Ustrój polityczny

Ustrój polityczny

Wielopartyjna republika federacyjna z dwuizbowym parlamentem - Kongresem Narodowym, składającym się z Senatu (46 senatorów) i Izby Deputowanych (257 deputowanych). Głową państwa i szefem rządu jest prezydent wybierany na 6-letnią kadencję przez 600-osobowe kolegium, wyłaniane w wyborach powszechnych. Władza wykonawcza należy do rządu powołanego przez prezydenta.

Historia

Pod koniec XIX w. w Argentynie oprócz wielkich właścicieli ziemskich i hodowców bydła pojawiły się nowe grupy społeczne: klasa średnia oraz robotnicy, powstały także nowe ugrupowania polityczne - partie radykalne i socjalistyczne. W pierwszej dekadzie XX w. Argentyna stała się jednym z lepiej rozwiniętych gospodarczo (m.in. pokrywała połowę światowego eksportu wołowiny) i znaczących politycznie krajów Ameryki Południowej, m.in. 1914 występowała w roli mediatora pomiędzy USA i Meksykiem. Podczas I wojny światowej formalnie zachowała neutralność, dostarczając jednak aliantom żywność (gł. mięso i pszenicę).

1916 sprawowane od 1880 rządy konserwatywnych oligarchii, których podstawę stanowili wielcy posiadacze ziemscy, zostały zastąpione (dzięki ustanowieniu 1912 tajnych wyborów powszechnych) przez demokratycznie wybranych radykałów (1916-1922 i 1928-1930 władzę prezydencką sprawował H. Yrigoyen), którzy jednak ulegli korupcji. Wzrost nastrojów rewolucyjnych, wywołanych światowym kryzysem gospodarczym 1929-1933, doprowadził do zamachu stanu, dokonanego 1930 przez generała J.F. Uriburu, który zapoczątkował okres rządów sprawowanych przez koalicję konserwatystów i 'antypersonalistycznych' radykałów, pozostających pod kontrolą armii. Wpływ na politykę państwa odzyskała oligarchia. Sprawujący faktyczną władzę wojskowi wzorowali się na faszystowskim nacjonalizmie, doprowadzając m.in. do zawarcia 1935 przez Argentynę wraz z Brazylią i Urugwajem 'paktu antykomunistyczego'.

W latach II wojny światowej Argentyna sympatyzowała z państwami Osi (Oś Berlin-Rzym-Tokio), utrzymując z nimi stosunki dyplomatyczne i handlowe, decydując się na ich zerwanie i wypowiedzenie wojny Niemcom i Japonii dopiero w III 1945, pod silną presją USA. 1943 władzę w kraju po raz kolejny przejęła armia, utrzymując ją do 1946. Dużą popularnością wśród wojskowych cieszył się pułkownik J.D. Perón, wybrany 1946 na prezydenta. Wspierany przez swą charyzmatyczną żonę E. Perón (Evitę), cieszącą się ogromną sympatią Argentyńczyków, sprawował władzę do 1955 (reelekcja 1951). Okres jego rządów zapoczątkował proces gospodarczego uniezależniania się Argentyny od kapitału zagranicznego, przejawiający się m.in. w wywłaszczeniu należących do Brytyjczyków kolei, budowie floty i przyjęciu 5-letniego planu gospodarczego (1947-1952), zmierzającego do szybszej industrializacji kraju pod silną kontrolą państwa. Stojąc na stanowisku radykalnego nacjonalizmu gospodarczego i politycznego (peronizm), Perón dążył do stworzenia samowystarczalnego systemu gospodarczego, głosił program tzw. justycjonalizmu (sprawiedliwości społecznej), mechanizm władzy opierał na korporacjonizmie. 1949 doprowadził do uchwalenia nowej konstytucji, wzmacniającej uprawnienia prezydenckie. Populistyczna strategia Peróna, mimo, iż powodowała narastające trudności gospodarcze, przez długi okres zapewniała mu bezwarunkowe poparcie mas ludowych (gł. tzw. descamisados) oraz stworzonego przezeń silnego ruchu związkowego. Śmierć żony (1952), próby wprowadzenia korekt do kolejnego 5-letniego planu gospodarczego oraz konflikt z Kościołem katolickim, m.in. na tle ustawy legalizującej rozwody i prostytucję (1954), doprowadziły do osłabienia pozycji Peróna, a w konsekwencji do interwencji armii, w której wyniku Perón podał się do dymisji i został zmuszony do opuszczenia Argentyny.

