LEGALIZACJA APARATURY DO KONTROLI MECHANIZMU JEZDNEGO

LEGALIZACJA APARATURY DO KONTROLI MECHANIZMU JEZDNEGO

Czynności, które należy wykonać przy legalizacji aparatury do kontroli mechanizmu jezdnego, uzależnione są od budowy i cha­rakterystyk działania aparatów, nie ma więc jakiejś ogólnej metody, która pozwalałaby na przeprowadzenie legalizacji każdego wyrobu. Zadanie zmienia się więc dla każdego rodzaju aparatu i z tego wzglę­du niezbędne czynności wiążemy z typami omawianymi w poprzed­nich rozdziałach książki. Mimo to czynności związane z legalizacją w przypadku różnych wyrobów są, jak się później przekonamy, bar­dzo podobne, a pod wieloma względami identyczne. W ten sposób w oparciu o znajomość opisanych metod, przy pewnej rozwadze, rów­nież dla aparatury do ustawiania mechanizmu jezdnego nie opisanej w książce można opracować przebieg legalizacji, jak również niezbęd­ne do tego wyposażenie.

7.2. KONTROLA POZIOMOŚCI MIEJSCA POMIARU

Już przy szczegółowym omawianiu badania mechanizmu jezd­nego zwróciliśmy uwagę na to, że dokładność pomiaru zależy bezpo­średnio od poziomości miejsca pomiaru, zatem kontrola musi objąć również ten aspekt. Jednak poziomość usytuowania badanego po­jazdu nie wiąże się bezwarunkowo z ukształtowaniem terenu, jako że przy pomiarze pod koła przednie wkładamy tarcze obrotowe (płyty łożyskowane o dużej nośności), natomiast pod koła tylne płyty prze­suwne umożliwiające przesuw w kierunku bocznym. Ponieważ usy­tuowanie tych urządzeń uzależnione jest od rozstawu kół i rozstawu osi, toteż przy pomiarze muszą się one znajdować w odległości odpo­wiadającej wymiarom samochodu. Dla spełnienia tego wymagania producenci aparatury proponują wiele rozwiązań i stosownie do tego należy również przeprowadzić kontrolę terenu pracy.

Najprostsze rozwiązanie polega na tym, że tarcze obrotowe i płyty przesuwne umieszcza się bezpośrednio na płaskiej nawierzchni odpowiadającej wymaganiom. Spadek terenu w którymkolwiek kie­runku nie powinien w tym przypadku przekraczać l%o, czyli 1 mili­metra na długości 1 m. Jednak poziome położenie badanego samocho­du nie będzie tym samym jeszcze jednoznaczne, kolejnym bowiem warunkiem jest dokładnie jednakowa wysokość obu tarcz obrotowych

Rys. 238. Powierzchnia pozioma niezbędna do badań mechanizmu jezdnego '*

i obu płyt przesuwanych. Jeśli warunek ten nie jest spełniony w okresie produkcji, to na urządzeniach niższych należy zainstalować podstawki. Po wyeliminowaniu różnic wysokości, należy przepro­wadzić poziomowanie kontrolne w kierunku poprzecznym, przy poło­żeniach tarcz obrotowych od najmniejszego do największego rozstawu kół, jak również w kierunku podłużnym przy położeniach płyt prze­suwnych odpowiadających rozstawom osi. Wymagana z punktu wi­dzenia technologii nawierzchnia zaznaczona jest na rysunku 238 kres­kowaniem, co należy rozumieć w ten sposób, że w ramach tych czte­rech powierzchni dopuszczalna pochyłość nie powinna przekraczać wartości l%o.

Poziomość gruntu może być oceniana sprawdzonym przymia­rem liniowym wyposażonym w precyzyjną poziomnicę oraz stojaka-

mi pomiarowymi o identycznej wysokości (rys. 239). Ze względu na znaczną odległość pomiarową — wynikającą z największego występu­jącego w praktyce rozstawu osi — należy wziąć pod uwagę również ugięcie przymiaru pod ciężarem własnym. Korzystne jest stosowanie przymiaru o lekkiej dobrze usztywnionej (ewentualnie kratownicowej) konstrukcji. W razie potrzeby pozdomość może być również kontrolo­wana przymiarem krótszym (min. 1 m), jednak w tym przypadku całą odległość należy oceniać odcinkami. Na żadnym z odcinków pochyłość nie może być większa od wymaganej. Przy stosowaniu aparatów do ustawiania mechanizmu jezdnego za pomocą ekranu pomiarowego (Optoflex, Optic-aiigner itp.) oś przednia badanego samochodu powin­na znajdować się w określonej odległości od ekranu. Położenie samo­chodu jest ustalone również w przypadku aparatu PKo-1 pracującego z ekranami pomiarowymi ruchomymi, o ile do pomiaru zbieżności określono wcześniej w miejscu pomiaru odległości odpowiadające róż­nym wymiarom tarcz kół. Powyższe wymaganie pomiarowe może być w sposób najprostszy spełnione przez określone usytuowanie tarcz obrotowych. Gdy samochód staje na tarczach obrotowych, powstają siły działające w kierunku jazdy, które usiłują przesunąć tarcze obro­towe z ich wymaganego miejsca. Z tego względu w celu utrzymania w wymaganym położeniu tarcze obrotowe umieszcza się w ramie ką­townikowej wpuszczonej w podłoże (rys. 240), co przejmuje siły dzia­łające w kierunku ruchu, lecz nie przeszkadza w ustawieniu odleg-

Rys. 240. Ułożenie tarcz obrotowych w wykonaniu wpuszczanym

łości kół odpowiadającej rozstawowi. Poziomowanie w kierunku po­przecznym po wybudowaniu ramy kątowej należy wykonać na całej szerokości przesuwu.

W celu ustawienia poziomego samochodu płyty przesuwne pod kołami tylnymi należy usytuować w taki sposób, aby koła z czę­ściowo wpuszczonymi tarczami obrotowymi miały identyczne położe­nie, jako koła osi tylnej. Istnieją dwie ku temu możliwości, a miano­wicie należy obniżyć 'poziom podłoża niezbędnego do zastosowania tylnych płyt przesuwnych (rys.  241 A) lub należy zastosować płyty

przesuwne o obniżonej wysokości (rys. 24123). Często zdarza się, że na tego rodzaju poziomowanie nie zwraca się uwagi i oś tylna znaj­duje się w położeniu wyższym, co przy badaniu przedniego mecha­nizmu jezdnego prowadzi do błędnego wyniku pomiaru. Zakłócające działanie może być zmniejszone, o ile przy pomiarze przedniego me-

Rys. 241. Ułożenie tarcz obrotowych oraz płyt zapewniających przesuw boczny dla spełnienia warunku pomiarowego odnośnie poziomowości

chanizmu jezdnego pod tylnymi kołami nie będziemy umieszczać płyt przesuwnych, które stosować będziemy dopiero wówczas, gdy przyj­dzie kolej na kontrolę kół tylnych.

Badanie mechanizmu jezdnego staje się wygodne, gdy do za­instalowania aparatu, dla wyeliminowania bicia tarczy koła, można samochód podmieść. Podniesienie jest również potrzebne do ewentual­nego wykonania ustawienia mechanizmu. Powstało stąd nie najbar­dziej szczęśliwe rozwiązanie polegające na tym, że aparat kontrolny instalowany jest na podnośniku. Pomysł jest dyskusyjny o tyle, że przy wymiarowaniu wytrzymałościowym podnośników samochodo­wych, w celu obniżenia masy urządzenia dopuszczalne są pewne ugię­cia, które jednak z punktu widzenia badania mechanizmu jezdnego nie są bez znaczenia. Z powodu więc masy samochodu pochyłość do l%o może się stać wątpliwa. Dalsze pogorszenie sytuacji może spo­wodować ewentualne niesymetryczne funkcjonowanie mechanizmu podnośnika, bowiem w przypadku np. podnośnika czterokolumnowego jest bardzo ciężko w sposób jednakowo dokładny przy wszystkich czterech kolumnach podnosić tor jezdny samochodu. Mimo to nawet w przypadku aparatu do ustawiania mechanizmu jezdnego zainstalowa­nego na podnośniku musi być spełnione wymaganie poziomowości. Kontrola w tych warunkach jest nieco uciążliwa. Pomiar należy bo­wiem rozciągnąć na możliwe odmiany obciążeń, a ponadto, ze wzglę­du na tory podnośników znajdujące się na określonej odległości, ocena pochyłości może być przeprowadzona tylko tak długim przymiarem, który osiągnie odległość odpowiadającą rozstawowi kół. Jako przygo­towanie kontroli samochód stosownie do warunków pomiaru ustawia­my na podnośniku, a następnie na swobodnej części powierzchni znaj­dującej się pod kołami (tarcze obrotowe i płyty przesuwne) w kierun-

ku poprzecznym i podłużnym ustawiamy statywy pomiarowe i przy­miar. Z kolei za pomocą poziomnicy oceniamy poziomość. Ponieważ błąd pochyłości może być spowodowany również niesymetrycznie dzia­łającą konstrukcją podnośnika, kontrolę poziomości należy powtó­rzyć na tych wszystkich wysokościach podnoszenia, na których może nastąpić pomiar mechanizmu jezdnego.

KONTROLA URZĄDZENIA DO USTAWIANIA MECHANIZMU JEZDNEGO, TYPU PKo-1

Spośród urządzeń do ustawiania mechanizmu jezdnego urzą­dzenie produkcji polskiej pozwala na przeprowadzenie kontroli w sposób najprostszy. Drążki niezbędne do pomiaru zbieżności kół (rys. 242) są odpowiednie wówczas, gdy odległość A między znakiem trójkątnym 1 a punktem zerowym podżiałówki pomiarowej 2 w przy­padku dwóch drążków mieści się w przedziale tolerancji ± 1 mm.

-

Rys. 242. Drążek do pomiaru zbieżności kół, urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego PKo-1

Jak wiadomo długość drążka może być zmieniana, ponieważ składa się on z dwóch rur 3, 4, z których jedna jest wsuwana do drugiej i które mogą być wzajemnie mocowane za pośrednictwem kołka 6 wsadzanego do otworów 5 wykonanych w określonych odległościach. Dla wszystkich wymiarów długościowych obowiązuje tolerancja po­dana (± 1 mm).

W przypadku ekranów pomiarowych wykonanych w układzie wahliwym (rys. 243) należy przeprowadzić jedynie kontrolę piono-wości prostej między trójkątem ustawczym podżiałówki do pomiaru pochylenia kół a oznaczeniem zerowym. Poziom zerowy podżiałówki stosowanej do pomiaru kąta pochylenia i wyprzedzenia sworznia zwrotnicy jest prostopadły do tej prostej, nie musi być jednak spe­cjalnie sprawdzany. Pionowość może być kontrolowana za pomocą cię­żarka kontrolnego cynowego, którego sznur powinien przechodzić do­kładnie przez środek trójkąta, a u dołu powinien znajdować się przed podziałką zerową. Jeśli ekran jest pochylony, to sprawdzamy czy z powodu uszkodzenia zawieszenie nie powoduje zbyt wielkiego tar­cia. Jeśli jest ono w porządku, wówczas po poluzowaniu śrub zawie­szenia i przesunięciu na bok wyrównujemy pochylenie.

