulturowego;

likwidację barier biurokratycznych w wymianie handlowej towarów z zagranicą;

zapewnienie sprawnego i efektywnego poboru należności celnych i podatkowych.

Zmiany, które czekają polską służbę celną w najbliższych latach, to także bezpośrednie efekty

przeniesienia dużej części ich działania na nową, zewnętrzną granicę UE. Wśród wielu zadań należy wymienić:

zmniejszenie zatrudnienia na granicy zachodniej i południowej związane z zaniechaniem kontroli na tych granicach oraz odpowiednie zwiększenie stanu zatrudnienia w placówkach na

zewnętrznej granicy Unii;

konieczność rozbudowy obiektów zajmowanych przez administrację celną na granicach, które stają się zewnętrznymi granicami Unii i jednoczesnego zagospodarowania zbędnych obiektów na pozostałych granicach.

W efekcie tych zmian oczekiwać można ożywienia gospodarczego w przygranicznym regionie wschodnim związanego z inwestycjami w zakresie infrastruktury: obiektów służących do odpraw celnych, przejść granicznych, dróg dojazdowych, telekomunikacji itp., a także obsługi ruchu towarowego i turystycznego, w tym gastronomii i pokrewnych usług.

3.3.7. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

Negocjacje w tym obszarze obejmowały kwestie przyjęcia ustawodawstwa zgodnego z unijnymi aktami prawnymi przyjętymi w oparciu o Tytuł V Traktatu o Unii Europejskiej („Postanowienia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa”), dostosowania się do konkluzji Rady Europejskiej i Rady Unii Europejskiej w zakresie II filaru (tj. WPZiB), współpracy z krajami trzecimi i organizacjami międzyrządowymi, ochrony dyplomatycznej i konsularnej, stosunków z krajami trzecimi, sankcji i innych środków negatywnych UE.

W obszarze WPZiB Polska nie występowała o żadne okresy przejściowe i zobowiązała się do wdrożenia całości dorobku prawnego związanego z tym obszarem.

Przyjęcie i wdrożenie dorobku prawnego UE w zakresie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa będzie miało ważne znaczenie dla umocnienia pozycji Polski w Europie i świecie. Pewne koszty finansowe i rzeczowe zostaną poniesione w związku z udziałem Polski w unijnych siłach szybkiego reagowania.

Polska polityka zagraniczna jest obecnie zbieżna z celami WPZiB. Celem polskiej polityki zagranicznej jest bezpieczeństwo, stabilność i dobrosąsiedzkie stosunki w Europie. Czyni to z nas pożądanego dla UE partnera. Potwierdzeniem tego jest nasze członkostwo w NATO, aktywna postawa i współpraca z UE na forum organizacji międzynarodowych oraz uczestnictwo w działaniach mających na celu zachowanie stabilności w regionie i na świecie.

Polska od początku dialogu politycznego z UE (tj. od 1994 r.) przyłączała się do większości

ogłaszanych przez Unię wspólnych stanowisk, działań, demarches oraz deklaracji. Ustawodawstwo polskie normujące zagadnienia WPZiB, już w okresie przednegocjacyjnym było zgodne w większości przypadków z ustawodawstwem unijnym w tym zakresie, które odpowiada powszechnie uznanym normom funkcjonowania społeczności międzynarodowej.

W ramach II filaru tworzona jest Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa  i Obrony (WEPBiO). W Traktacie z Nicei zaznaczono, że WEPBiO ogranicza się do działań antykryzysowych, jednak nie wykluczono dalszego rozwoju współpracy obronnej. Przewidywane zaangażowanie wojskowe państw Unii zdefiniowano w tzw. Europejskim Celu Operacyjnym (European Headline Goal). Stanowi on podstawę do stworzenia w 2003 r. unijnych sił szybkiego reagowania. Planowane jest powołanie do operacji antykryzysowych sił liczących do 60.000 żołnierzy. Polska zadeklarowała gotowość uczestnictwa w tych siłach i zgłosiła udział ok. 1500 polskich żołnierzy. Od 1 stycznia br. Polska bierze udział w pierwszej autonomicznej operacji antykryzysowej UE – Misji Policyjnej UE w Bośni i Hercegowinie. Trwają obecnie przygotowania do przejęcia w marcu 2003 r. przez siły wojskowe UE operacji antykryzysowej w Macedonii. Wyzwaniem w ramach II filaru wymagającymi aktywnych działań ze strony Polski jest: włączenie się do wspólnej polityki UE w zakresie zbrojeń oraz udział w europejskim rynku zbrojeniowym. Zadaniom tym powinny zostać podporządkowane nie tylko działania w ramach „Strategii dla przemysłowego potencjału obronnego na lata 2003-2008”, ale przede wszystkim polityka offsetowa prowadzona w ramach przetargów, np.: na kołowy transporter opancerzony, samolot transportowy, itp. Kapitał offsetowy (finansowy, technologiczny i materialny) powinien przynieść Polsce wymierne korzyści ekonomiczne i społeczne (miejsca pracy).