Po przejęciu 1955 władzy wojskowi przystąpili do bezwzględnej walki ze zwolennikami prezydenta. 1958 rządy objął lewicowy radykał A. Frondizi, obalony 1962 przez armię po nieudanych próbach porozumienia się z peronistami. 1966 w wyniku kolejnego wojskowego zamachu stanu prezydentem został J.C. Onganķa. Próba zreformowania przezeń gospodarki, m.in. przez zastosowanie drastycznych oszczędności, spowodowała masowe wystąpienia w Cordóbie (tzw. cordobazo), które przerodziły się w falę strajków i protestów w całym kraju. Tłumiona, zepchnięta do podziemia opozycja zorganizowała grupy partyzancko-terrorystyczne, tzw. montoneros, którzy m.in. 1970 dokonali zabójstwa generała P.E. Aramburu (prezydenta Argentyny 1955-1958). Powstała także lewicowa, marksistowsko-guevarystowska Ludowa Armia Rewolucyjna (ERP). 1970 wojsko zmusiło Onganķę do ustąpienia, 1971 władzę przejął generał A.A. Lanusse, który w sytuacji nasilającej się opozycji i narastającej fali przemocy zliberalizował nieco politykę, zapowiadając przeprowadzenie 1973 wyborów. Wzrastające poparcie dla peronistów doprowadziło do wysunięcia przez nich Peróna jako kandydata na fotel prezydencki, jednakże nie został on dopuszczony do wyborów. Wybory, przeprowadzone w III 1973, wygrał (wysunięty w miejsce Peróna) H.J. Cįmpora.

Nowy prezydent objął oficjalnie urząd w V 1973, zapraszając w VI tegoż roku Pérona do powrotu do Argentyny i doprowadzając we IX 1973 do kolejnych wyborów, w których wyniku prezydentem został Péron. Objąwszy urząd Perón zerwał z lewicą, przechodząc na pozycje bardziej prawicowe. Jego rząd utworzył potajemnie szwadrony śmierci, tzw. Potrójne A (Alianza Anticomunista Argentina). W kraju nie ustawała jednak fala przemocy, a w ruchu peronistowskim pojawiły się sprzeczności.

Po śmierci Peróna (1974) władzę przejęła, wybrana wcześniej na wiceprezydenta, jego druga żona M.E. Martinez de Perón (Izabelita). Argentynę ogarnęła wojna domowa, w której wojsko walczyło z montoneros i ERP, pogłębiał się chaos gospodarczy. Kres skorumpowanym i nieudolnym rządom Izabelity położył 1976 wojskowy zamach stanu, który rozpoczął najbrutalniejszą w XX w. w Argentynie dyktaturę wojskową czterech junt, trwającą do 1983. Na czele pierwszej junty, rządzącej Argentyną do 1981, stanęli: dowódca wojsk lądowych generał J.R. Videla, dowódca marynarki wojennej generał E.E. Massera, dowódca lotnictwa generał O.R. Agosti. Junta wprowadziła stan wyjątkowy i zapoczątkowała tzw. Proces Rekonstrukcji Narodowej, masowo porywając i mordując przeciwników politycznych. Utworzono dziesiątki tajnych obozów koncentracyjnych (np. La Perla, Escuela Mecanica de la Armada), w których przetrzymywano partyzantów peronistowskiej lewicy, montoneros, członków ERP, działaczy związkowych, dziennikarzy. Więźniów torturowano i najczęściej zabijano, rozstrzeliwując ich lub strącając z samolotu do Oceanu Atlantyckiego lub La Platy. Liczbę tzw. desaparecidos (zaginionych) szacuje się na ponad 10 tys. osób.