Urządzenie PKo-1 dokonuje w sposób właściwy oceny ślado-wości mechanizmu jezdnego tylnego jedynie wówczas, gdy promień świetlny projektorów jest dokładnie prostopadły do osi obrotu bada­nego koła, jak również gdy odległości między końcem pręta zakrzy­wionego a wartością zerową na tablicach, pomocniczych stosowanych do pomiaru śladowości są identyczne. Prostopadłość promienia świetlnego projektora do osi obrotu koła zależy od tego czy przy instalowaniu urządzenia na kole szybko wyeliminujemy odkształce­nie tarczy koła zakłócającego pomiar, a także od tego czy promień świetlny projektora jest prostopadły do osi obrotu uchwytu. Odkształ­cenie tarczy koła wywierające wpływ na pomiar w okresie przygoto­wywania badania mechanizmu jezdnego należy w każdym przypadku wyeliminować, w przeciwnym bowiem razie pomiar staje się błędny. Nie ulega wątpliwości, że z uchwytem projektora urządzeń PKo-1 wy­chodzących z pierwszych serii produkcyjnych, czynność ta była bar­dzo ciężka do wykonania, ponieważ wyrównanie odkształceń jest tu możliwe przez pokręcanie śrubami podporowymi. W tym celu urzą­dzenie należy zawsze zdjąć z koła. W nowych urządzeniach stosowany jest już układ z centralną śrubą ustawczą spotykany w innych urzą­dzeniach i w ten sposób wyrównanie może być wykonane bez zdej­mowania urządzenia. Jeśli wyrównanie odkształcenia tarczy kół sta­nowi warunek wstępny pomiaru, to niezbędne przy pomiarze ślado­wości rzutowanie prostopadłe oznacza prostopadłość odniesioną do pbrotu projektora. Może to być skontrolowane niezmiernie prostymi metodami. Uchwyt projektora powinien być sztywno zamocowany,

np. na kole, tak, aby obracanie projektora do przodu i do tyłu nie było niczym krępowane. Miejsce kontroli wybieramy w taki sposób aby rzutowanie projektorem można było przeprowadzać bez prze-szkód do przodu i do tyłu na odległość co najmniej 3 4 m (rys. 244). Od osi obrotu projektora odmierzamy do przodu i do tyłu taką samą odległość i umieszczamy w tym miejscu płaszczyznę przystosowaną

Rys. 244. Kontrola prostopadłości kierunku rzutowania

w przypadku urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego

PKo-1

do wychwycenia promienia świetlnego (np. ekran pomiarowy przy­rządu). Dokładność pomiaru można (poprawić przez zwiększenie od­ległości x. Następnie rzutowanie prostopadłe oceniamy w ten sposób, że rzutujemy projektorem do przodu i w określonej odległości zazna­czamy linię środkową pionową 1 rzutowanego znaiku. Następnie pro­jektor przekręcamy do tyłu ponownie zaznaczając miejsce rzutowa­nia 2. Jeśli promień świetlny przyrządu jest dokładnie prostopadły do osi obrotu projektora, to sznurek zawieszony między oboma za­znaczonymi miejscami rzutowania przebiegnie dokładnie nad linią środkową optyczną soczewki projektora. W przypadku przeciwnym sznurek, zgodnie ze schematem na rysunku 245, przebiegnie obok osi optycznej, a wielkość odchylenia y będzie charakteryzować wielkość błędu. Dla obu projektorów należy przeprowadzić osobną ocenę pro­stopadłości rzutowania.

Rys. 246. Błąd spowodowany nieprostopadłym rzutowaniem przy pomiarze mechanizmu jezdnego tylnego

Znaczenie prostopadłości rzutowania może być wykazane za pośrednictwem badania śladowości kół tylnych (rys. 246). Jak już wspomniano o tym wcześniej, projektory w. tym przypadku mocujemy do kół tylnych w taki sposób, aby przy ich zakładaniu ewentualne odkształcenia tarcz kół były wyrównywane za pomocą uchwytów mo­cujących. Oznacza to, że osie obrotu projektorów są równoległe do osi obrotu kół tylnych. Nastęjpnie w celu przeprowadzenia pomiaru przy końcach osi kół przednich ustawiamy 'tablice pomocnicze, na które skierowujemy promienie świetlne projektorów. W przypadku spraw­nego przyrządu oba promienie świetlne są prostopadłe do linii środ­kowej półosi kół. Jeśli ze względu na zbieżność kół tylnych promie­nie te nie padają prostopadle do linii łączącej środki kół przednich (np. Skoda S-100), to zmniejszenie odległości A—B odpowiadające zbieżności można odczytać na tablicach pomocniczych (x_lt x₂). Tak

Rys. 247. Pomiar zbieżności kół przednich w przypadku nieprostopadłego rzutowania

byłoby przy stanie idealnym. Jeśli teraz założymy, że projektory rzu-tują ukośnie w jednakowym stopniu i w tym samym kierunku, wów-czas wynikająca stąd odległość B₁ będzie jeszcze wprawdzie równa wartości rzeczywistej B, jednak na tablicach pomocniczych odczyta-my już dane wprowadzające w błąd {y_lt y₂). Jeszcze mniej korzystna jest sytuacja, gdy oba boczne kierunki rzutowania są pochylone w różnym stopniu, ponieważ nawet wynikająca stąd odległość C nie jest równa wartości rzeczywistej. Warto tu zaznaczyć, że ukośne rzutowanie nie wywiera wpły­wu ną pomiar zbieżności kół przednich (rys. 247). Mierzymy bowiem wówczas w obu kierunkach, z przodu i z tyłu, i poszukujemy war-tości B—A. Projektor rzutujący ukośnie (linia przerywana) daje z przodu błąd x, lecz jeśli odwrócimy go do tyłu, to — ze wzglądu na identyczną odległość rzutowania — powstanie tu również błąd o tym samym kierunku. Ponieważ zbieżność oceniana jest różnicą odleg­łości rzutowań przedniego i tylnego, stąd A—B = A_x—B_lf co świad­czy o prawidłowości pomiaru.

Jak już wspomnieliśmy jakość pomiaru mechanizmu jezdne­go tylnego zależy między innymi od dokładnego usytuowania tablic pomocniczych. Jest to szczególnie istotne w przypadku urządzeń po­dobnych do PKo-1, gdy usytuowanie tablic pomocniczych zależy od odległości z między końcem pręta zakrzywionego a oznaczeniem zero­wym podziałówjd (rys. 248). Jeśli te obustronne odległości będą różne

Rys. 248. Kontrola ekranów pomiarowych urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego PKo-1

i

z powodu zablokowania lub odkształcenia końca pręta zakrzywionego lub z powodu niewłaściwego wyboru punktów ustawienia na samo­chodzie, to pomiar doprowadzi do błędnego wyniku. Dopuszczalna rozbieżność między tymi odległościami wynosi ± 1 mm. W przypadku bardziej kosztownych urządzeń ustawienie tablic pomocniczych roz­wiązane jest w ten sposób, że są one umieszczone na takich samych uchwytach mocujących jak projektory, co sprawia, że ich odległość od obrzeży tarczy koła jest zawsze ustalona.

KONTROLA URZĄDZENIA DO USTAWIANIA MECHANIZMU JEZDNEGO, TYPU HPA COMPACT

Urządzenie do kontroli mechanizmu jezdnego Compaot-aligner produkowane przez duńską firmę HPA pozwala na przeprowadzenie pełnego pomiaru mechanizmu jezdnego bez wielkich ekranów pomia­rowych, za pomocą dwóch przyrządów pomiarowych optycznych i kil­ku środków pomocniczych.

Przy kontroli układów pomiarowych optycznych najważniej­szy jest statyw legalizacyjny (rys. 249). Statyw 1 ma sztywną kon-

Rys. 249. Statyw legalizacyjny urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

strukcję i podporę ze śrubą regulacyjną 2. Śruba ta przy przeciętnych warunkach podłoża pozwala na poziomowanie podłużnej belki staty­wu. Poziomość może być skontrolowana czułą pozdomnicą 3. Statyw ma cztery dokładnie obrobione czopy, na których ustawiany jest przy­rząd przy legalizacji. Na czopach 4, 5 — dokładnie współosiowych — znajdujących się przy obu końcach statywu, ustawia się przyrządy

przy kontroli zbieżności i pochylenia kół. Natomiast na czopach po­przecznych znajdujących się nad sztywnymi nogami przyrządy usta­wiane są przy dokonywaniu oceny równoległości tub projekcyjnych. Legalizację należy rozpocząć od umieszczenia przyrządu na (czopach podłużnych, znajdujących się przy obu końcach statywu (rys. 250), a następnie statyw ustawić w pozycji poziomej za pomocą podpory śrubowej 1 i poziomnicy 2 znajdującej się na belce podłuż-

Rys. 250. Ułożenie na statywie legalizacyjnym urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

nej. Kolejną czynnością jest ustawienie poziome przyrządów za po­mocą poziomnicy 3 usytuowanej na początku przyrządu. Następnie dla zabezpieczenia przyrządu przed poruszeniem należy go docisnąć do statywu śrubą mocującą. W celu uruchomienia źródeł światła prze­wód przyrządu łączymy z transformatorem zasilającym żarówki, któ­re następnie zapalamy.

Dla dokonania kontroli legalizacji pomiaru zbieżności kół, na urządzeniu nie mającym lustra (rys. 251) umieszczamy podziałów-kę do pomiaru zbieżności i przedłużacz 1 zawierający 45° lustro, a na­stępnie, po jego przekręceniu, skierowujemy promień świetlny na lu-

Rys. 251. Kontrola przyrządu do pomiaru zbieżności kół

w urządzeniu do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

stro 2 umieszczone na tubie projekcyjnej drugiego urządzenia. Ponie­waż przyrządy są równoległe, a więc ustawione tak jak na poprzed­nim mechanizmie jezdnym bez zbieżności, znak krzyża powinien się odbić na linii zerowej podziałówki 3 mierzącej zbieżność. W przy­padku odchylenia luzujemy śruby z gniazdem wewnętrznym mocu­jące zawieszenie lustra, w sposób-widoczny na rysunku 252, i następ­nie w zakresie ograniczonym otworami owalnymi przestawiamy lustro tak długo, aż znak krzyża ustawi się w pozycji widocznej na rysun-

Rys. 252. Usuwanie odchyłki dostrzeżonej przy kontroli przyrządu do pomiaru zbieżności kół w urządzeniu do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

ku. Po dokręceniu śrub należy jeszcze skontrolować dokładność usta­wienia, ponieważ może się zdarzyć, że lustro poruszy się.