Już po podpisanie Traktatu akcesyjnego postawione zostaną przed Polską nowe zadania. Polska uzyska status „aktywnego obserwatora”, polegający na uczestniczeniu w pracach grup i komitetów roboczych Rady UE, bez prawa udziału w procesie decyzyjnym. Status ten jeszcze przed formalnym przystąpieniem do UE pozwoli Polsce prezentować swoje stanowisko i dzięki temu wpływać, jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Unii, na rozwój WPZiB.

Aktywny udział Polski w II filarze UE przyniesie wymierne korzyści polegające na

wzmocnieniu naszej pozycji jako wiarygodnego uczestnika mechanizmów umacniania bezpieczeństwa i stabilności w Europie i na świecie.

ZAKOŃCZENIE

Na dynamikę i rozwój Polsko-0 niemieckich stosunków ekonomicznych w latach dziewięćdziesiątych znaczący wpływ wywarła transformacja ustrojowa w Polsce i zjednoczenie Niemiec. Gospodarkę rynkową w Polsce wprowadzano równocześnie z reorientacją dotychczasowej struktury geograficznej polskich stosunków ekonomicznych z zagranicą. W czasie transformacji gospodarczej ważne były zarówno reformy wewnętrzne jak i pomoc zagraniczna. Należy tu wymienić przede wszystkim prywatyzację aktywów publicznych, wzrost roli banków, rynku kapitałowego i kapitału zagranicznego, a także rozwój handlu zagranicznego, zwłaszcza eksportu. Już w pierwszych latach transformacji najważniejszym partnerem handlowym i współpracy ekonomicznej Polski nie tylko w Europie, ale i na świecie stała się Republika Federalna Niemiec. Zajęła ona miejsce byłego Związku Radzieckiego.

Również zjednoczone Niemcy znalazły się w tym czasie w okresie dostosowań i integracji gospodarczej nowych krajów federacji do wysoce efektywnej gospodarki zachodnioniemieckiej. Obliczany na krótki okres i szybkie efekty proces dostosowawczy znacznie się wydłużył. Nowe kraje federacji potrzebowały środków finansowych , co obciążało podatników zachodnioniemieckich. Zmiany strukturalne, w tym również prywatyzacja, powodowały wzrost bezrobocia. Na tym tle, a także różnicy w płacach nastąpiło niezadowolenie, głównie w nowych krajach federacji. Ujawniły się zmiany w handlu zagranicznym zjednoczonych Niemiec. Okresowo zmniejszyła się nadwyżka w bilansie handlu zagranicznego, czego konsekwencją był ujemny bilans płatności bieżących. Gospodarka niemiecka znalazła się w najtrudniejszym okresie rozwoju od zakończenie drugiej wojny światowej.

Polsko-niemiecka współpraca gospodarcza jest korzystna dla obu stron. Poprzez szersze otwarcie rynku, niż w przypadku innych krajów europejskich, Polska znajduje się zbyt dla wzrastającej produkcji przemysłowej, co jest szczególnie ważne przy wąskim jeszcze, z powodu niskich płac, polskim rynku wewnętrznym. Dla gospodarki niemieckiej rynek polski z prawie 40 mln mieszkańców stanowi równocześnie duży rynek zbytu w centrum Europy. W Polsce zamieszkuje cztery razy więcej ludności niż na Węgrzech lub w Republice Czeskiej.

Oprócz dużego rynku istnieją możliwości rozwoju obrotu uszlachetniającego. Oznacza to wysyłanie do Polski materiałów surowcowych i ich powrót do Republiki Federalnej Niemiec w postaci przetworzonej. W takich transakcjach wykorzystuje się w Polsce tanią i dobrze wykwalifikowaną siłę roboczą. Inną korzyścią jest bliskość geograficzna co ma szczególne znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw odgrywających istotną rolę w gospodarce niemieckiej.