Szefami trzech następnych junt, rządzących od 1981 do 1983, byli kolejno generałowie: R.E. Viola, L.F. Galtieri i R. Bignone. Niepowodzenia doktrynalnie realizowanej polityki gospodarczej oraz klęska poniesiona 1982 w wojnie o Falklandy (stanowiące od czasów kolonialnych przedmiot sporu z Wielką Brytanią), skłócenie generałów obwiniających się wzajemnie o jej spowodowanie, doprowadziły do masowych demonstracji i strajków, przyczyniając się 1983 do rozpisania wyborów, które wygrała Unia Cywilno-Radykalna, powierzając stanowisko prezydenta radykałowi R.R. Alfonsķnowi.

Prezydent podjął próby reform gospodarczych, usiłował także bezskutecznie zredukować inflację i zagraniczne długi. 1985 jego rząd, pod naciskiem opinii publicznej, na podstawie raportu Narodowej Komisji ds. Osób Zaginionych, opracowanego pod przewodnictwem pisarza E. Sįbato, rozpoczął proces 9 dowódców wojskowych stojących na czele lub ściśle współpracujących z trzema juntami rządzącymi Argentyną 1976-1982. Sąd Najwyższy w Buenos Aires skazał generała J.R. Videlę i generała E.E. Masserę na dożywocie, generała R. E. Violę na 17 lat, generała A. Lambruschiniego na 8 lat i generała O.R. Agostiego na 4 lata więzienia. Czterech pozostałych oskarżonych uniewinnionio. Kolejne bunty wojskowych doprowadziły jednak do uchwalenia ustaw: 1986 ustawy zwanej Koniec Kropka (Punto Final), uniemożliwiającej wszczynanie nowych śledztw przeciwko wojskowym, 1987 ustawy zwanej Należne Posłuszeństwo (Obediencia Debida), zwalniającej z odpowiedzialności za represje wszystkich oficerów (ok. 400 osób, przeciwko którym, jako wykonującym rozkazy zwierzchników, toczyły się sprawy), do stopnia podpułkownika włącznie.

1991, po kolejnym buncie wojskowych, wszyscy skazani 5 lat wcześniej generałowie zostali ułaskawieni. W wyniku wyborów 1989 prezydentem został peronista C.S. Menem (reelekcja 1995), realizujący liberalny, wolnorynkowy program ekonomiczny, zmierzający do ustabilizowania gospodarki, oraz prowadzący politykę zbliżenia do USA i Wielkiej Brytanii, z którą 1990 Argentyna wznowiła stosunki dyplomatyczne. 1998 miała miejsce pierwsza od czasu kryzysu wizyta argentyńskiego prezydenta w Londynie. W wyborach prezydenckich w X 1999 zwyciężył konserwatywny socjaldemokrata, F. de la Rua, który w XII tegoż roku zastąpił na stanowisku prez. C. Menema, najdłużej rządzącego w historii Argentyny szefa państwa, zapowiadając zlikwidowanie deficytu budżetowego i wyplenienie korupcji.

Menem Carlos Saśl (1935-), polityk argentyński. Syn ubogich emigrantów syryjskich. Studiował prawo uzyskując tytuł doktora. Karierę polityczną rozpoczął jako gubernator prowincji La Rioja, który to urząd sprawował przez trzy kadencje. W 1988 otrzymał od swej macierzystej Partido Justicialista nominację na prezydenta. W maju 1989 wygrał wybory i objął urząd po ustępującym R. Alfonsinie.