W celu dokonania kontroli pomiaru pochylenia kół przekrę­camy gałkę regulacyjną wahadła pomiarowego, znajdującego się w przyrządzie, do położenia „Camber' i naciskamy gałkę mocującą dźwigni obrotowej lustra do ustawiania pozycji zasadniczej (na ry­sunku wskazano ją strzałką) (rys. 253). Gałka ta mocuje w określonej pozycji lustro do ustawiania pozycji zasadniczej i wówczas ze wzglę­du na ustawieinie poziome znak krzyża powinien znaleźć się na ozna­czeniu zerowym podziałówki do pomiaru pochylenia kół. W celu wy­eliminowania ewentualnych odchyleń należy zdjąć pokrywę przyrzą­du usuwając gałkę ogniskującą i obracającą wahadło,   jak również

Rys. 253. Kontrola przyrządu do pomiaru pochylenia kól

w przyrządzie do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

| śruby mocujące pokrywą. Błąd pomiaru pochylenia kół może być wy-| eliminowany w taki sposób, że nieco luzu jemy, widoczne na powięk­szonym fragmencie rysunku (rys. 254) śruby mocujące lustro, a na­stępnie naciskając przycisk mocujący 2 ustawiamy lustro tak długo, aż znak krzyża ustawi się na znaku zerowym. Przy tym położeniu dokręcamy śruby mocujące lustro. Następnie ponownie sprawdzamy poprawność ustawienia.

Rys. 254. Usuwanie błędu dostrzeżonego przy kontroli przyrządu do pomiaru pochylenia kół HPA Compact

Przy dokładnym określaniu położenia, zbieżności i rozbież­ności mechanizmu jezdnego tylnego, również w tym urządzeniu 'wa­runkiem wstępnym jest to, aby promienie świetlne rzucane do przo­du i do tyłu były dokładnie prostopadłe do osi, na której osadzone jest urządzenie. Rzutowanie do przodu i do tyłu umożliwia w tym przypadku układ soczewek umieszczony w tubie projekcyjnej. Tuba ta ma możliwość obrotu w kierunku bocznym dla ustawienia wy­maganej prostopadłości promienia świetlnego. Przy sprawdzaniu pro­stopadłości promieni świetlnych urządzenia umieszczamy na czopach poprzecznych wypoziomowanego statywu legalizacyjnego (rys. 255), zdejmujemy lustro 45° oraz przedłużacz zawierający podziałówkę do

Rys. 255. Kontrola prostopadłości promienia świetlnego

w przypadku urządzenia do ustawienia mechanizmu jezdnego

HPA Compact

pomiaru zbieżności kół. W ten sposób oba promienie świetlne przecho­dzą równolegle do osi podłużnej statywu. Przed promienieim świetl­nym, na czopach statywu umieszczamy lustro kontrolne 1 należące do statywu. Luzując nieco śruby mocujące urządzenie obracamy projek­tory dookoła czopów urządzenia tak długo, aż promień padający na lustro dojdzie po odbiciu do położenia widocznego na rysunku 2. Po­nieważ lustro kontrolne jest prostopadłe do osi podłużnej statywu, to położenie tub projektorów jest właściwe wówczas, gdy znak krzyża pokrywa się dokładnie ze znakiem na płaszczyźnie podziału przyrządu. Jeśli środek znaku krzyża jest rozbieżny z płaszczyzną podziału przy­rządu, to należy zmienić pozycję tuby projekcyjnej. W tym celu na­leży zdjąć pokrywę sprężystą 3, usytuowaną przy tubie, i po poluzo-

waniu nakrętki mocującej 4 śruby regulacyjnej 5 można dokonać niezbędnego ustawienia w kierunku bocznym. Po dokręceniu śruby mocującej wskazane jest ponowne sprawdzenie ustawienia.

Ze względu na obciążenia występujące w warunkach eks­ploatacyjnych należy przeprowadzić również kontrolę urządzeń lega­lizacyjnych. Wspomniany już statyw legalizacyjny ma budowę bardzo masywną i praktycznie więc musiałoby mieć miejsce działanie ze-wnętrzne o niezwykłej sile, aby z powodu odkształcenia mógł on stra­pić swoją przydatność. Natomiast w przypadku lustra, dokonującego oceny prostopadłości promieni świetlnych, najmniejszy wstrząs lub uderzenie wystarcza, aby lustro prostopadłe do czopa obsady utraciło swoją prostopadłość. Jeśli tego nie zauważymy, to przy legalizacji przyrządu z powodu nieprostopadłego lustra, tuby projekcyjne usta-wiamy w pochyłym położeniu.

Lustro może być oceniane w sposób pośredni. Stosownie do kontroli równoległości promieni świetlnych przyrządy instalujemy na

Rys. 256. Kontrola prostopadłości lustra stosowanego do legalizacji urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA Compact

czopach poprzecznych statywu legalizacyjnego (rys. 256), a następnie w sposób omówiony ustawiamy tuby. Jeśli lustro jest prostopadłe do osi podłużnej statywu, to wówczas prosta między punktami środko­wymi rzutowań, dostrzegalna z przodu i z tyłu w identycznej od­ległości, przechodzi przez oś optyczną przyrządu. W tym celu w od-

19 — Diagnostyka samochodu

ległości x (w kierunku rzutowania) — co najmniej 3-metrowej — (licząc od linii środkowej osi), na której osadzone są przyrządy, umieszczamy po jednej tablicy kontrolnej. Promień świetlny projek­tora skierowujemy na tablicę przed tubą, a następnie obróciwszy przyrząd o 180° dookoła osi zawieszenia (przyrząd znajdzie się wów­czas w pozycji odwróconej) promień kierujemy na tablicę znajdującą się w kierunku przeciwnym. W obu przypadkach na tablicy zazna­czamy linię środkową pionową znaku krzyża. Między zaznaczonymi punktami napinamy sznur, który powinien przejść ponad osią optycz­ną projektora, czyli ponad linią środkową tuby. Jeśli lustro zastoso­wane do kontroli jest pochylone, to stosownie do sytuacji zaznaczo­nej na rysunku linią przerywaną sznur przejdzie obok osi optycznej.

Rys. 257. Kontrola prostopadłości kierunku rzutowania bez zastosowania zwierciadła

Z różnych względów może się zdarzyć, że prostopadłość rzu­towania względem czopa zawieszenia musi być ustawiona bez lustra (rys. 257). Ponieważ odchyłki y pochyłego rzutowania względem osi optycznej mierzone w różnych odległościach x są po obu stronach identyczne, to jeżeli sznur przesiimiemy równolegle do pozycji wyj­ściowej, na obu tablicach będzie można znaleźć środek optyczny rzu­towania prostopadłego. W tym celu korzystne jest umieszczenie na tablicach podziałki milimetrowej i ustawienie po obu stronach war­tości zerowej w punkcie środkowym rzutowanego znaku krzyża. Na-

stępnie przesuwając przed tablicami sznur szukamy takiej pozycji, równoległej do wyjściowej, w której sznur przechodzi nad linią środ­kową tuby projekcyjnej. W tej pozycji zaznaczamy na tablicy punkty końcowe obu sznurów i ustawiamy tubę tak, aby znak krzyża pokrył się z poprzednio zaznaczonymi punktami środkowymi.

7.5. LEGALIZACJA URZĄDZENIA TYPU, HPA UNI-LUX

Działanie przyrządu UNI-LUX jest bardzo zbliżone do dzia­łania przyrządu Compact z tą różnicą, że w celu prostszego i tańsze­go wykonania układy optyczne niezbędne do różnych pomiarów umieszczono nie w jednej obudowie, lecz rozdzielono je na mniejsze, niezależne od siebie jednostki. Są one osobno mocowane do wspólnej ramy nośnej.

Działanie przyrządu UN1-LUX

Przyrząd optyczny do ustawiania mechanizmu jezdnego UNi--LUX (rys. 258) może być przytwierdzony do koła za pośrednictwem uchwytu mocującego 1 stosowanego w innych przyrządach. Zakłóca­jące pomiar oddziaływanie ewentualnych odkształceń tarczy koła może być wyrównane śrubami ustawczymi 2. Na pasowanym czopie 3 uchwytu mocującego umieszczona zostaje rama nośna 4, która może być w każdej chwili przytwierdzona do czopa mocującego 5.

Do oceny zbieżności kół 6 i śladowości tylnego mechanizmu jezdnego 7 na ramie nośnej umieszczono dwa małe niezależne od siebie projektory, w których układ soczewek umożliwiający ustawie­nie ostrości rzuca obraz drutu jarzeniowego w kształcie V, znajdują­cego się w specjalnej żarówce. Przy pomiarze znak ten stosujemy do określania danych ustawienia. Przed niektórymi pomiarami ramę noś­ną należy ustawić w położeniu poziomym i w tym celu na przyrzą­dzie instaluje się poziomnicę 8. Wynik pomiaru zbieżności kół może być odczytany na tablicy 9 umieszczonej nad projektorem poprzecz­nym, w zależności od średnicy, tarczy koła.

Omawiany przyrząd mierzy również pochylenie kół, pochyle­nie i wyprzedzenie sworznia zwrotnicy za pomocą wahadła w taki sposób, że promień świetlny z lustra przymocowanego do wahadła dochodzi do skali, ze szkła opalizującego 10, umieszczonej na początku urządzenia. Znajdują się tu oddzielne podziałówki do pomiaru pochy­lenia kół (Camber), pochylenia i wyprzedzenia sworznia (KPI, Caster) z wartościami w zakresie od —2° do +5° lub od —3° do +8°. Jak już wspomnieliśmy przyrząd UNI-LUX działa w podobny sposób jak przyrząd Compact. Jednak w przypadku przyrządu Compact oś wa­hadła z lustrem lub wahadło można obrócić o 90°, natomiast w przy­padku przyrządu UNI-LUX można obracać dowolnie obudową zawie-

Rys. 258. Urządzenie do ustawienia mechanizmu jezdnego HPA UNI-LUX

rającą układ soczewek i źródło światła. Bardzo proste jest również ustawianie pozycji podstawowej promienia świetlnego. Dźwignia 11 przyrządu pozwala na przekręcanie płyty zawierającej źródło światła i soczewki, względem lustra znajdującego się na wahadle.

Przyrząd jest odpowiednio wyposażony w tarcze obrotowe, płyty przesuwu bocznego, tablice pomocnicze, uchwyty mocujące ta­blice pomocnicze, instalacje do mocowania hamulca i do legalizacji.

Do pomiaru mechanizmu jezdnego na przodzie koła zakłada­my uchwyt mocujący, a na niego przyrząd do kontroli mechanizmu jezdnego. Projektor pomiarowy optyczny zawierający wahadło obra­camy w kierunku poprzecznym i zabezpieczając przyrząd do kontroli mechanizmu jezdnego przed obrotem, obracamy koło (rys. 259). Jeśli obrzeże tarczy koła ma bicie, to czop nośny poruszający się po torze stożkowym w sposób periodyczny wychyla przyrząd z jego położenia spoczynku i promień świetlny wykazuje to na ekranie. Po dokonaniu odczytu sumy odchyłek w obu kierunkach, koło obracamy do położe­nia, przy którym promień świetlny wykazuje (na górze lub na dole) maksymalne odchylenie (rys. 260). Jeśli znaleźliśmy maksymalne od­chylenie górne, to obracając śrubą lub śrubami nastawczymi znajdu­jącymi się pod czopem nośnym zmieniamy położenie przyrządu tak

Rys. 259. Zakładanie urządzenia HPA UNI-LUX na koła jako przygotowanie do pomiaru

Rys. 260. Usuwanie zakłócającego wpływu odkształcenia tarczy koła

długo, aż promień świetlny zaznaczy połowę całkowitego przesunię-bia odczytanego poprzednio. W ten sposób praktycznie wyrównaliśmy odkształcenie tarczy koła, jednak należy się o tym przekonać doko­nując jeszcze jednej kontroli.