Dla przedsiębiorstw niemieckich ważne znaczenie mają motywy inwestycyjne, a także transfer technologii i nowoczesnych metod zarządzania. Często zabiega się o ich sprzedaż na rynkach dalekowschodnich. Polska natomiast jest położona blisko i również jest zainteresowana dostępem do najnowocześniejszych technologii organizacji procesów produkcyjnych. Dzięki nim może osiągnąć szybszy rozwój gospodarczy i łatwiej dostosować się do współczesnych wymogów rynku światowego. Nie występują przy tym bariery kulturowe wynikające z innych mentalności społeczeństw europejskich i azjatyckich. Współpraca rozwijać się może również w formie spółek o kapitale mieszanym typu joint ventures.

We współpracy polsko-niemieckiej istnieją także przeszkody, ale korzyści je przewyższają. Do przeszkód często podkreślanych po stronie niemieckiej należy znaczne jeszcze zbiurokratyzowanie polskiej administracji. Wlicza się do nich niski stopień decentralizacji i duże skupienie urzędów decyzyjnych w Warszawie. Oczekuje się więc na zmiany w tej dziedzinie, a szczególnie na wzrost roli samorządów i kompetencji administracji terenowej.

W Polsce występują także obawy przed kapitałem zagranicznym, a przede wszystkim przed wykupywaniem ziemi. Obawy te często nie mają uzasadnienie. W przypadku ziemi można ją np. wydzierżawić. Z drugiej strony ziemia w Polsce jest bardzo tania dla ewentualnych nabywców niemieckich. Można więc to częściowo uregulować także poprzez odpowiedni poziom cen. Kapitał zagraniczny przynosi znaczące korzyści przez tworzenie nowych miejsc pracy i dostęp do najnowocześniejszych technologii. Należy więc raczej zabiegać o jego szersze wchodzenie na polski rynek niż stawiać przed nim bariery.

Podstawową linią polityki gospodarczej Polski powinna być stabilizacja wewnętrzna, kontynuacja reform i solidne finansowanie zewnętrzne. W perspektywie długoterminowej Polska może dostosować swój rozwój gospodarczy z Republiką Federalna Niemiec. Z czasem na wschodzie Polska może stać się dla Niemiec takim partnerem, jakim dla nich na zachodzie jest Francja. Nie widzi się przy tym w Polsce konkurenta dla krajów azjatyckich, lecz raczej dla krajów europejskich, takich jak np. Hiszpania. Republika Federalna Niemiec odegrała ponadto znaczącą rolę w integrowaniu Polski z Unią Europejską.

Rozważając perspektywy polsko-niemieckiej wymiany handlowej i współpracy ekonomicznej nie należy zapominać o różnicach w potencjałach gospodarczych między Polską a Republiką Federalną Niemiec. Może to skłonić do różnych ocen tej współpracy. Polska znajdująca się w okresie transformacji od gospodarki zarządzanej centralnie do gospodarki rynkowej wraz z postępującymi reformami strukturalnymi ma korzystne perspektywy rozwoju gospodarczego. Przewaga ekonomiczna zjednoczonych Niemiec na Polską w przyszłości może jednak utrzymać się nadal.

We współczesnym świecie istnieje wysoka współzależność między poszczególnymi uczestnikami gospodarki światowej, także między słabiej rozwiniętymi a wysoko rozwiniętymi. Coraz większą rolę odgrywają przedsiębiorstwa wielonarodowe, dla których granice nie stanowią barier handlowych. Ta współzależność zwiększa się jeszcze bardziej w organizacjach integracyjnych typu Unii Europejskiej. Od momentu pełnego członkostwa Polski w UE obawy przed potęgą gospodarczą Niemiec uległy zneutralizowaniu.

SPIS TABLIC

1. Tablica 1 „Udział NRD, RFN i Niemiec handlu zagranicznym Polski (w %)”, „Udział Polski w Handlu zagranicznym NRD, RFN i Niemiec (w %)”…………………….21

2. Tablica 2 „Znaczenie Niemiec w głównych instytucjach Unii Europejskiej”………..….35

3. Tablica 3 „Struktura towarowa handlu zagranicznego Niemiec w latach 1990 i 1997”…37

4. Tablica 4 „Udział Niemiec w handlu zagranicznym Polski”

„Udział Polski w handlu zagranicznym Niemiec”……………………………..39

5. Tablica 5 „Struktura rodzajowa wymiany handlowej między Polską a Niemcami

w wybranych latach 1993-1998 (w %)………………………………………..41

6. Tablica 6 „Emigracja zagraniczna ludności Polski na pobyt stały w latach 1990-1997

(ilość osób i %)…………………………………………………………………44