Wyrównanie odkształcenia tarczy koła jest proste wówczas, gdy śruby nastawcze rozmieszczone są równomiernie wzglądem pros­tej poziomej (A—A) czopu nośnego uchwytu mocującego (rys. 261a), ponieważ wówczas ustawianie należy przeprowadzać tylko śrubami znajdującymi się na górze lub na dole i wyłącznie w jednakowym stopniu. Większej uwagi wymaga działanie wówczas, gdy śruby na

stawcze rozmieszczone są asymetrycznie (rys. 261 b). Ponieważ przy­rząd w dalszym ciągu należy przekręcać dookoła osi A—A, jest ta możliwe jedynie przy jednoczesnym użyciu dwóch śrub. Na stopień] ustawienia wywiera wpływ odległość mierzona od osi A—A. Konieczność ustawiania dwoma śrubami może być uzasadniona w sposób bardzo prosty. Oglądając uważnie ostatni rysunek łatwo stwierdzić,

Rys. 261. Usuwanie zakłócającego wpływu odkształcenia tarczy koła przy różnych położeniach śrub ustawczych

że oś uchwytu przy pokręcaniu śruby 1 odchyla się dookoła prostej B—B, przy pokręcaniu śruby 2 — dookoła prostej C—C i wreszcie przy pokręcaniu śruby 3 — dookoła prostej D—D. Żadna z tych pros­tych nie jest równoległa do osi niezbędnego ustawienia A—A. Jeśli dolna część uchwytu mocującego musi być przesunięta w głąb w sto­sunku do płaszczyzny rysunku, wówczas wykręcamy śrubę 1, lecz aby zapobiec pochyłemu przekręcaniu dookoła osi B—B, odkręcamy również trochę śrubę 2. W ten sposób należy postępować przy asy­metrycznym rozmieszczeniu śrub. Można w tym miejscu zaznaczyć w formie wskazówki praktycznej, że dla stworzenia możliwości usta­wiania dwukierunkowego celowe jest uprzednio wkręcić jednakowo śruby do środka o jeden lub dwa obroty, ponieważ w ten sposób przy ustawianiu może być również zastosowane wykręcanie śruby. Wy­równanie bicia tarczy koła może być również przeprowadzone inny­mi sposobami, z 'których na wzmiankę zasługuje przekręcanie ramy nośnej, pozwalające, przy asymetrycznym rozmieszczeniu śrub, na uzyskanie pozycji symetrycznej zapewniającej możliwość bardziej korzystnego ustawienia.

Po obustronnym wyeliminowaniu bicia tarczy koła pod ko­ła przednie wkładamy tarcze obrotowe tak, aby punkty styku z ko­łami w miarę możliwości znajdowały się na środku tarcz, tak jak to widać na rysunku 262. Kołki ustalające tarcz obrotowych znajdu­ją się wówczas jeszcze na swych miejscach, a wskazówki podziałek kątowych umieszczonych na tarczach obrotowych wskazują w przy­bliżeniu zero. Następnie opuszczamy samochód na tarcze. Z tą chwilą

Rys. 262. Ustawienie tarcz obrotowych

kończy się część przygotowawcza i można przystąpić do wykonania pomiaru.

Zbieżność kół można mierzyć tylko w stanie odpowiadającym jeździe na wprost, ponieważ wiadomo, że przy zakręcaniu pojazdu drążki trapezowe skręcają koło asymetrycznie i przeprowadzony wówczas pomiar prowadziłby do błędnego rezultatu. Z tego względu przed pomiarem ustawiamy koła przednie w kierunku jazdy na wprost. W

Rys. 263. Ustawienie kół przednich w kierunku jazdy na wprost w przypadku urządzenia HPA UNI-LUX

(przypadku przyrządu UNI-LUX jest to możliwe do zrealizowania

| dwoma sposobami (rys. 263). Pierwszy z nich polega na tym, że do ■tylnych kół mocujemy tablice 1,2 stosowane do oceny śladowości

ja skierowujemy na nie projektory podłużne 3, 4. Następnie skręca­my koła kierowane tak długo, aż na obu tablicach uzyskamy iden-

Ityczne wskazania na podziałówce (czyli gdy A = B), co oznacza, że

przednie koła ustawione zostały w kierunku jazdy na wprost. Po-1 dobny wynik uzyskamy, gdy projektory poprzeczne 5, 6 skierujemy na podziałówkę wskaźnika zbieżności, znajdujących się naprzeciw sie­bie ram nośnych i skręcamy koła kierowane tak długo, aż po obu stronach uzyskamy identyczne wskazania (ar = y). Może się zdarzyć, że po ustawieniu położenia symetrycznego na tablicach pomocniczych projektory poprzeczne nie dadzą jednakowych wskazań, czyli x -ćz y.

Rys. 264. Ustawienie tarczy obrotowej w pozycji zerowej podziałki kątowej

Rys. 265. Ustawienie urządzenia HPA UNI-LUX w pozycji poziomej przed pomiarem zbieżności i pochylenia kół

Jest to możliwe wówczas, gdy usytuowanie tylnego mechanizmu jezd­nego względem osi. podłużnej jest nieprawidłowe. Do ustawienia kie­runku jazdy na wprost są wówczas przydatne jedynie projektory po­przeczne. Szukane do późniejszych pomiarów ustawienie kół ustala­my w ten sposób, że podziałki kątowe znajdujące się na tarczach ob-rotowych ustawiamy dokładnie na zerze (rys. 264).

Do pomiaru pochylenia i zbieżności kół przyrząd należy usta-wić w położeniu poziomym (rys. 265) i w tym celu, luzując śrubę mo­cującą 1 przekręcamy przyrząd tak długo, aż poziomnica 2 znajdują­ca się na ramie nośnej ustawi się w położeniu równowagi. Aby za­pobiec późniejszym przesunięciom, dokręcamy śrubę mocującą.

Do określenia zbieżności kół projektory poprzeczne ustawia­my w taki sposób, aby promień świetlny został skierowany na tę prostą poziomą podziałówki pomiarowej, przy której widoczny jest zakres wymiarowy odpowiadający wielkości koła (rys. 266). Przy szczycie strzałki pojawiającej się na podziałówce można odczytać [zbieżność kół jednej strony (mm). Podziałówka wykazuje również

Rys. 266. Pomiar zbieżności kół urządzeniem do ustawiania mechanizmu jezdnego HPA UNI-LUX

rozbieżność (TOE) z tym, że strzałka wychyla się wówczas w kierun­ku przeciwnym. Przyrząd mierzy zbieżność kół w dwóch identycz­nych częściach tak, że dla mechanizmu jezdnego przedniego miaro­dajna jest suma odczytów po obu stronach. Jeśli oba odczyty nie są jednakowe, wówczas ustawienie kół w kierunku jazdy na wprost jest niewłaściwe i należy powtórzyć czynności przygotowawcze omówione

powyżej. W związku z powyższym warto jeszcze zaznaczyć, że jed­nostronny pomiar zbieżności kół potrzebny jest do oceny nie przed­niego, lecz tylnego mechanizmu jezdnego. Z tego właśnie względu projektanci przyrządu zastosowali takie rozwiązanie.

Po ustawieniu poziomym przyrządu po obu stronach można również określić pochylenie kół (rys. 267). W tym celu należy jednak promień świetlny pojawiający się wewnątrz przyrządu ustawić w po-

Rys. 267. Określenie pochylenia kół urządzeniem do ustawiania układu jezdnego HPA UNI-LUX

zycji podstawowej, ponieważ tylko wówczas określa on dokładnie po­chylenie odniesione do stanu pionowego. Położenie podstawowe mo­że być uzyskane w bardzo prosty sposób przez ustawienie w pozycji środkowej dźwigni regulacyjnej, znajdującej się w górnej części przy­rządu. Ponieważ powinno to być wykonane w sposób bardzo dokład­ny, dźwignia, która jest wykonana ze sprężystego materiału, musi opierać się o brzeg otworu znajdującego się w górnej części przy­rządu. Jak widać na powiększeniu, otwór ma wycięcie o szerokości dźwigni usytuowane dokładnie w miejscu, w którym dźwignia przyj­muje położenie zasadnicze. Do tego więc otworu należy dociągnąć dźwignię, aby uzyskać położenie zasadnicze. Pochylenie koła można odczytać po obu stronach na podziałówce oceny pochylenia (Cam-ber).

Podobnie jak w innych rozwiązaniach przyrząd UNI-LUX pozwala na przeprowadzanie pomiaru kąta pochylenia i wyprzedze­nia sworznia zwrotnicy przy obukierunkowym skręcie 20°. Istota po­miaru jest niezwykle prosta. Przy jednym z 20° położeń, po ustawie­niu podłużnym i poprzecznym projektora pomiarowego optycznego, poziomujemy go za pomocą wahadła, a następnie przy drugim poło-

żeni u 20° mierzymy, w jakim stopniu przyrząd odchylił się z po­przedniego 'położenia poziomego. Przygotowanie pomiaru wymaga skręcenia prawego koła o 20° w lewo, korzystając z podziałki kątowej znajdującej się <na tarczy obrotowej (rys. 268). Jeśli mierzymy lewe koło, to ta część przygotowawcza jest odwrotna, to znaczy ustawiamy koło w pozycji skrętu w prawo o 20°. Projektor pomiarowy 1 prze-

Rys. 268. Przygotowanie do pomiaru pochylenia sworznia zwrotnicy

kręcamy w kierunku poprzecznym aż do oporu, a następnie dźwignię ustawienia pozycji podstawowej 2 poruszamy tak długo, aż wierz­chołek sygnału świetlnego dojdzie do zmaku zerowego podziałówki. W dalszej części badań dźwignia pozycji podstawowej nie może być poruszana, ponieważ uniemożliwiłoby to przeprowadzenie pomiaru. Kolejną czynnością jest przekręcenie projektora pomiarowego o 90° — do oporu — (rys. 269) i ustawienie w tej pozycji promienia świetlne­go na zerze. Luzujemy śrubę mocującą 'przyrządu 1 i za pomocą ramy nośnej obracamy projektor pomiarowy 2 — dookoła sworznia osa­dzenia — tak długo aż wierzchołek sygnału świetlnego osiągnie war­tość zerową podziałówki. Dokręcamy teraz śrubę mocującą w celu unieruchomienia przyrządu. Powyższe czynności przygotowawcze do­prowadziły do tego, że przy skręcie 20° projektor pomiarowy wska­zuje zero zarówno przy ustawieniu podłużnym jak i poprzecznym. Dla dokonania odczytu pochylenia i wyprzedzenia sworznia zwrotni­cy koło należy skręcić do położenia 20° w przeciwnym kierunku bez toczenia się. Toczenie — ze względu na odległość między punktem środkowym powierzchni styku koła z podłożem a punktem przebicia 'kierunku osi sworznia zwrotnicy z podłożem — może być usunięte jedynie wówczas, gdy zahamujemy 'koła. O zastosowaniu niezbędne­go w tym celu pręta blokującego pedał hamulca wspominaliśmy już

Rys. 269. Przygotowanie do pomiaru kąta wyprzedzenia sworznia
zwrotnicy                               ;

w rozdziale 4. Gdy w tych warunkach skręciliśmy koła w kierunku przeciwnym do ustawienia 20°, to przekręcając projektor pomiarowy w kierunku poprzecznym odczytujemy wartość wyprzedzenia sworz­nia zwrotnicy (CASTER), zaś przekręcając go w kierunku podłużnym odczytujemy wartość pochylenia sworznia (KING PIN, w skrócie KPI). Oba wyniki pomiarowe pojawiają się na tej samej podziało wce. Poza opisanym pomiarem można równocześnie określić róż­nicę kątową przy skręcie przedniego mechanizmu jezdnego. Wiado­mo, że różnica ta jest konieczna ze względu na bezpoślizgowe skrę­canie kół, ponieważ koło zewnętrzne jadące po większym łuku jest zawsze mniej skręcone od koła wewnętrznego poruszającego się po mniejszym łuku. Różnica kątowa zależy od ukształtowania ramion

Rys. 270. Pomiar rozbieżności kątów skrętu

trapezu kierowniczego, ponieważ jednak w okresie eksploatacji ule­gają one odkształceniu, celowe jest dokonanie kontroli prawidłowości różnicy kątowej. Przy pomiarze kątów pochylenia i wyprzedzenia sworznia zwrotnicy kolo jest zawsze skręcane o 20° w kierunku przeciwnym. Jeśli wówczas po przeciwnej stronie odczytamy z podziałówki tarczy obrotowej kąt odpowiadający większemu skręceniu koła znajdującego się na łuku wewnętrznym., uzyskamy wartość kąta skrętu tego koła (rys. 270). Jeśli natomiast oceniamy pochylenie i wy­przedzenie sworznia zwrotnicy po stronie przeciwnej, kąt skrętu mo­żemy odczytać po stronie przeciwległej. Widać stąd, że wynik ten możemy uzyskać jako daną dodatkową i pomiar nie wymaga prze­prowadzania oddzielnych przygotowań.

Ocena sytuacji tylnego mechanizmu jezdnego przyrządem UNI-LUX dokonywana jest w sposób różniący się istotnie od stosowanych przez dotychczas poznane przyrządy. Również w tym przypadku pomiar wymaga przeprowadzenia pewnych czynności przygo­towawczych w określonej kolejności. Koła przednie ustawiamy w kierunku jazdy na wprost obserwując podziałówki kątowe znajdujące się na tarczy obrotowej. Zwalniamy hamulce kół i podnosimy samo- chód lub przynajmniej tylne koła. Przyrządy pomiarowe instalujemy przestawiając je z przodu do tyłu w kierunku po przekątnej, czyli ten co był z przodu po prawej stronie przechodzi do tyłu na lewą stronę. W ten sposób projektory podłużne świecą do przodu, poprzeczne zaś w kierunku poprzecznym za kołami tylnymi. W sposób stosowany przy pomiarze zbieżności i pochylenia kół eliminujemy zakłóca­jące oddziaływanie bicia tarczy, a następnie podkładamy pod koła płyty przesuwne umożliwiające przesuw w kierunku bocznym i opusz­czamy samochód. Wreszcie w celu doprowadzenia resorów do poło­żenia podstawowego poruszamy samochodem w kierunku pionowym i na koła przednie zakładamy tablice pomocnicze.

Ze względu na dokładność pomiaru warto podkreślić znacze­nie wyrównania odkształcenia tarczy koła. Ułożenie tylnego mecha­nizmu jezdnego wraz z niezbędną zbieżnością lub rozbieżnością mo­że być zmienione jedynie 'kosztem wielu zabiegów. Bez właściwego przygotowania pomiar prowadzi do błędnego rezultatu i dlatego w ten sposób pomiar nie może być przeprowadzony. Znaczenie wyeli­minowania bicia tarczy koła warto podkreślić między innymi również dlatego, że w ramach działalności usługowej często się to zanie­dbuje.

Po odpowiednim przygotowaniu i wypoziomowaniu ramy nośnej przyrządu badanie tylnego mechanizmu jezdnego może być rozpoczęte i w tym celu projektory poprzeczne skierowujemy na tę prostą poziomą podziałówki wskaźnika zbieżności znajdującego się na­przeciw, gdzie widoczny jest zakres wymiarowy tarczy koła, nato­miast projektory podłużne skierowujemy na tablice pomocnicze znaj­dujące się na kołach przednich.

Dla uproszczenia załóżmy, że badamy samochód o jednako­wym rozstawie kół przednich i tylnych i o sztywnym moście tylnym. Tylny mechanizm jezdny jest właściwy, jeśli obie przednie tablice pomocnicze dają te same wskazania, a z tyłu zbieżność obu stron wynosi zero.

Weźmy teraz pod uwagę układ z niezależnym zawieszeniem również z tyłu, ponieważ w nim także mogą wystąpić najbardziej ogólne błędy ustawienia. Jako pierwszą możliwość rozpatrzmy przy­padek, w którym zbieżność łub rozbieżność obu tylnych kół jest taka sama (x = y) i odpowiada wymogom, lecz na przednich tablicach mo­żemy odczytać wartości rozbieżne (A < B). Zjawisko 'to może mieć dwie przyczyny. Usterka taka powstaje wówczas, gdy oś podłużna sa­mochodu nie pokrywa się z podłużną osią symetrii mechanizmu jezd­nego tylnego (rys. 271) lub tylny mechanizm jezdny jest przesunięty

Rys. 271. Wynik pomiaru mechanizmu jezdnego tylnego

w przypadku gdy środek nie leży w osi podłużnej samochodu

w kierunku bocznym o wielkość z. Mając na uwadze wynik pomiaru podobny stan odzwierciedla przypadek, w którym brak jest przesuwu bocznego, lecz tylny mechanizm jezdny w porównaniu z linią środ­kową osi przedniej jest skrzywiony (rys. 272). Może to być niekiedy skutkiem usterki konstrukcyjnej, np. może wystąpić w konsekwencji wypadku z powodu odkształcenia podwozia lub samonośnego nadwo­zia. W przypadku mostu tylnego sztywnego usunięcie usterki jest na ogół bardzo kłopotliwe, w mechanizmach jezdnych tylnych, z nieza­leżnym zawieszeniem może ono być bardziej proste, jeśli istnieje jesz­cze możliwość ustawienia mechanizmu jezdnego.

Rys. 272. Wynik pomiaru mechanizmu jezdnego tylnego

w przypadku gdy oś tylna została skrzywiona przy montażu

Rys. 273. Wynik pomiaru mechanizmu jezdnego tylnego

W przypadku gdy po jednej stronie powstała rozbieżność większa od wymaganej

W mechanizmach jezdnych tylnych z niezależnym zawieszeniem bardzo często występuje asymetria ustawienia. O ile w przypadku kół przednich kierowca przy jeździe na wprost może kołami kierowanymi wybrać zbieżność symetryczną, to z tyłu jest to nie-możliwe. Z tyłu asymetrycznie ustawiona zbieżność lub rozbieżność ciągle stwarza sitan kierowania, ponieważ samochód jedzie prosto jedynie wówczas, gdy ustawienie kół tylnych kompensowane jest przeciwskrętem przednich kół kierowanych. Ponieważ pomiar tylnego mechanizmu jezdnego wymaga zwiększonej uwagi, często zdarza się, żel zadanie to jest pomijane.

Oddziaływanie ustawienia asymetrycznego przy pomiarze mo­że być obserwowane w dwóch miejscach. Jeśli na przykład dla kół tylnych przepisana jest określona zbieżność, lecz koło po prawej stronie wykazuje rozbieżność (rys. 273), efektem tego jest większa wartość B w porównaniu z A na przednich tablicach, a także asy­metryczne wartości z tyłu z tym, że wartość x sygnalizuje rozbież­ność jednostronną. W takim przypadku półoś po prawej stronie na­leży przesunąć w kierunku strzałki widocznej na rysunku.

Podobne wyniki pomiarowe uzyskamy, jeśli przy tylnym ko­le po lewej stronie samochodu wymagającego z tyłu rozbieżności, ustawi się przypadkiem zbieżność (rys. 274). Zarówno na tablicach przednich jak i tylnych pojawiają się wartości rozbieżne i na po-działówce miernika zbieżności, należącego do wspomnianego koła, za­miast rozbieżności otrzymamy zbieżność. Również w tym przypadku kierunek ustawienia półosi wskazuje na rysunku strzałka.

.

Rys. 274. Wynik pomiaru mechanizmu jezdnego tylnego w przypadku gdy po jednej stronie powstała zbieżność

mej w podziałówki kontrolne 2. W podstawce statywu znajduje się śruba poziomująca 3, a ma wierzchu poziomnica 4. Poziomnicę można znaleźć na czopie do mocowania przyrządu, przy czym czop nie jest połączony sztywno ze statywem, lecz ma możliwość przekręcenia się dookoła osi poziomej.

Przed rozpoczęciem legalizacji tablicę pomiarową zawierają­cą podziałówki kontrolne umieszczamy na ziemi w odległości 1900 mm od krawędzi statywu z czopem nośnym, ą następnie ustawiamy przy­rząd w. sposób widoczny na rysunku 277, zwracając uwagę na to,

Rys. 277. Ustawienie urządzenia UŃI-LUX    

Rys. 278. Przygotowania na statywie legalizacyjnym w pozycji do kontroli projektora

poziomej poprzecznego

aby konsola ramy nośnej, na której osadzony jest projektor poprzecz­ny, była w miarę możliwości równoległa do tablicy pomiarowej. Za­nim dokręcimy śrubę mocującą 1, ustawiamy przyrząd w położeniu poziomym za pomocą poziomnicy 2, znajdującej się na ramie nośnej. Zwracamy uwagę na to, aby statyw osadzenia przyrządu nie został poruszony, następnie promień światła projektora poprzecznego skiero­wujemy na skrajną podziałówkę po lewej stronie (rys. 278) i jeśli ostrze strzałki nie znajdzie sdę na oznaczeniu zerowym podziałówki — bez zmiany ustawionej wcześniej odległości 1900 mm — tablicę prze­suwamy w kierunku bocznym w celu jej wyzerowania.

Zanim przejdziemy do szczegółowego omówienia kolejnych czynności legalizacyjnych warto wyjaśnić, co chcielibyśmy osiągnąć przez dokonanie tej kontroli i dlaczego możliwe jest wyeliminowanie zauważonych nieprawidłowości w sposób omówiony poniżej. Projek­tory poprzeczne mierzą dokładnie zbieżność kół jedynie wówczas, gdy promień świetlny opuszczający projektor jest prostopadły do ramy nośnej. Dokładne przestudiowanie schematu pokazanego na rysun­ku 279 pozwala na bezpośrednie stwierdzenie, że rzutowanie prosto­padłe ma miejsce nie tylko w stanie wyjściowym 1, lecz również

Rys. 279. Schemat,kontroli prostopadłości projektorów

wanie ukośne, z odchyleniem w lewo o kąt (3; to na tablicy można stwierdzić odchylenie x w tym samym kierunku względem podziałki zerowej. Przypuśćmy, że odwrócimy projektor w przeciwnym kierun­ku, wówczas odchyłka x pojawi się tu po prawej stronie. Ponieważ w chwili rozpoczęcia legalizacji nie wiemy, czy projektor ustawiony

Rys. 280. Przekręcenie projektora na drugą stronę

jest prostopadle, czy nie. W okresie omawianych już przygotowań, w przypadku ukośnego rzutowania jak na schemacie, przesuwamy tabli­cę w lewo na odległość x w celu zgrania promienia świetlnego i po-działki zerowej. Wynika stąd, że po przekręceniu przyrządu w prze­ciwnym 'kierunku otrzymamy odchylenie między promieniem świetl­nym a prawostronnym oznaczeniem zerowym o wielkości nie x, lecz 2x.

Zanim omówimy istotę kontroli rozpatrzmy dalszy ciąg le­galizacji projektorów poprzecznych. Po zluzowaniu śruby mocującej przekręcamy przyrząd dookoła czopa nośnego na przeciwną stronę (rys. 280), zwracając uwagę na to, aby strzałka oznakowania znalazła się na tablicy pomiarowej. Następnie dociągamy śrubę mocującą. Jeśli projektor nie jest prostopadły względem ramy nośnej, to pro­mień świetlny wskazuje na podziałówce dwukrotne odchylenie. W celu ustawienia przyrządu przede wszystkim odczytujemy wartość odchylenia, a następnie obserwując promień świetlny ostrożnie obra­camy statyw z przyrządem tak długo, aż poprzednie odchylenie zma­leje na podziałówce do połowy (rys. 281). Oznacza to, że z poprzed-

Rys. 281. Kontrola prostopadłości projektora poprzecznego

niego odchylenia 2x pozostała już tylko wartość x niezbędna do zmie­nionego ustawienia projektora. Zwracając w dalszym ciągu baczną uwagę na nieporuszenie statywu, luzujemy śruby mocujące projekto­ra z gniazdami na klucz wewnętrzny (rys. 282) i ostrożnie przekręca­my projektor do podziałki zerowej. W tej pozycji dokręcamy śruby. W przypadku właściwego ustawienia projektor przekręcony na drugą stronę również tam wskaże zero.

Kontrola projektora podłużnego przeprowadzana jest w po­dobny sposób, jednak należy wówczas przekręcić statyw przyrządu o 90° (rys. 283) tak, aby czop nośny przyrządu był równoległy do

Rys. 282. Kasowanie odchyłki dostrzeżonej przy kontroli

tablicy pomiarowej. Statyw nośny ustawiamy teraz na odległość 2400 mm od tablicy. Po zluzowaniu śruby mocującej (rys. 284) przy­rząd ustawiamy w położeniu poziomym za pomocą poziomnicy znaj­dującej się na ramie nośnej, a następnie dokręcamy śrubę mocującą.

Rys. 283. Przygotowanie do kontroli projektora podłużnego

Rys. 284. Ustawienie urządzenia na statywie legalizacyjnym w pozycji poziomej

Dalsze czynności są zupełnie podobne do poprzednich zadań legalizacyjnych, stosujemy jedynie inną podziałówkę i przekręcamy przyrząd w przeciwnym 'kierunku. Projektory podłużne oceniamy na dwóch podziałówkach bliżej usytuowanych. Promień świetlny projek­tora przyrządu poziomowanego skierowujemy na podziałówkę przez

wychylenie projektora (rys. 285). Jeśli strzałka nie. padnie na podziałkę zerową, to przesuwamy statyw nośny w kierunku bocznym tak długo, aż warunek ten zostanie spełniony. Następnie urządzenie przekręca­my na drugą stronę dookoła osi obrotu czopa zawieszenia 1 (rys. 286) i odczytujemy wartość odchylenia względem podziałki zerowej na podziałówce. Połowę odchylenia eliminujemy przez ostrożne przekrę­cenie statywu nośnego (rys. 287), zaś pozostałą jeszcze wartość x ka-

Rys. 285. Ustawienie kierunku rzutowania

Rys. 286. Przekręcenie projektora na drugą stronę

Rys. 287. Kontrola prostopadłości projektora podłużnego 310

ujjemy w ten sposób, że luzu jemy śruby z gniazdami wewnętrznymi projektora (rys. 288) i przekręcamy projektor tak długo, aż promień świetlny padnie dokładnie na podziałkę zerową.

Ostatnią czynnością, jaką należy wykonać na statywie legalizacyjnym jest ustawienie podziałówki do pomiaru 'pochylenia koła lub

Rys. 288. Kasowanie odchyłki dostrzeżonej przy kontroli projektora podłużnego

pozycji zasadniczej wahadła (rys. 289). W tym celu przyrząd należy poziomować w dwóch prostopadłych kierunkach, a więc po zluzowa­niu śruby nośnej 1 należy ustawić poziomnicę ramy nośnej 2 w po­zycji poziomej i następnie dokręcić śrubę nośną. W drugim kierunku poziomowanie przeprowadzamy za pomocą śruby do poziomowania podstawy 3 i poziomnicy 4 znajdującej się na wierzchu czopa nośne­go ustawiając ją również w pozycji poziomej. Po tych zabiegach

Rys. 289. Przygotowanie do kontroli pomiaru kątów pochylenia kół

przyrząd przybiera całkowicie pozycję poziomą i jeśli wówczas dźwignię ustawienia zasadniczego przesuniemy do pozycji określonej wy­cięciem, to miernik pochylenia koła powinien wskazać wartość zero­wą (rys. 290).

Poza omówionymi czynnościami celowe jest okresowe kon­trolowanie jeszcze jednego czynnika, mianowicie pozycji oporowych przy przekręcaniu projektora pomiarowego z wahadłem. Pomiar da-

Rys. 290. Kasacja odchyłki dostrzeżonej przy kontroli pomiaru kąta pochylenia kół

je dobry wynik jedynie w tym przypadku, gdy możliwość przekrę­cania między obu pozycjami oporowymi projektora pomiarowego wy­nosi dokładnie 90°, przy czym w jednej z pozycji układ pomiarowy jest równoległy do czopa nośnego, w drugiej zaś pozycji jest do nie­go prostopadły. Kąt przekręcenia zmienia się (niezwykle rzadko, tym niemniej przeprowadzenie kontroli jest niezbędne.

7.6. LEGALIZACJA URZĄDZENIA DO USTAWIANIA MECHANIZMU JEZDNEGO, TYPU OPTOFLEX

Urządzenie Optoflex należy do urządzeń, których legalizacja może być przeprowadzona w sposób prosty, ponieważ znaczną część pomiarów wykonujemy przy zastosowaniu przygotowanych wcześniej podziałówek i tablic. Pierwszą czynnością jest dokonanie oceny tabli­cy i miejsca pomiaru.

Podzdałki tablic pomiarowych dają wyniki do przyjęcia jedy­nie wówczas, gdy końce przedniej osi badanego samochodu znajdują się w odległości 1750 mm od tablicy. W tym celu należy jedynie oce-

nej płaszczyźnie. W tym celu luzu jemy śruby mocujące luster i doko­nujemy odpowiednich zmian podkładkami.

Do legalizacji projektora pomiarowego optycznego (rys. .293) potrzebny jest statyw pomiarowy z możliwością poziomowania, przed­stawiony już poprzednio. Promień świetlny żarówki elektrycznej 1 umieszczonej we wnętrzu projektora pomiarowego, jest doprowadza­ny do równoległości przez soczewkę kondensora 2. Promień świetlny oświetla wskazówkę 4 wahadła pomiarowego 3 ułożyskowanego na

Rys. 293. Projektor pomiarowy urządzenia do ustawiania mechanizmu jezdnego Optoflex

go pomiaru ciśnienia również inne badania i związane z tym czyn­ności montażowe wykonuje się w sposób nieprawidłowy. Dla przykła­du można wspomnieć, że jeszcze dziś często podejmuje się decyzję demontażu głowicy cylindrowej na podstawie zmierzonej wartości szczytowego ciśnienia sprężania. Jeśli wskaźnik ciśnienia sprężania jest uszkodzony, praca montażowa jest zbyteczna. Podobnie nieko­rzystne oddziaływanie może zaistnieć wówczas, gdy przed pomiarem kontrolnym mechanizmu jezdnego ustalimy w niewłaściwy sposób ciś­nienie w oponach na skutek wadliwego przyrządu pomiarowego. Wia­domo, że badanie mechanizmu jezdnego może być przeprowadzone jedynie przy odpowiednim ciśnieniu powietrza w oponach, w przeciw­nym razie, na skutek błędnych wyników pomiarów, możemy nawet spowodować pogorszenie ustawienia badanego mechanizmu.

Okresowa kontrola ciśnieniomierzy stanowi zadanie o zna­czeniu pierwszorzędnym, przy czym istnieją duże możliwości jego realizacji na terenie zakładu. Do kontroli stosujemy ciśnieniomierze kontrolne lub wzorcowe o dużej dokładności lub aparaty legaliza­cyjne do pomiaru ciśnienia.

Pierwszy sposób jest niezwykle prosty i wymaga zastosowa­nia ciśnieniomierza kontrolnego o takim zakresie pomiaru i dokład­ności, przy którym ciśnienia występujące przy kontroli 'mieszczą się w przedziale 40 70% tego zakresu. Ciśnieniomierz kontrolny i bada­ny umieszczamy w tej samej zamkniętej przestrzeni, w której wa­runki porównywalności realizujemy ciśnieniem gazu lub cieczy. Do wytwarzania zmiennego ciśnienia powietrza mogą być z powodzeniem zastosowane regulowane reduktory ciśnienia, zaś do wytwarzania zmiennego ciśnienia cieczy stosowany jest układ tłokowy. Pomiar kontrolny polega jedynie na tym, że przy różnych ustalonych ciśnie­niach odczytujemy z obu ciśnieniomierzy ich wskazania i określamy wielkości odchyłek.

Do procentowej oceny błędu pomiarowego musimy znać do­kładność ciśnieniomierzy, którą — podobnie jak w innych przyrzą­dach pomiarowych ■— określamy w procentach wskazania skrajnego. Ta procentowa wielkość — która zależnie od wykonania może się wahać w granicach 0,5 4,0% — zaznaczona jest na podziałówce ciś­nieniomierzy lub w opisie fabrycznym. Do realizacji zadań technolo­gicznych stosowane są zwykle ciśnieniomierze mniej czułe na dzia­łania zewnętrzne, tak zwane ciśnieniomierze robocze, których błąd pomiarowy może wynosić 1,5 4,0%.

Znacznie bardziej dokładną i wiarygodną kontrolę możemy przeprowadzić za pomocą przyrządu hydraulicznego do legalizacji ciśnieniomierzy (rys. 294). Niezbędne do kontroli jest otrzymanie sta­łego ciśnienia, które zabezpieczamy tłokiem z obciążeniem ciężarko­wym 1, wartość ciśnienia uzależniona jest od wielkości obciążenia znajdującego się na talerzu 2 połączonym z tłokiem. Do tego celu stosowane są zwykle ciężarki wzorcowe w kształcie krążków. Jednak

tłok zdolny jest do utrzymywania stałego ciśnienia cieczy jedynie wówczas, gdy obciążenie od ciężarków przejmowane jest nie przez ściankę cylindra, lecz przez ciecz. W tym celu tłok do zwiększania ciśnienia 5 połączbny z gwintowanym tłoczyskiem 4 przesuwamy do środka przez pokręcanie koła 6 znajdującego się na końcu tłoczyska tak, aby powstała w ten sposób zmiana objętości spowodowała pod-

Rys. 294. Urządzenie hydrauliczne do legalizacji ciśnieniomierza hydraulicznego

niesienie drugiego tłoka i znajdujących się nad nim ciężarków. Lega­lizowany ciśnieniomierz 7 łączy się z przestrzenią wewnętrzną przy­rządu legalizującego po otwarciu zaworu 8. Zawór uniemożliwia prze­pływ cieczy, która po zdjęciu ciśnieniomierza wypłynęłaby z przy­rządu.

Napełnianie wewnętrznej przestrzeni przyrządu legalizujące­go i uzupełnianie wycieków odbywa się na zasadzie swobodnego prze­pływu ze zbiornika przyrządu 9, po otwarciu zaworu 10 umieszczone­go między zbiornikiem a urządzeniem. Zawór ten może być jednak otwarty jedynie wówczas, gdy w przyrządzie nie ma nadciśnienia. Dopływ cieczy możemy zwiększyć pokręcając tłoczyskiem tłoka zwięk­szającego ciśnienie tak, aby ten przemieszczał się na zewnątrz. Po napełnieniu przestrzeni wewnętrznej zawór 10 zamykamy. Do napeł­niania przyrządu stosowana jest gliceryna lub olej o określonej cha­rakterystyce. Określa to zawsze instrukcja użytkowania.

Kontrola ciśnieniomierza jest bardzo prosta. Badany ciśnie­niomierz instalujemy na przyrządzie z zachowaniem warunku szczel-ności, otwieramy zawór przed zbiornikiem, a tłok zwiększający ciśnie-niie doprowadzamy do położenia zewnętrznego przez pokręcanie tło-czyska gwintowanego. W ten sposób napełniamy przestrzeń wewnętrz­ną przyrządu. Następnie zawór zamykamy. Biorąc pod uwagę masę tłoka, utrzymującego stałe ciśnienie, oraz umieszczonego nad nim ta-

lerza, umieszczamy na przyrządzie taką masę, jaka jest potrzebna do utrzymania niezbędnego ciśnienia. Otwieramy zawór znajdujący się pod legalizowanym, ciśnienioimierzem i obracając tłoczyskiem gwinto­wanym przesuwamy tłok zwiększający ciśnienie w kierunku do środ­ka tak długo, aż ciecz podniesie masę o 5 10 mm. Ponieważ przy tłoku z ciężarkami, mimo najbardziej starannej obróbki, zawsze wy­pływa pewna ilość cieczy, co powoduje stopniowe opadanie tłoka, w celu zmniejszenia tarcia zakłócającego pomiar pokręcamy talerzem, ciężarkowym. Wartość wskazywaną przez ciśnieniomierz należy od­czytywać tak długo, aż krawędź tłoka odpowiadająca talerzowi ciężar­ków znajdzie się w położeniu zderzenia. zewnętrznego. Stosownie do zmiany ciśnienia zmieniamy obciążenie ciężarkami i powtarzamy wszystkie czynności w sposób już opisany. Jeśli w okresie trwania wielokrotnych pomiarów tłok zwiększający ciśnienie znajdzie się w położeniu zderzenia wewnętrznego, to należy powtórzyć napełnienie układu.

Pomiar szybko .zmieniających się ciśnień jest uciążliwy, po­nieważ błąd procentowy ciśnieniomierza ustalony przy stałym ciśnie­niu wzrasta na skutek bezwładności przyrządu pomiarowego. Ponie­waż legalizacja przy szybko zmieniających się obciążeniach również jest uciążliwa, natomiast bez legalizacji dokładność pomiaru jest pro­blematyczna, z tego względu tego rodzaju zadania przekształca się na pomiary odbywające się przy mniej więcej stałym ciśnieniu, przy czym są one wykonywane za pomocą odpowiedniego wyposażenia dodatkowego. Dobrym tego przykładem jest pomiar ciśnienia szczyto­wego sprężania, przy którym szczelny zawór o małej masie zostaje umieszczony pomiędzy ciśnieniomierzem a przestrzenią mierzoną. W ten sposób w ciśnieniomierzu, na skutek kolejno po sobie następu­jących cyklów sprężania, wytwarza się coraz większe ciśnienie osią­gające w końcu wartość szczytową. Przyrząd mierzy więc nie ciśnie­nie szybko zmieniające się, lecz praktycznie stałe, a więc stwarza możliwość przeprowadzenia statycznej legalizacji do oceny 'ciśnie­niomierza.

Odmienne od poprzednich zadanie stanowi legalizacja pod-ciśnieniomierzy (wakuometrów) mierzących ciśnienie 'mniejsze od ciś­nienia atmosferycznego (rys. 295). Jako przyrząd kontrolny najbar­dziej celowe jest zastosowanie manometru rtęciowego LJ-rurkowe-go 1, jako że pomiar ciśnienia sprowadza się tu do wyznaczenia róż­nicy poziomów h — a więc do pomiaru długości. Spadek ciśnienia, niezbędny przy ocenie, najkorzystniej jest wytwarzać za pomocą pom­py próżniowej 2. W tym bowiem przypadku możemy łatwo zmieniać podciśnienie oddziałujące na wakuometr za pośrednictwem po­wietrza wpuszczanego przez zawór regulacyjny 3. Jako miarodajną wielkość legalizacji uważamy zawsze różnicę poziomów odczytaną w mm z manometru t7-rurkowego (Pa) lub iloczyn różnicy poziomów i gęstości rtęci.

Rys. 295. Legalizacja wakuometrów

Spadek ciśnienia, niezbędny do przeprowadzenia kontroli, może być również wytworzony za pomocą pompy tłokowej lub prze­ponowej 4, stosowanej przy badaniu regulatora podciśnieniowego wy­przedzenia zapłonu. Ponieważ pompa ta pozwala na uzyskanie dowol­nego spadku ciśnienia, nie ma potrzeby instalowania zaworu regula­cyjnego. Szczególnie korzystny jest układ z przeponą obrotową przed­stawiony na schemacie, umożliwiający uzyskanie znacznej zmiany objętości bez przecieków. W ten sposób w położeniu spoczynkowym przepona ciśnienia nie ulega zmianie;

7 8 LEGALIZACJA PRÓBNIKA SZCZELNOŚCI CYLINDRÓW

Działanie próbnika szczelności cylindrów stosowanego do oceny stanu tłoka i zaworów jest bardzo proste. Dokładność pomiaru zależy od ciśnieniomierza znajdującego się w przyrządzie, od reduk­tora ciśnienia i od oporów przepływu przez zwężkę. Ciśnieniomierz kontrolujemy po wymontowaniu, w sposóib omówiony w poprzednim rozdziale. Jeśli ciśnieniomierz jest właściwy, należy zbadać opór prze­pływu przez zwężkę. W tym celu instrukcja obsługi podaje ilość wo-dy [w cm^s/min], która przepływa przez zwężkę na skutek oddziały­wania różnicy ciśnień wynoszącej 1000 mm słupa wody. Jak wiadomo w takich warunkach bada się również dysze gaźników, toteż przepły-

womierz wykonany do ach pomiaru (rys. 296) może być wykorzystany również do badania zwężki. Na przepływomierzu za pomocą odpo­wiednich oprawek instalujemy dyszą ze zwężką i następnie przepro­wadzamy co najmniej trzy pomiary. Średnia arytmetyczna z wyników pomiarów stanowi charakterystykę dyszy. Jeśli odchyłka od wartości podanej przez fabrykę przekracza ±5 cm³/min, do urządzenia insta-

Rys. 296

Przepływomierz

stosowany

do określania oporności

przepływu

lujemy nowe dysze. Jeśli przyrząd wyposażono również w oddzielne otwory legalizacyjne (np. K 69), to kontrolę ich wykonujemy również w podobny sposób.

Reduktor ciśnienia spełnia podwójną rolę, a mianowicie obni­ża ciśnienie powietrza z sieci do wymaganego poziomu oraz sprawia, że w przestrzeni przed zwężką ciśnienie w przybliżeniu utrzymuje się na poziomie stałym, niezależnie od ilości powietrza doprowadzo­nego do cylindra silnika. Największa dopuszczalna odchyłka odnosi się do ilości powietrza odpowiadającej 50% wartości podziałówki próbnika szczelności cylindrów lub przepływającej przez otwór lega­lizacyjny wbudowany do urządzenia (40%).

Kontrola reduktora ciśnienia wymaga przeprowadzenia pew­nych prac instalacyjnych (rys. 297). Przede wszystkim wymontowuje­my reduktor i śrubę łącznika z otworem kalibrowanym 1, następnie

instalujemy uprzednio przygotowane odgałęzienie T 2, do którego podłączamy dokładny ciśnieniomierz 3. W ten sposób reduktor ciśnie­nia uzyskuje ponownie połączenie ze zwężką. Włączamy próbnik szczelności i jeśli przyrząd ma otwór legalizacyjny, to zaciskamy w nim stożek gumowy sondy. Jeśli reduktor ciśnienia i pozostałe części przyrządu są w dobrym stanie, to wskaźnik próbnika szczelności 4

Rys. 297. Kontrola reduktora ciśnienia urządzenia do pomiaru

szczelności cylindrów • wskaże stratę procentową, odpowiadającą otworowi legalizacyjnemu, podłączony zaś ciśnieniomierz wskaże ciśnienie wytworzone przez re­duktor ciśnienia. Ciśnienie to może być najwyżej o 5% mniejsze od ciśnienia nominalnego p_n odpowiadającego 0% stracie powietrza. Na­leży zaznaczyć, że w przypadku zamknięcia sondy również wskaźnik szczelności cylindrów wskaże to nominalne ciśnienie lub przy zerowa­niu wskaźnika ustawiamy tę wartość za pomocą reduktora ciśnienia.

Jeśli przyrząd nie ma otworu legalizacyjnego, to otwór sondy dławimy tak długo, aż wskaźnik przyrządu wskaże 50% stratę po­wietrza. Sprawdzamy wówczas ciśnienie nominalne. Jeśli przy poda­nych warunkach stwierdzimy spadek ciśnienia większy niż 5%, roz­montowujemy reduktor i sprawdzamy szczelność znajdującego się w nim zaworu. Po usunięciu zauważonych usterek ipomiar kontrolny powtarzamy.

7.9. LEGALIZACJA ANALIZATORA SPALIN I DYMOMIERZA

Analizatory spalin omówione w pierwszym rozdziale stoso­wane są coraz powszechniej, jako że poza wykrywaniem usterek sil­nika i gaźnika są one niezbędne również przy kontrolowaniu oddzia­ływania zanieczyszczającego powietrze. Ogólny zakres zastosowania podkreśla znaczenie legalizacji stosowanej również do określania ich przydatności.

Ze względu na nieodpowiednią selektywność analizatory spa­lin, działające na zasadzie zdolności przewodzenia ciepła, nie mogą

21 — Diagnostyka samochodu

być legalizowane. Mówiliśmy już wcześniej o tym, że analizatory te, choć w różnym stopniu, są czułe na działanie wielu rodzajów gazu co sprawia, że wynik pomiaru ma raczej charakter informacyjny i nie może określać koncentracji jednego rodzaju gazu. Można to stwierdzić również na podziałówce przyrządów, ponieważ mają one wartości pro­centowe odzwierciedlające zwykle skład mieszanki lub jakość spala­nia. Na słuszność tego stwierdzenia nie wywiera wpływu fakt, iż w niektórych nowszych wyrobach działających na tej zasadzie — doce­niając potrzebę przeprowadzenia pomiaru tlenków węgla — na po­działówce przyrządów zaznaczono procenty zawartości tlenku węgla (np. SUN 1020, 1120). Nowe skalowanie może być więc wytłumaczone nie lepszym działaniem przyrządu, lecz wymogami rynku. Ogólnie można stwierdzić, że przyrządy działające na zasadzie zdolności prze­wodzenia ciepła nadają się jedynie do wykrywania usterek i sygna­lizowania zmiany składu mieszanki, natomiast nie nadają się do po­miaru tlenku węgla.

Przyrządy działające z dopalaniem — choć z większym pro­centem błędu — są już bardziej przydatne przy ocenie ilości tlenku węgla. W związku z tym mogą one być legalizowane. W chwili obec­nej wykrywanie usterek, niezbędne w praktyce usługowej, i pomiary dotyczące zanieczyszczenia powietrza dokonywane są jednoznacznie przyjętymi wskaźnikami, przyrządami działającymi na zasadzie po­chłaniania energii podczerwonej nierozproszonej (krótko analizatora­mi do podczerwieni), które już jednoznacznie mogą być uważane za analizatory spalin i w związku z tym mogą być również legalizowane.

Do legalizacji potrzebny jest czysty azot i gaz o określonej koncentracji, mierzony przyrządem (np. tlenek węgla). Gaz należy przygotować wcześniej w koncentracjach dobranych według zakresu pomiaru, mieszając go zawsze z jakimś gazem obojętnym (np. azo­tem), jako gazem towarzyszącym. Ponieważ krzywa legalizacyjna analizatorów na podczerwień nie jest liniowa, pomiar kontrolny na­leży przeprowadzić co najmniej w trzech punktach. Prawidłowość położenia punktu zerowego może być oceniona czystym azotem. Do kontroli wartości środkowych i końcowych podziałówki potrzebna jest tego rodzaju mieszanina gazów, która zawiera rodzaj gazu oceniany przez analizator w koncentracji odpowiadającej 40 50% lub 85 95% wartości podziałówki odpowiadającej wychyleniu końcowemu wskaźnika. Najprościej można to wyjaśnić na przykładzie. Jeśli 'przy­rząd mierzy tlenek węgla w zakresie 0 10% zawartości objętościo­wej, to do legalizacji potrzebny jest czysty azot, jak również 4 5% oraz 8,5 9,5% mieszanina gazów CO-N₂. Gaz legalizujący może się znaleźć gdziekolwiek w podanych wyżej granicach, lecz producent mieszaniny gazów musi zaznaczyć zawartość CO z dokładnością co najmniej dwóch dziesiętnych.

Azot i gaz legalizujący dostarczany jest do handlu w butlach stalowych pod dużym ciśnieniem i z tego względu powstaje koniecz-

ność stosowania reduktorów ciśnienia łączonych z butlami. Należy pamiętać o tym, że „kuwety' wyposażone w szyby kryształowe, znaj­dujące się w analizatorach, pod wpływem nadciśnienia ulegają znisz­czeniu. Do kuwet przedostają się zanieczyszczenia, które powodują, że przyrząd staje się niezdolny do pracy. Z tego względu również przy legalizacji należy stosować filtr wstępnego oczyszczania należący do przyrządu, w którym znajduje się wkład filtracyjny i oddzielacz kon­densatu. Pomiar kontrolny można rozpocząć tylko wtedy, gdy przy­rząd osiągnie temperaturę roboczą, określoną przez producenta.

Przy pomiarze kontrolnym związanym z legalizacją należy (rys. 298) przede wszystkim do oceny punktu zerowego reduktor 2 butłi z azotem 1 połączyć z przepływomierzem 3. Następnie prze-

Rys. 298. Legalizacja analizatora spalin

piywomierz połączyć z filtrem wstępnego oczyszczania 4 należącym do przyrządu. Rurką z filtra gaz prowadzimy do przyrządu 5. Obser­wując przepływomierz pokręcamy ostrożnie gałką regulacyjną reduk­tora ciśnienia 6 w kierunku otwierania tak długo, aż przepływomierz wskaże objętość gazu odniesioną do jednostki czasu o wartości poda­nej przy opisie analizatora (np. 60 l/h). Sprawdzamy wówczas czy wskaźnik analizatora wskazuje zero. Odchylenie kasujemy za pomo­cą części urządzenia wskazanej w instrukcji użytkowania przyrządu. Są one różne w poszczególnych przyrządach, a więc w niektórych rozwiązaniach należy poruszać blendą różnicową znajdującą się za kuwetami, w przypadku zaś innych rozwiązań stosowany jest oddziel­ny potencjometr do ustawiania poziomu zerowego.

W innych urządzeniach zamiast butli z azotem podłączamy przed przepływomierzem butlę CO z większą koncentracją gazu i w sposób przedstawiony już wyżej wpuszczamy go do przyrządu. Gdy przepływomierz zasygnalizuje rozpoczęcie przepływu gazu, obserwu­jemy w ciągu ilu sekund wskazówka wskaźnika osiągnie żądaną war-

tość. Spośród charakterystyk przyrządu podaje się bowiem również tak zwaną stałą czasową odnoszącą się do stanu wskaźnika. Jeśli war­tość zmierzona przez analizator spalin odbiega od koncentracji gazu legalizującego, wówczas za pomocą części urządzenia wskazanej w instrukcji obsługi zmieniamy regulację wzmacniacza wbudowanego do przyrządu. Wraz ze zmianą wzmocnienia przesuwa się jednak zwykle również poziom zerowy, w związku z czym należy powtórzyć poprzednią czynność przez wprowadzenie azotu. Do dokładnego usta­wienia obu stanów w poszczególnych przypadkach może zajść ko­nieczność wielokrotnego powtórzenia korekty.

Gdy powyższe ustawienie zostanie pomyślnie zakończone na­leży jedynie w celu kontroli wpuścić do urządzenia gaz legalizujący odpowiadający wartości średniej podziałówki. Jeśli wówczas anali­zator spalin wykaże niewłaściwą koncentrację gazu, zachodzi koniecz­ność dokonania naprawy, która może być przeprowadzona jedynie w przystosowanym do tego celu warsztacie.

Bez przepływomierza nie zaleca się rozpoczynania legalizacji, ponieważ wówczas nadciśnienie wytworzone bez kontroli może spo­wodować zniszczenie przyrządu. W przypadkach tych objętość gazu przepływająca w jednostce czasu sygnalizowana jest drobnym stoż­kiem lub kulką metalową umieszczoną w 'rurce szklanej lekko stoż­kowej i wyposażonej w oddzielną podziałówkę. Gaz przepływający przez przepływomierz podnosi to drobne ciało zależnie od ilości gazu, a objętość przepływającego gazu może być odczytana na podziałówce przy górnej krawędzi ciała.

Jeśli jednak legalizacja musi być wykonana bez przepływo­mierza (rys. 299) zabezpieczenie przed nadciśnieniem może być roz­wiązane w ten sposób, że przed filtrem wstępnym 1 przewody gazo­we zaopatrujemy w odgałęzienie i łączymy je z rurką szklaną 2, któ­rej koniec zanurzamy w wodzie na głębokość 300 400 mm pod po­wierzchnią. Natomiast nad powierzchnią wody długość rurki szklanej w kierunku pionowym H powinna być taka, aby przy całkowitym

się do realizacji zadań technologicznych. Celowe jest więc przepro-wadzenie kontroli przy zastosowaniu takiego rozwiązania, które jest podobne do rzeczywistego zadania technologicznego. W przypadku eń do wyważania kół jest to szczególnie proste, ponieważ wy-tując dobrze wyważone koło można w dowolnym miejscu dć masą o dowolnej wartości, co powinno być zaznaczone w spe-cji urządzenia. Biorąc pod uwagą pTzebieg pomiaru kontrolnego, czynności dne przy rozwiązaniach, stosowanych do wyważania kół nie jwanych i zdjętych z pojazdu są do pewnego stopnia zróżnico-Wyważenie koła na pojeździe lub 'kontrola wyważenia, ze lu na ograniczone możliwości ruchowe, wykonywana jest w operacjach. Przede wszystkim oceniamy siłą, a następnie mo-pochodzący z niewyważenia. Zanim przejdziemy do omówienia )ści związanych z pomiarem warto przypomnieć, że urządzenia ane do badania kół nie zdjętych z pojazdu nie mierzą wartości dnego przeciwciężaru w gramach, ze względu na dowolne cha-ystyki resoru zawieszenia koła i zmienny stan amortyzatora, jenia te dostarczają jedynie danych orientacyjnych odnośnie wartości masy. Natomiast muszą one dokładnie wyznaczać kie-usytuowania przeciwciężaru. Przed kontrolą urządzeń, stosowanych do pomiaru kół nie zh z pojazdu, koło wykorzystane do badania wyważamy na do-sj wyważarce, a następnie zakładamy na samochód. Wykonuje-fcy wszystkie czynności przygotowawcze niezbędne do zastosowania Irządzenia (podniesienie koła, zainstalowanie czujnika, uruchomienie ■rządzenia obracającego itd.), a nastąpnie badamy czy urządzenie pskaże stan wyważenia. Jeśli tak, to na zewnętrznym obrzeżu koła kmieszczamy 80 100 g masę o określonym środku ciężkości i po-Jirtarzając badanie sprawdzamy, czy urządzenie wskazuje właściwy ^ierunek i wartość niewyważenia. Oczywiście powinny one zaznaczyć się w kierunku przeciwnym do kierunku założonej masy i o odpo-|»iedniej do niej wartości. Jeśli urządzenie wskazuje to w sposób właściwy, wówczas zmniejszając stopniowo masę, zakładaną jak po­przednio, szukamy takiego niewyważenia, które urządzenie jest jesz-jze zdolne zasygnalizować.